- p03 - INHOUDSTAFEL p03 Inhoudstafel p01 Redactiepraatje p02 Impressum p05 Update-Info p09 De computer: en toch een nuttig hulpmiddel voor blinden p15 Mijn ervaringen met het lezen met een TV-loep p18 Naar de echte TV-loep voor de slechtziende p19 Technologische ontwikkelingen voor blinden in stroomversnelling? p23 The Computer Center for the Visually Impaired (CCVI): een kennismaking p25 Verslag First International Conference on Computers for Handicapped Persons (Wenen, 21-23 augustus 1989). p28 Verslag van de "Workshop on Intelligent Houses for the Blind" (Maastricht, 11-13 december 1989) p31 InfoVisie Jaaroverzicht 1989 Steekkaarten Brailleprinters p33 Index Domino p34 Thiel Interpoint BAX10 Computers p35 BraiLab(Plus) p36 Eurocom Diversen p37 CEA p37 Print-Technik Decoder p38 Tele 1 PC p39 Teletekst Toolbox Leesmachines p40 Arkenstone Reader Notitietoestellen p41 Alva Braille Carrier p43 Brailscope p44 Microbrailler Software p45 ZoomText p46 Adressenlijst verdelers p47 Agenda - advertentie - Elk van onze clinten verdient een bankservice op maat. Elke clint is uniek bij de Generale Bank. Om aan zijn specifieke verwachtingen tegemoet te komen bieden wij steeds maatwerk aan voor alle bankaangelegenheden: belegggingen, kredieten, ... Volgens dezelfde gedachtengang, stellen wij ook alles in het werk om iedereen het maximum aan bankcomfort te bieden. Zo kunnen zij die zulks wensen hun rekeninguittreksels in brailleschrift krijgen. In uw Generale Bankagentschap vertelt men U er graag meer over. Generale Bank - p02 - IMPRESSUM INFOVISIE MAGAZINE jaargang 4 nummer 1 maart 1990 ISSN 0774 - 1251 Driemaandelijks technisch tijdschrift voor visueel gehandicapten. Verkrijgbaar in zwartschrift, grootschrift, braille en op diskette. Een jaargang van INFOVISIE MAGAZINE kost 600 BEF (800 BEF buitenland). Inlichtingen over de betalingswijze op het redactieadres. INFOVISIE MAGAZINE wordt uitgegeven met de steun van de Generale Bank, het Sinterklaasfonds (De Standaard/Het Nieuwsblad) en de Uitgeverij Peeters (Leuven). Redactieadres: INFOVISIE Kapucijnenvoer 33 B - 3000 Leuven tel.: 016/21.23.92 Electron. adres:infovisi@cc1.kuleuven.ac.be Redactieleden: Gerrit Van den Breede Jan Engelen Joseph De Greef Marlene Verlaeckt Lay-out: Gerrit Van den Breede Verantw. uitgever: Jan Engelen Vloerstraat 67 B - 3020 Herent Productienota. De teksten voor dit tijdschrift worden getypt met MS-Word op een IBM PC/XT, IBM PS/2 M30 en een Apple Macintosh SE. De lay-out gebeurt op de Apple Macintosh SE via MS Word. De zwart- en grootdruk gebeuren op een Apple LaserWriter II NT. De gebruikte lettertypes zijn : ITC Avant Garde, ITC Bookman en Helvetica. Voor de brailleversie worden de tekstbestanden met het programma MacLink seriel overgeseind naar de IBM PS/2 M30. Met het programma PCBraille wordt de brailleversie semi-automatisch aangemaakt, het afdrukken gebeurt met de ELEKUL brailleprinter. De disketteversies worden met MS Word aangemaakt. De redactie is niet verantwoordelijk voor ingezonden artikels. Enkel teksten die ondertekend zijn, worden opgenomen. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten. De steekkaarten met technische hulpmiddelen werden opgesteld aan de hand van de door de verdeler/fabrikant verstrekte informatie, zowel prijzen als technische specificaties. Veranderingen tussen de ontvangst van informatie en publicatie ervan in INFOVISIE MAGAZINE zijn daarom niet uitgesloten. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever. - p01 - REDACTIEPRAATJE Met enige vertraging liep de vierde jaargang van de pers. Tussen de vele beurzen, conferenties en bezoeken in, was het een moeilijke opgave om dit nummer klaar te stomen. Gelukkig werd sinds kort het Infovisieteam versterkt zodat weldra de steeds toenemende informatiestroom en adviesverlening beter zal kunnen verwerkt worden. We hebben ons voorgenomen de jaargangen te laten samenvallen met de kalenderjaren zodanig dat U op het einde van het jaar de volledige jaargang in Uw bezit zou hebben. In dit nummer zijn enkele bijdragen van gebruikers gebundeld die hun al dan niet positieve ervaringen met technologische hulpmiddelen vertellen. Mocht U ook dergelijke ervaringen willen mededelen, zijn we steeds bereid deze in overweging te nemen voor publicatie. Zoals ieder jaar geven we een kort jaaroverzicht van de activiteiten. Enkele van deze activiteiten worden uitvoerig beschreven. Naast de gebruikelijke technische beschrijvingen is er een interessant artikel over een Computercentrum voor Visueel Gehandicapten in New York. Tenslotte vindt U op onze vernieuwde kaft het logo van VLICHT (een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap) waar we sinds kort mee samenwerken. Een gedeelte van de tekst wordt vanaf nu in kolommen gedrukt om een betere leesbaarheid te verkrijgen. We wensen U veel leesgenot. De redactie - p05 - UPDATE - INFO Op 5 september 1989 bezochten wij de REHA-beurs (23 tot 27 september 1989) in Dsseldorf (West-Duitsland). Deze jaarlijkse beurs geeft een overzicht van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van hulpmiddelen voor gehandicapten. De REHA-beurs bestaat sinds 1977. Het is n van de belangrijkste initiatieven voor gehandicapten in West-Europa. Daar alle belangrijke firma's aanwezig zijn, is het mogelijk in een paar uur een actueel overzicht te krijgen van de hulpmiddelensector. Wat betreft hoogtechnologische hulpmiddelen voor visueel gehandicapten was er een vrij omvangrijke oppervlakte voorzien. Een groot deel van de firma's presenteerden hun gamma van hulpmiddelen. Tijdens de beurs werd een kleine draagbare TV-loep van de Amerikaanse firma TSI in Europese premire voorgesteld. Die TV-loep (MEVA) bestaat uit een handcamera met verwisselbare lenzen en een "Watchman" van SONY. Deze "Watchman" is een standaard in de handel verkrijgbaar TV-toestelletje met vlak LCD-scherm. Ondertussen zijn we zo'n half jaar later en zijn een groot deel van de toen nieuwe toestellen bij onze Belgische verdelers beschikbaar. Zoals bv. de Index Domino en de Thiel Interpoint BAX10 (dubbelzijdige brailleprinters) en de nieuwe Kurzweil leesmachine. TECHNO 2000 is een initiatief dat zich bezighoudt met het verspreiden van een muziekmagazine voor blinde muziekliefhebbers. Er zijn mensen die om fysische redenen geen gedrukte teksten kunnen lezen ; zij laten zich op een andere manier informeren. Osvaldo La Rosa, zelf visueel gehandicapt, is de realisator van TECHNO 2000, een speciaal tweemaandelijks tijdschrift in gesproken vorm. Samen met enkele vrienden verzamelt Osvaldo artikels over allerlei electronische muziekinstrumenten (keyboards, drum computers, sequencers, effect processors, ...) In elke uitgave wordt ook een popster of popgroep voorgesteld, komen er gesproken interviews, worden er tips gegeven als oplossing bij ruis en andere opnameproblemen, enzovoort. Genteresseerden in TECHNO 2000 of zij die willen helpen aan de samenstelling ervan, schrijven of telefoneren naar Osvaldo La Rosa Ceintuurlaan 96 3600 Genk tel.: 011/38.00.76. De HANDIGIDS, die reeds op 30.000 exemplaren verspreid werd, is nu ook verkrijgbaar op geluidscassette. De Handigids biedt een overzicht van de nationale voorzieningen voor gehandicapten. Voor meer inlichtingen: 02/230.40.40 (kantooruren). U kan de cassette gratis lenen gedurende 14 dagen, mits een waarborg van 500 BEF. Het adres: Kabinet van de Staatssecretaris voor Volksgezondheid en Gehandicaptenbeleid Roger DELIZEE Dienst Handifoon Wetstraat 66 1040 Brussel In Nederland verplicht de overheid met de Wet Arbeid Gehandicapte Werknemers (WAGW) bedrijven en instellingen om meer werknemers met een handicap in dienst te nemen. RESUS, RISO en SIEMENS werken samen in een uniek project. In dit project voor blinden is een geautomatiseerde werkplek ontwikkeld zodat de blinde volledig kan functioneren in een bedrijf of instelling. Doelstelling van RESUS, RISO en SIEMENS was het formuleren van een standaard werkplek voor blinden.die model kan staan voor andere bedrijven. De realisatie hiervan heeft plaatsgevonden in een proefproject dat door het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) van de overheid werd gefinancierd. De drie partners hebben elk hun eigen inbreng in dit proefproject; RESUS als specialist op het gebied van technische voorzieningen voor gehandicapten, RISO als opleidingscentrum voor automatiseringsberoepen en SIEMENS als telecommunicatie- en computerspecialist in Europa. Op woensdag 7 februari jl. organiseerde InfoVisie een demonstratie waarop de ARKENSTONE READER aan het publiek werd voorgesteld. In de technische fiches van dit tijdschrift wordt deze leesmachine uitvoerig voorgesteld. Een 25-tal genteresseerden, waaronder persmensen waren op deze demonstratie aanwezig. James Fruchterman, voorzitter van Arkenstone demonstreerde met veel enthousiasme en de nodige dosis realiteitszin de mogelijkheden van de Arkenstone Reader. Door een overeenkomst met de fabrikant van TrueScan hard- en software (Calera) en de fabrikant van scanners (Hewlett-Packard) biedt Arkenstone het totale pakket aan tegen een sterk gereduceerde (33%) prijs. Enkele aanwezigen hadden teksten bij om te laten scannen. Als belangrijkste resultaten van deze scanning onthouden we dat: - dun krantepapier kan gescand worden indien er een zwart blad achter gestoken wordt. - de tekst juist gerienteerd moet zijn, anders duurt het analyseren vl te lang. - de wachttijd van een normaal getypte brief met grafische hoofding vrij gering is (2 min.). - het ontbreken van een Nederlands woordenboek resulteert in het foutief inlezen van Nederlandse teksten. - de speciale software "EasyScan" het mogelijk maakt voor visueel gehandicapten zelfstandig het materiaal te scannen. VLICHT, het Vlaams Informatie- en Communicatiecentrum voor Handicap en Technologie, is een initiatief dat met steun van de Vlaamse Gemeenschap werd opgericht. Het Centrum heeft als voornaamste doel de technische hulpmiddelen beter bekend te maken en het aangepast gebruik ervan te stimuleren bij mensen met een handicap, bejaarden of langdurig zieken. Daarvoor werkt het samen met de ziekenfondsen en andere dienstverlenende instanties, met organisaties voor gehandicapten en met onderzoekscentra aan universiteiten en hogescholen. VLICHT bestaat op dit ogenblik uit een centrale dispatching unit en vier gespecialiseerde cellen voor het zicht, het gehoor, de spraak en de motoriek. In een volgend nummer van dit tijdschrift zal een meer uitgebreid artikel verschijnen over de structuur, de doelstellingen en de werkzaamheden van deze vzw. Voorzitter: R. Vermaerke Ondervoorzitter: G. Peeters Penningmeester-secretaris: Prof. Dr. L. Missotten Afgevaardigd Beheerder : Prof. A. Spaepen VLICHT vzw Kapucijnenvoer 35 blok P gelijkvloers 3000 Leuven tel.: 016/21 67 80 SPEAKSYS is de naam van een programma voor IBM PC's en compatibelen dat ontworpen is om de Braille 'N Speak (electronisch notitietoestel) te koppelen met de PC. Via het brailleklavier van de Braille 'N Speak (zie IM 3,2) kunnen gegevens ingevoerd worden in de PC (naar keuze in Grade II braille of computerbraille). Het scherm van de PC kan uitgelezen worden door de Braille 'N Speak. Via de serile poort (RS-232) worden beide apparaten met mekaar verbonden. SpeakSys is beschikbaar op 5,25 inch of 3,5 inch diskette. De prijs bedraagt 149 USD. De verdeler is: LS&S Group, Inc. P.O. Box 673 Northbrook USA - IL 60065 tel.: +(1) 708-498-9777 fax.: +(1) 708-498-1482. Portabraille (IM 3,4) wordt niet meer verdeeld door de Stichting HBS. maar door F.J. Tieman b.v. Moolhoek 5 NL - 3235 XK Rockanje tel.: +(31) 1814-2477/2772 fax.: +(31) 1814-1190. De ingebouwde (vervangbare) batterij voorziet de PB 1025 gedurende 7 uur van stroom, maar voor de PB 1225/1245 is dit 1,5 uur. Er zijn 4 uitvoeringen : - PB 1025: Toshiba 1000, 1 x 3,5" drive, 25 braillecellen, DOS 2.11, prijs: 13.000 NLG. - PB 1225 DD:Toshiba 1200,2 x 3,5" drive, 25 braillecellen, DOS 3.3, prijs: 16.500 NLG. - PB 1245 DD: Toshiba 1200,2 x 3,5" drive, 45 braillecellen, DOS 3.3, prijs: 19.800 NLG. - PB 1245 HD: Toshiba 1200,1 x 3,5" drive, 1 x 20 Mbyte harddisk, 45 braillecellen,DOS 3.3, prijs: 23.500 NLG. De vermelde prijzen dateren van juli 1989 en zijn excl. BTW. SENSOTEC c.v. heeft een nieuw adres en telefoon/faxnummer: Snaggaardstraat 9 8000 Brugge tel.: 050/33.76.75 fax.: 050/33.70.27 Zij verkopen nu ook TIEMAN producten (PORTABRAILLE, TV-loepen, , brailleleesregels, ...), de dubbelzijdige brailleprinter INDEX DOMINO, een digitale draagbare TV-loep uit Nieuw-Zeeland (Viewpoint) en ZoomText (programma om de scherminhoud van een PC te vergroten). Atelier HELEN KELLER heeft sinds vorige zomer een nieuw adres: Atelier Helen Keller v.z.w. C. Van Malderenstraat 33 1730 Zellik tel.: 02/466.94.40 - p09 - D E C O M P U T E R : EN TOCH EEN NUTTIG HULPMIDDEL VOOR BLINDEN. Sinds maart 1986 heb ik een PC met brailleleesregel en een kleine zwartdrukprinter (1). Vanaf oktober datzelfde jaar beschik ik eveneens op mijn werk over een soortgelijke configuratie (2). Na met deze machines een viertal jaar gewerkt te hebben, en dit zowel in een priv- als een beroepssfeer, wil ik bij dit alles toch enkele bedenkingen maken. Voor alle duidelijkheid : ik ben een computergebruiker en geen programmeur. Wel schrijf ik soms een bescheiden programma in DbaseIII+, waarbij ik al dan niet gebruik maak van Clipper. Wat hieronder volgt wil geenszins de pretentie hebben van onomkeerbare waarheden. Het zijn alleen enkele kanttekeningen bij het gebruik van een computer door een blinde, zoals hij het aanvoelt door zijn gebruikswijze van een PC. Het is vanzelfsprekend dat wanneer men zijn computer gebruikt voor andere toepassingen/of hiertoe de nodige opleiding genoten heeft, er een heel andere benadering denkbaar is. Ik meen echter dat de meeste PC- bezitters (hetzij thuis of op kantoor) deel uitmaken van de grote groep van zij die interesse tonen voor het informaticagebeuren, toepassingsprogramma's gebruiken en soms zelf een programma schrijven. Tot deze groep reken ik mijzelf ook. Al lang had ik bijzondere interesse voor alles wat met computers te maken had. In de mate van het mogelijke trachtte ik er zoveel mogelijk over te lezen. Het moet zowat 1977 geweest zijn, toen ik er voor het eerst aan dacht om zelf "iets" te kopen. Ik vergeet nooit hoe ik toen met meer dan volle verwachting met een Digicassette (3) onder de arm naar een dealer van homecomputers trok. Getracht werd om dit toestel aan te sluiten op een PET van Commodore. In die tijd een "krachtige" machine met 48 K RAM. Het "experiment" lukte maar ten dele. En, achteraf gezien maar goed ook. Ziet U mij hier al zitten met die PET deze tekst te typen ? Het is een probleem om het juiste aankoopmoment te kiezen. De systeeminvestering is voor een privpersoon meer dan aanzienlijk. Derhalve wordt gehoopt dat de machine dan ook geruime tijd meegaat. In deze sector is echter - meer nog dan elders - vandaag gekocht, morgen verouderd. Ik weet dat de nieuwste snufjes niet steeds zo revolutionair zijn als de folders wel durven beweren. Anderzijds is meegroeien met de trends toch ook niet zo onbelangrijk. Zolang U lekker alleen op Uw PC zit te toetsen, is er niets aan de hand. Dan kan een aftandse machine U nog veel vreugde en gebruiksgemak bieden. Het uitwisselen van teksten en andere data met anderen is echter een zo groot comfort dat dit moet mogelijk blijven. Wel, daar krijg ik nu met mijn toestel uit 1986 problemen mee. Mijn PC-XT is uitgerust met 5.25 inch drives. De nieuwere machines hebben meestal slechts alleen 3.5 inch drives aan boord. Een ander probleem is de kloksnelheid van 4.77 Mhz. Op het eerste gezicht meer dan snel genoeg voor persoonlijk gebruik. Dat is ook zo, maar nieuwere toepassingen worden geschreven voor 10 Mhz of meer. Zo kreeg ik onlangs een demoprogramma "Reisplanner" aangeboden dat U helpt naar het zoeken van de juiste treinverbinding en uurregeling in Nederland. Draait goed, maar tergend traag op mijn originele XT. Wat voor de hardware waar is, geldt ook ten dele voor de software. De bijkomende snufjes verleend door nieuwe releases van pakketten zijn niet altijd zo nuttig voor de gewone gebruiker. Het uitwisselen wordt soms echt bemoeilijkt door het niet meegroeien op dit vlak(4). Bovendien, als U een beetje de publicaties op het domein van de informatica wil volgen (en dat is toch wel een "must" voor de genteresseerde gebruiker), dan zal U spoedig merken dat daarin nogal wat tips en wenken verschijnen maar dan meestal toegespitst op de nieuwste versies. Voor een niet-visueel gehandicapte gebruiker is het al moeilijk kiezen. Voor blinden geldt dit nog meer. De braille-apparatuur is zo duur dat hier nog meer gewikt en gewogen wordt. Zo merk ik reeds dat mijn mechanische cellen niet te vergelijken zijn met het leesconfort van de pizo's. Daar zal mijn achterstand niet toe beperkt blijven. De displays met faciliteiten voor de cursorbesturing dienen zich reeds volop aan en wat zal er gebeuren met de grafische weergave? Zich goed informeren is dan ook een "must" bij aankoop. Anderzijds is het ook duidelijk dat blijven aarzelen tot niets leidt. Inmiddels heb ik toch reeds 4 jaar plezier aan mijn systeem. Het is mijn overtuiging dat een computer voor een braillelezer heel wat te bieden heeft. Als ik bedenk wat ik er persoonlijk mee doe, dan besef ik best dat, mocht ik ziende zijn, een "zo dure" aanschaf nutteloos en overbodig zou zijn. De baten zouden hier geenszins tegen de kosten opwegen. Met pen, steekkaartenbak en electrische schrijfmachine was ik gesteld. Als braillelezer liggen de kaarten geheel anders. Alleen deze tekst behoorlijk op papier krijgen is in braille erg tijdrovend. Even een woord schrappen, een zin verplaatsen of een stukje toevoegen, hoe doe je dat in braille? Met een tekstverwerker is dit zo gebeurd. Dan nog gezwegen over de moeilijkheid dat bij het uittypen van een tekst op een schrijfmachine elke controle ontbreekt. De PC gebruik ik dan ook vooral als tekstverwerker. De zwartschrift-correspondentie kan ik dankzij de computer nu ook gedeeltelijk zelfstandig verwerken. Sommigen sturen mij nu een schijfje. Verder is de informatica mij dienstig bij het aanleggen en updaten van een telefoonregister, adreslijsten en gegevens allerhande. Zelfs op financiel vlak is mijn autonomie erop vooruit gegaan. Overschrijvingen worden niet langer voor mij ingevuld, ik print ze. Op kantoor is de computer belangrijk om mijn taak autonomer te kunnen uitvoeren. Als telefonist in een grote instelling (5) raadpleeg ik daarmee het bestand van de randapparatuur en krijg ik toegang tot de diverse alarmprocedures die dienen gevolgd te worden. Het bestand werd zo omvangrijk dat bijhouden op braillesteekkaarten niet meer practisch was. Voor mij is de computer uitgegroeid tot een zeer nuttig hulpmiddel en dit zowel in mijn priv als professioneel leven. Verschillende taken zijn nu mogelijk geworden, waar vroeger geen denken aan was. Anderzijds ben ik het oneens met hen die stellen dat de computer van zienden en blinden gelijkwaardige gebruikers maakt. Uit ervaring durf ik te stellen dat een braillelezer onnoemelijk veel trager leest dan een ziend persoon. Op het gebied van snel inzicht krijgen in schermopmaak is de verhouding nog negatiever voor de blinde. Bij het werken met pakketten voorzien van vensters en informatie in reverse-video of andere schermattributen is de blinde competitief gezien verloren en is zijn rendement beroepshalve onvoldoende. Hopeloos is dit echter niet. Er zijn hulpmiddelen en trucs om het haalbaar te maken. Indien mogelijk, kies voor een zo vriendelijk mogelijk pakket. De criteria van de blinde zijn hier duidelijk anders dan die van de ziende. Wanneer de systeemboodschappen op dezelfde schermpositie weergegeven worden, dan is dit een groot voordeel. Een geluidssignaal op het gepaste moment - te veel schaadt echter eveneens - kan nuttig zijn. Bondige menu's met zo weinig mogelijk lijnen en kaders zijn te verkiezen. Een uitgebreide helpfunctie kan bovendien vaak het raadplegen van een omvangrijke handleiding voorkomen als deze dan al in braille of gesproken zou bestaan. Deze overwegingen zijn o.m. belangrijk bij het kiezen van een vlot te gebruiken tekstverwerker (6) . Daarom is het goed om niet meerdere analoge pakketten door elkaar te gebruiken. Een doorgedreven kennis van 1 pakket zal U er meer vertrouwd mee maken en zal vaak ronddwalen op onoverzichtelijke schermen vermijden. Kies voor 1 "goede" tekstverwerker en tracht niet om "wat" te kennen van meerderen. Een grote vertrouwdheid met 1 tekstverwerker zal U meer mogelijkheden bieden en veel tijd besparen. Trouwens de intrinsieke mogelijkheden van de diverse "betere" tekstverwerkers zijn voor de modale gebruiker nog niet relevant. Wanneer ik zelf programma's schrijf dan zorg ik er voor dat de schermopmaak brailleregel-vriendelijk is. Mijn betrachting is om de cursor steeds te sturen naar de positie op het scherm waar de meest benodigde informatie staat. Op die manier wordt deze dan automatisch op de brailledisplay getoond (7). Bij menu's zal ik de keuzemogelijkheden bvb. links aligneren en niet centreren en overbodige verfraaiingen zoals asterisken, lijnen, kaders e.d. weglaten. Dit verhoogt in hoge mate de leesvlotheid. Bovendien laat ik op de cursorlijn de diverse keuzemogelijkheden zien aan de hand van een symbolische letter. Dit is bij geregeld gebruik meestal voldoende als geheugensteuntje om een vlotte werking te garanderen. Een ander trucje is gebruik maken, zoals in DbaseIII+, van delimiters om de veldlengte zichtbaar te maken. Dit werkt sneller daar er dan minder geschakeld dient te worden tussen diverse schermattributen. De keuze van delimiterkarakters is ook belangrijk: ik opteerde voor weergave met 8 braillepunten. Er kan niet genoeg benadrukt worden dat de vertrouwdheid met een programma (waardoor men veel commando's kent zonder het hele scherm te moeten lezen) van onschatbaar nut is om als braillelezer een voldoende rendement te behalen. Het is verder mijn ervaring dat een goede kennis van het uitbatingssysteem (MS-DOS of anderen) vaak het werken met venstergestuurde pakketten kan voorkomen. Waar zienden wel eens van pakketten zoals PC-TOOLS durven gebruik maken om files te copiren, directories aan te maken of diskettes te formateren, dan zal het voor de blinde sneller zijn om het overeenstemmende MS-DOS commando in te typen. De tijd en inspanningen besteed aan het leren van het uitbatingssysteem is goud waard. Orde in het omgaan met de schijven en de harde schijf is ook een pluspunt. Weten in welke subdirectories, welke bestanden te vinden zijn, kan voor een blinde tijdrovend gezoek voorkomen. Kies bestandsnamen zo zinvol mogelijk, waardoor ze makkelijker gememoriseerd worden. Een ziende heeft snel een directorylijst overlopen op zoek naar iets bekends maar voor een blinde vergt dit meer tijd. Zorg er zeker voor dat systeemdatum en tijd correct ingesteld zijn (8). Wanneer U dan meerdere bestandsversies heeft, zal een blik op datum en tijd U reeds kunnen vertellen welke de recentste is. Heel wat handiger dan het bestand te moeten doorlezen. Door programmeerbare functietoetsen zinvol te definiren, kan in verschillende pakketten ook een rele tijdwinst gerealiseerd worden. Verder heb ik ook mijn MS-DOS prompt "braillevriendelijk" gemaakt. Open ruimten zijn sneller herkenbaar dan een zee van puntjes. Daarom heb ik na de eigenlijke prompt 3 blanco's gelaten. Wanneer ik een commando wil herlezen vind ik het begin snel terug zonder de soms lange (9) prompt eerst te moeten lezen. Bovendien laat ik de prompt voorafgaan door 3 streepjes. Hierdoor kan ik sneller de positie van een vorig commando herkennen. Deze streepjes vallen beter op dan de tekst van de prompt zelf. Dit zijn allicht slechts kleine wenken en ze klinken voor de computeraar met ervaring vertrouwd. Maar voor de beginner kunnen zij toch heel wat tijd en ellende besparen. Dat brengt mij bij de opleiding. Op zeker ogenblik was het zo ver. Ik had gekocht en daar stond nu dat stuk vernuftig electronica op mijn bureau. En nu... De handleidingen in aangepaste leesvorm waren op dat moment nog zeer schraal: een Engelstalige MS-DOS manual en een dito Basic handleiding. Enthousiasme ontbrak mij geenszins. Een lang gekoesterde wens kwam in vervulling. Alhoewel ik er al veel over gelezen had, viel het in de praktijk toch lelijk tegen. Steeds dacht ik dat er van alles fout ging met die rotmachine. De realiteit was echter totaal anders. De PC is tot op heden trouw de bevelen blijven opvolgen. Ik heb echter aardig gezweet vooraleer ik wist hoe de bevelen te formuleren. Was de investering niet zo groot geweest voor een bescheiden beurs als de mijne, dan had ik het systeem beslist na 2 weken uit machteloosheid verkocht. De centenkwestie verplichtte mij echter door te bijten en dat is mijn geluk geweest. Ik ben nog immer blij, want de inspanningen hebben de moeite geloond. De tijd - en dat is heus meer dan enkele weken - die ik in het begin verloor, die tijd bespaar ik nu dubbel en dik. Om dergelijke, pijnlijke ervaring te vermijden, wil ik sterk pleiten voor goede instructies bij levering. De machine kopen is n ding maar vergeet niet via Uw leverancier, of andere instantie, duidelijke afspraken te maken over een degelijke introductie. Dit is zelfs iets waar nog in het bedrijfsleven tegen gezondigd wordt. Menig verhaal is mij bekend van de toegewijde bediende die op zekere dag een PC op zijn bureau neergepoot krijgt zonder de zo broodnodige begeleiding. En dan gaat er heel wat kostbare tijd verloren. Waar dit voor een ziende opgaat, gaat dit dubbel op voor een blinde. Voor deze laatste is het zich een weg banen door overvloedig opgesmukte hulpschermen geen sinecure en het doorzoeken van lijvige manuals een zware opgave. Veel praten met computergebruikers is natuurlijk altijd meegenomen. Eerst zal men U met verschrikkelijke woorden om de oren slaan maar spoedig zal U duidelijk worden dat dit vakjargon niet zoveel te betekenen heeft als op het eerste zicht lijkt en zoals sommigen U zullen proberen te doen geloven. Hopelijk kan de beginnende blinde computeraar uit het bovenstaande toch iets leren en zullen de gevorderden wel iets van hun problemen en oplossingen herkennen. Het zal mij erg plezieren om hun wedervaren en oplossingen te vernemen. Mijn verhaal is uiteraard onvolledig. Ik heb een en ander slechts benaderd vanuit mijn "eenzijdige" praktijkervaring. Over gesproken output heb ik het helemaal niet gehad. Op dat vlak ontbreekt mij elke ervaring. Wel eens gezien op demonstraties maar dat is iets anders dan er mee werken. Persoonlijk denk ik dat voor heel wat toepassingen braille (voor zij die het kunnen lezen) te verkiezen is boven audio. Als er een goede snellezende Nederlandse stemsynthesizer zou bestaan, dan zou deze misschien wel handig zijn om vlug lange, doorlopende teksten te lezen. Maar programmeren of tabellen raadplegen, lijkt mij nog een hele karwei. Of is dit vooroordeel ontstaan door "onbekend is onbemind" ? VOETNOTEN: (1) Een IBM XT met 640 Kb RAM en een hardcard van 20 Mb. Een IB80 brailleleesregel van de firma Papenmeier met 80 mechanische cellen. Een Brother 1109 zwartdruk-printer. (2) Olivetti M240 met 640 Kb RAM en een harddisk van 20 Mb. Een braille- leesregel IB80 van de firma Papenmeier met 80 piezo-cellen. Een Brother 1109 zwartdrukprinter, alsook een IBM Quietwriter zwartdrukprinter. (3) Een Digicassette was een apparaat dat gegevens kon stockeren op een audiocassette en de output weergeven op een 12-cellige brailleleesregel. Het was een product van de Parijse firma Elinfa. (4) Als iemand U een bestand geeft, aangemaakt in bvb. DbaseIII+ of WordPerfect 5.0, dan kan U deze niet zo maar gebruiken met Uw release van DbaseIII of WordPerfect 4.2 Omzetten is vaak nog wel mogelijk maar vraagt toch bijkomende handelingen en tijd en is niet altijd 100% correct. (5) Katholieke Universiteit Leuven met een bestand van ca. 6500 steekkaarten betreffende neventoestellen. (6) Daarom heb ik op aanraden gekozen voor WordPerfect, die grotendeels aan de beschreven criteria voldoet. (7) De brailleleesregel zal automatisch naar deze positie springen wanneer hij ingesteld staat op de navolging van de cursorverplaatsingen. (8) Bij de huidige computers is steeds een doorlopende klok/kalender- functie voorzien die zelfs bij het uitschakelen van de tijd correct blijft. (9) Een prompt kan soms vrij lang zijn, denk bvb. aan subdirectories als "C:\boekhouding\leveranciers\brieven". Jos Guns Heverlee, 21 februari 1990 - p15 - MIJN ERVARINGEN MET HET LEZEN MET EEN TV-LOEP. De hedendaagse technologie biedt vele mogelijkheden voor slechtzienden. En ervan is de TV-loep. Zonder dit apparaat zou het onmogelijk zijn mijn favoriete aktiviteit, lezen, uit te oefenen. Een TV-loep bestaat uit een beweegbare tafel en een TV-scherm. Een tekst die men op de tafel legt wordt op het scherm enorm uitvergroot. Toen ik in april '84 plots mijn zicht verloor betekende dit een zware klap voor mij. Vooreerst was ik student in de Germaanse filologie, een studie die gepaard gaat met veel lektuur. Bovendien bracht ook mijn vrijetijdsbesteding, de studie van historische gebouwen, veel bijkomende lectuur mee. Dit alles leek voorgoed verloren. Na enkele maanden echter begon ik opnieuw een beetje te zien. Toen hoorde ik voor het eerst van het bestaan van de TV-loep. Zonder al te hoge verwachtingen ging ik naar het centrum voor low-vision in het U.Z. St.- Rafal te Leuven, om uit te proberen of dit apparaat mij zou kunnen helpen. En warempel, ik kon ermee lezen. Heel veel moet men zich van het lezen in deze aanvangsfase echter niet voorstellen. Het herkennen van de letters gebeurde zo moeizaam dat het lezen eigenlijk een echte lijdensweg betekende. De lektuur vorderde slechts tegen een ongelooflijke slakkegang en na enkele regels was ik zo vermoeid, dat ik niet meer verder kon. Toch was de drang om te lezen groter dan alle ontgoochelingen. Door veelvuldig oefenen enerzijds en een, zij het beperkte, verbetering van de visus, vorderde het vermogen om de TV-loep te gebruiken gestadig. Na enkele weken kon ik reeds een volledige bladzijde van een normaal boek lezen. Hiervoor had ik dan wel een volledig uur nodig. Geleidelijk aan leerde ik ook het apparaat efficinter gebruiken. Zo ondervond ik dat een zwarte achtergrond met witte letters gunstiger was voor mij dan de normale witte achtergrond. Ook het zoeken naar de optimale grootte, alsmede het scherp stellen van het beeld verbeterde zienderogen. Tenslotte bereikte ik met het hanteren van de schuiftafel een aanvaardbaar peil. Hierbij komt het er vooral op aan een boek recht op de tafel te leggen opdat de regel niet van het scherm zou verdwijnen. Ook moet het boek goed horizontaal liggen opdat het beeld scherp zou blijven. Wanneer ik al deze vaardigheden verworven had kon ik mij volop wijden aan het opdrijven van de leessnelheid. Hierbij komt het erop aan zo vlug mogelijk de letters te herkennen. Er dient wel aangestipt te worden dat het herkennen van handgeschreven letters, waar geen enkele identiek is aan een andere, oneindig veel moeilijker is dan het herkennen van gedrukte letters. Aanvankelijk slorpte het herkennen van de letters volledig mijn concentratie op, zodat de inhoud van de tekst volledig verloren ging. Naarmate het herkennen van de letters vlotter verliep, kon ik mij meer toeleggen op het zo vlug mogelijk herkennen van volledige woorden. Aldus was het niet meer nodig alle letters te bekijken. Ondertussen hield ik ook meer concentratie over voor de inhoud van de tekst. Deze inhoud helpt bij het vlugger herkennen van de woorden. Het gebeurt soms wel eens dat ik een woord verkeerd interpreteer, maar dat wordt dan onmiddellijk duidelijk door de verdere lektuur. Het principe, de inhoud van een tekst tot zich nemen met zo weinig mogelijk visuele informatie, is overigens niet uitzonderlijk. Iedereen doet dit bij het lezen. Indien een slechtziende een aanvaardbare leessnelheid wil bereiken, moet hij dit princiepe echter veel intensiever toepassen. Onoverkomelijk is dit probleem alleszins niet. Waar ik aanvankelijk 1 uur nodig had per bladzijde kan ik deze nu op minder dan 10 minuten doorwerken. Op deze manier heb ik mijn studies kunnen afwerken en kan ik opnieuw in mijn kunstboeken lezen. En dit alles enkel en alleen dankzij de TV-loep. Voorgaand verhaal mag echter niet de indruk wekken dat er geen problemen bestaan. Een TV-loep is bijzonder zwaar en tevens uiterst kwetsbaar. De mogelijkheden om haar te verplaatsen zijn dan ook uiterst beperkt. Tevens duiken er grote problemen op bij de aankoop. TV-loepen zijn immers noch bij optiekers, noch bij oogartsen aanwezig, zodat de slechtziende daar niet kan testen of een TV-loep dienstig kan zijn. Een laatste probleem, doch zeker niet het minste, is de zeer hoge kostprijs van dergelijke toestellen. Het probleem van de immobiliteit van het apparaat wordt bij mij min of meer opgelost door het feit dat ik sinds korte tijd ook kan lezen met een handloep. Deze handloep kan de TV-loep niet vervangen, daarvoor verloopt het lezen ermee te moeizaam. Ze stelt mij wel in staat om ook buiten mijn studiekamer (waar de TV-loep staat) iets te lezen. Voor het uitproberen van een TV-loep kan men terecht in het centrum voor low-vision van het U.Z. St.-Rafal te Leuven. Ook zijn er enkele gespecialiseerde firma's waar men terecht kan. Wat de hoge kostprijs betreft is het zo dat er een mogelijkheid van terugbetaling bestaat. Deze geschiedt langs het Rijksfonds voor sociale reclassering. Spijtig genoeg is terugbetaling alleen mogelijk wanneer men het toestel nodig heeft voor de studies of voor de uitoefening van het beroep. Ook moet men een voorschrift van een oogarts kunnen voorleggen. Indien men recht heeft op terugbetaling komt het erop aan zich niet te laten ontmoedigen door de lange wachttijd en de vele formulieren. Want, denk eraan: "De aanhouder wint !" David Mellaerts - p18 - NAAR DE ECHTE TV-LOEP VOOR DE SLECHTZIENDE. De TV-loep is al jaren een gewaardeerd vergrotingssysteem voor de slechtzienden. Het toestel bestaat hoofdzakelijk uit een videocamera die de te lezen tekst opneemt en dan vergroot weergeeft op het beeldscherm. Oorspronkelijk was dit scherm een zwart/wit TV waaruit het ontvangst- en geluidsgedeelte werd verwijderd. Later werd dit een bewakingsmonitor. Er kwamen gentegreerde systemen op de markt waarbij alle onderdelen in n behuizing waren geplaatst. De te kleine productie, het niet werken met standaardcomponenten, het terugbetalingssysteem van de overheid, de ongestructureerde informatie in hulpverlening leidde tot zeer dure producten die de snel evoluerende videotechniek niet volgden. In een tijdperk waar geen zwart/wit TV's meer geproduceerd worden, schuimen de TV-loep fabrikanten de markt af op zoek naar de laatste, meestal te dure en te kleine zwart/wit monitoren en beeldbuizen. TV's en camera's hebben een betere beeldkwaliteit dan de industrile producten. Voor enkele jaren was dit juist andersom. Een industrieel product heeft wel een betere "carrosserie". Wat kan de huidige standaard videoapparatuur (camcorders, TV, ...)? Alles wat een gewone TV-loep kan en nog veel meer : - kleur (met de mogelijkheid om foto's en voorwerpen te bekijken, te knutselen) - automatisch scherpstellen - beelden die niet vervagen bij beweging van de tekst - contrastfilters die toelaten met veel omgevingslicht te werken - zeer grote dieptescherpte - fijner beeld (495.000 pixels i.p.v. 350.000) - FSQ-schermen (vlakke beeldbuis met rechte hoeken) - flikkervrije beelden (100 Hz) - vrije keuze van schermgrootte De prijs voor al deze eigenschappen is niet hoger dan een klassieke zwart/wit TV-loep. De slechtziende moet echter zelf de toestellen kiezen en het Rijksfonds ervan overtuigen dat een TV beter en goedkoper is dan een zwart/wit monitor. Om dit te bereiken is er echter een goede technische informatie en een soepele terugbetalingspolitiek nodig. De belangenorganisaties spelen hierbij een sleutelrol. De hulpmiddelenindustrie zal standaard basispaketten moeten aanbieden die de slechtziende zelf kan uitbouwen. De nakende komst van HDTV en het nieuwe Europa zouden dit wel eens onvermijdelijk maken. Haagdorens J. De Oude Hoeven 6 Leopoldsburg 011/34.45.13 - p19 - TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN VOOR BLINDEN IN STROOMVERSNELLING? Zelfs voor iemand die dagelijks begaan is met de ontwikkelingen en het gebruik van electronische hulpmiddelen voor blinden, wordt het steeds moeilijker het totale aanbod van nieuwe of vernieuwde hulpmiddelen te kennen, laat staan te beoordelen. Vijftien jaar geleden kon men nog rustig stellen dat de produktie van moderne hulpmiddelen voor blinden zeer moeizaam op gang kwam en dat de meeste toepassingen, eens zij beschikbaar kwamen, technologisch gezien reeds lang achterhaald en voorbijgestreefd waren. Nu krijgt men daarentegen de indruk overspoeld te worden met allerhande zaken die onderling schijnen te wedijveren niet alleen in vindingrijkheid, maar meestal ook in kostprijs. Of deze evolutie zonder meer moet toegejuichd worden is zeer de vraag. Voor vele blinden blijven al deze dingen nog onbereikbaar en vormen zij veeleer een bron van ergernis en frustratie dan van hoop een bevrijding. Dit alles neemt niet weg dat er prachtige zaken gerealiseerd werden die de mogelijkheden voor vele blinden fundamenteel gewijzigd hebben en dit dan wel in een gunstige zin: - Over studieboeken en nota's, in aangepaste leesvorm, kunnen beschikken op het gepaste moment, - Op kantoor gewoon hetzelfde werk doen als de anderen, - Zelfstandig zijn briefwisseling doornemen en beantwoorden, - Woordenboeken en naslagwerken kunnen raadplegen in een minimum van tijd, - Zich toegang verschaffen tot databanken net als iedereen, - Het beheer van een eigen zaak bestendig onder kontrole hebben, - Alle bankverrichtingen zelfstandig kunnen uitvoeren. Dit alles betekent een ware omwenteling in het leven van de blinden. Voor meerderen onder hen klinkt intussen dit alles al zeer vertrouwd en is het bijna vanzelfsprekend geworden. Niettemin waren amper tien jaar geleden al deze dingen enkel maar wensdromen, gevoed door de explosie aan technologische mogelijkheden, bestemd voor de wereld rondom hen. De doorbraak van de PC was zeker een uitdaging voor het zoeken naar nieuwe aanpassingen. Zij zouden de blinden in staat stellen, het nog niet te schatten aanbod aan nieuwe mogelijkheden te benutten. In de Verenigde Staten, bakermat van de computer, werden mainframe terminals reeds voorzien van spraaksynthesizers ten behoeve van blinde operatoren en programmeurs. Deze technieken werden daarna overgenomen, eerst voor de homecomputers zoals Apple en anderen en later ook voor de IBM PC. Waar in de V.S. de spraakweergave nog altijd als oplossing nummer n aanzien wordt, heeft zij op het Europese vasteland nooit een globale toepassing gekend. Dat spraakweergave in een vreemde taal niet zonder meer aanvaard werd, is begrijpelijk. Dat daar tegenover de ontwikkeling van spraakweergave in Europese talen ook maar langzaam op gang kwam, kan verklaard worden door het feit dat de beschikbare toepassingssoftware, alvast in de beginperiode, er voor zorgde dat er meestal twee verschillende talen op het scherm te zien waren. Zo waren de aanwijzingen meestal in het Engels en de ingebrachte gegevens in de taal van de gebruiker. Van meet af aan werd in een andere richting gezocht. Het aangehaalde taalprobleem bij spraakweergave, was hiervoor zeker niet de enige aanleiding. Men ging er vanuit dat, indien het computergebruik ook voor blinden zou mogelijk worden, dit voor hen moet leiden tot meer en betere beroepskansen. Het kwam er dan ook op aan een uitleesvorm voor het computerscherm te vinden, die snel, juist en volledig de inhoud ervan kon weergeven. In dit opzicht moesten er bij de spraakweergave wel enkele vraagtekens geplaatst worden. Zelfs indien de faktor snelheid nog buiten beschouwing wordt gelaten, scoren "juist" en "volledig" niet hoog genoeg. Juiste en volledige informatie is meer dan het aflezen van een tekst op het scherm. Het aangeven van hoofdletters, kleine letters en leestekens is belangrijk, maar ook waar en hoe iets op het scherm staat. Denk hierbij maar aan tabellen, vensters, gedeelten die opgelicht zijn, knipperen of invers getoond worden. Daar is dan ook nog het gebruik van kleuren bijgekomen. Door braille te gebruiken kon er op een bevredigende manier aan de gestelde eisen voldaan worden. Het grote nadeel bleef de hoge kostprijs. Niettemin werd in de Bondsrepubliek resoluut voor deze oplossing gekozen. Diverse braillemodules waren reeds in gebruik. Zij werden hoofdzakelijk aangewend als leesvorm voor een zakrekenmachine of een electronisch notaboekje. Alle modules waren gemaakt voor het produceren van gewone zes-puntenbraille die dus 64 mogelijkheden biedt. Aangezien de karakterset voor een computerscherm een groter aantal tekens bevat, werd overgegaan naar het acht-punten braille. Hierdoor werd het aantal mogelijkheden opgevoerd tot 256, wat overeenstemt met de uitgebreide ASCII-tabel. Een ander probleem was het computerscherm dat meestal bestaat uit 80 kolommen en 25 lijnen. Dit zijn 2000 cellen in totaal. Hiervoor de nodige braillemodules voorzien is niet alleen een dure zaak, maar het zou tevens een leesbord opleveren dat door zijn te grote afmeting moeilijk te gebruiken zou zijn. Als basisoptie werd een leesregel met 80 braillecellen genomen, zodat een volledige lijn van het scherm gelijktijdig kan getoond worden. Als een gewone gebruiker door een venster van n lijn naar een scherm moet kijken, zal hij dit wel voor onmogelijk houden. Voor de blinde daarentegen is de eerste kennismaking met de leesregel een aangrijpende belevenis, om net als iedereen het scherm af te aflezen. Aanvankelijk bestond het bedieningspaneel van de leesregel hoofdzakelijk uit een "regel omhoog"- en een "regel omlaag" toets. De ontwerpers van leesregels hebben intussen heel wat inspanningen gedaan om de leesregel zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. Getracht werd om op een vlotte manier over het scherm te kunnen bewegen en om bepaalde gedeelten gemakkelijk terug te vinden. Ook het automatisch kunnen volgen van de lijn met de systeemcursor en later ook met een softcursor was zeer belangrijk. Zelfs het onderscheiden van schermattributen als opgelicht, invers, knipperend en 16 kleuren werd mogelijk gemaakt. Op de Reha-beurs in Dusseldorf van september '89 bleek dat ook de cursor routing veralgemeend werd. Deze techniek laat toe de systeemcursor op het scherm te verplaatsen naar de lijn die op de leesregel getoond wordt en wel naar de kolom die aangeduid werd door op de toets boven de overeenstemmende braillecel te drukken. Door het steeds maar toevoegen van bedieningsmogelijkheden en allerhande snufjes, bestaat het gevaar dat de leesregels uiteindelijk alleen nog maar door echte computerfreaks gebruikt worden. Nog altijd moet het de bedoeling zijn blinden een hulpmiddel aan te bieden waarmee ze op een vlotte wijze computers kunnen gebruiken en dit voor de meest uiteenlopende toepassingen. Anderzijds evolueren geleidelijk aan steeds meer toepassingen naar het gebruik van grafische voorstellingen op het scherm. Het is voldoende bekend dat op verschillende plaatsen onderzoek aan de gang is om een antwoord te vinden voor de gebruikers van leesregels. Op de reeds voornoemde Reha-beurs was er nog geen enkel spoor van mogelijke oplossing te bekennen. Reeds meer dan 5 jaar terug konden wij, zij het dan achter de schermen, prototypes uitproberen waarmede getracht werd om grafische voorstellingen op het computerscherm in een voelbare vorm om te zetten. Tot op heden is gebleken dat alleen zeer eenvoudige voorstellingen op een bevredigende manier in tactiel waarneembare vorm konden overgezet worden. Veel vlugger evolueerden de mogelijkheden van het scherm om steeds meer kleurschakeringen met hoge resolutie te tonen. De kloof tussen de mogelijkheden op het scherm en de aanpassingstechnieken voor blinde computergebruikers wordt in versneld tempo steeds groter. Hiermede willen wij zeker niet beweren dat de strijd bij voorbaat verloren is. Een oplossing moet zeker niet verwacht worden van de reliefpatronen met pinnen, zoals die voor de leesregel gebruikt worden. Feit is ook dat het geen zin heeft het systeem zodanig te verfijnen dat meer schakeringen kunnen worden weergegeven, omdat daardoor juist de herkenning moeilijker of onmogelijk wordt. Wie weet of een originele oplossing niet vlakbij ligt? Het kan ook zijn dat we hier voor een onoverkomelijke hindernis staan, die ons nogmaals doet beseffen dat blindheid nog altijd zijn beperkingen oplegt, waarmee men nu eenmaal moet leven. Het zou niettemin erg jammer zijn indien de unieke kansen die de blinden door de technologische vooruitgang geboden worden, door diezelfde vooruitgang weer zouden tenietgaan. Voor Data Braille Service, L. De Wulf, zaakvoerder. - p23 - THE COMPUTER CENTER FOR THE VISUALLY IMPAIRED (CCVI) : EEN KENNISMAKING. Bridging the Information Gap (Overbruggen van de informatiekloof). Bovenstaande leuze en de naam CCVI trokken mijn aandacht toen hun folder in onze brievenbus gleed. Daarom gaan we eens bekijken wat deze organisatie te bieden heeft voor visueel gehandicapten. Het onvermogen om snel toegang te hebben tot informatie is vandaag de dag een ware handicap. Het computercentrum (CCVI) is opgericht om d.m.v. computertechnologie de "informatiekloof" die veroorzaakt wordt door een visuele handicap te overbruggen. Het CCVI is een deel van het Baruch College, dat behoort tot de Stedelijke Universiteit van New York (USA). Het centrum kan rekenen op de technische ondersteuning van deze universiteit. Tot de faciliteiten behoren klaslokalen, labo's en een microcomputerlabo met aangepaste hard- en software. Het internationale centrum is toegankelijk voor fysisch gehandicapten uit de ganse wereld. Het centrum biedt een evaluatie- en trainingsprogramma voor individuele personen met weinig of geen ervaring i.v.m. computers of technologie voor visueel gehandicapten. Het programma bevat een opleiding in het programmeren in BASIC en geeft een algemene inleiding tot het werken met aangepaste computers. Tevens wordt er gewerkt op een mainframe-computer. Tekstverwerking wordt aangeleerd op een IBM PC. De deelnemers en hun organisaties ontvangen een gedetailleerd rapport over de gemaakte vorderingen en het talent. Volgende cursussen op PC kunnen gevolgd worden: WordPerfect, gecombineerd met een inleiding tot de IBM PC. PC DOS; hoe gebruik ik mijn computer? Lotus 1-2-3; het gebruik van electronische rekenbladen. dBase III+; het beheren van een databank. Individuele PC-opleidingen zijn mogelijk, zowel voor standaard als voor speciale software. Het centrum adviseert ook bij het uitstippelen van een carrire. "Partnership In TEChnology (PITEC)". Deze cursus biedt aan professionelen (adviseurs, leraars en zakenlui) de mogelijk om kennis te nemen van de belangrijke rol die aangepaste hulpmiddelen spelen in het (beroeps)leven van de visueel gehandicapten. De deelnemers aan deze cursus kunnen kiezen om onder dezelfde omstandigheden (gesimuleerde visuele handicaps) als visueel gehandicapten te werken. Een project houdt zich bezig met het omzetten in voelbare vorm van de plattegronden van de New Yorkse metro. Het centrum beschikt ook over een braille productieafdeling. De aanmaak van braille is geheel gecomputeriseerd. De technische staf van het CCVI staat ter beschikking van firma's, instituten en individuelen om evaluaties van technische hulpmiddelen te maken. Het CCVI tracht alle noodzakelijke ondersteuning te leveren aan de visueel gehandicapte studenten van het Baruch College en de Stedelijke Universiteit van New York. Inlichtingen: telefonisch: Judith Gerber, Manager Educational and User Services tel.: +(1) 212-725-7644 schriftelijk: The Computer Center for the Visually Impaired Baruch College/CUNY 17 Lexington Avenue, Box 515 USA - New York, NY 10010 Gerrit Van den Breede - p25 - VERSLAG VAN DE FIRST INTERNATIONAL CONFERENCE ON COMPUTERS FOR HANDICAPPED PERSONS (Wenen, 21-23 augustus 1989). 1. Voorstelling van het congres Het kongres werd ingericht door een ad-hoc werkgroep, bestaande uit internationaal erkende experten op het domein van de hoogtechnologische hulpmiddelen. De plaatselijke organisatoren waren: Prof. Wagner (Institut fr Informatik, Linz) Prof. Zagler (Technische Universitt, Wien) Prof. A Min Tjoa (Universitt Wien) De bijdragen werden beoordeeld door een internationaal samengesteld Wetenschappelijk Komitee. Het kongres ging door in de gebouwen van de Technische Universiteit te Wenen en was volledig engelstalig. In de foyer liep een mini-beurs van technische hulpmiddelen. Vanuit InfoVisie namen Jan Engelen en Gerrit Van den Breede deel aan deze conferentie. Verder waren er ook het Brailleproject (Prof. G. Franois), het Spermalie-Instituut en Sensotec vertegenwoordigd. De voordracht van Jan Engelen (1) handelde over gecomputerizeerde technische hulpmiddelen voor visueel gehandicapten in het algemeen. De voordracht van Gerrit Van den Breede (2) handelde over telebanking voor visueel gehandicapten. 2. Programma Volgende thema's werden behandeld: - Gecomputerizeerde brailleproductie - Onderwijs - Het gebruik van computers door visueel gehandicapten - Sociale gevolgen en rehabilitatie - Spraak- en gehoorproblemen - Communicatie en toegang tot informatie - Speciale aspecten 3. Overzicht van de belangrijkste thema's 3.1 Onderwijs Verschillende sprekers (Klaus, Hilton, Murphy) brachten naar voor hoe binnen hun Universiteit de opvang van gehandicapten verloopt. Opvallend is dat hiervoor dikwijls grote financile middelen beschikbaar zijn (budgetten voor materiaal en betaalde individuele begeleiders). 3.2 Gecomputerizeerde brailleproductie In dit domein werden volgende punten behandeld: - De aanmaak van kortschrift braille (Slaby) - De uitbouw van een produktiecentrum in Wenen (Flickschuh) - Een nieuwe technologie voor relifschrift: plastic puntjes worden op papier aangebracht d.m.v. een procd dat vergelijkbaar is met inktstraalprinters (Otake et al.). Deze techniek levert punten van hoge kwaliteit maar het is nog niet zeker of hij op industrile schaal uitvoerbaar is. - Een kritische analyse van de toekomst van het brailleschrift in het licht van moderne technologie en het gebruik van computers (Franois) 3.3. Het gebruik van computers door visueel gehandicapten - Voordracht door prof. J.G. Linvill (Stanford) over de ontwikkeling van de Optacon en andere apparaten door de Telesensory group. Prof. Linvill, zelf uitvinder van de Optacon, schetste in het kort bijna 20 jaar computergeschiedenis in relatie tot de noden en behoeften van gehandicapten. Hij benadrukte ook de enorme impact van computers op tewerkstelling van visueel gehandicapten. - Een prototype van een sprekende kleurenmeter voor blinden (Furuno). De originaliteit zit in de compacte uitvoering en de spraakmodule. - OCR systeem op basis van Handyscanner en Ataricomputer. Een opstelling met beperkte mogelijkheden maar waarschijnlijk toch toepasbaar bij individuele blinden (Mhlbacher) - Het ontwerp van een naaldenveld voor de display van grafische informatie (L. Kruppa) Tot deze sessie behoorde ook de InfoVisie bijdrage over moderne toepassingen van informatica voor blinden. 3.4. Sociale gevolgen en rehabilitatie. In deze sessie kwam o.m. dr. Kenny (Ierland) aan het woord. Hij is een groot voorstander van thuiswerk voor gehandicapten. Computers, modems en telecommunicatie spelen hierbij een grote rol. In het TeAPot Teleworking programma wordt echter ook aandacht besteed aan de begeleiding van de thuiswerkers en aan voldoende persoonlijke kontakten tussen de medewerkers. Dit uiteraard om aan het voornaamste bezwaar tegen thuiswerk tegemoet te komen, nl. dat het de isolatie van gehandicapten verhoogt in plaats van hun integratie te bevorderen. 3.5. Europese projecten (3) Volgende projecten werden uitgebreid aangehaald en besproken: Handynet: Europese databank over hulpmiddelen voor gehandicapten (Prof. Emiliani, Prof. Spaepen + onze eigen bijdrage) Comac-BME: Europese research projekten i.v.m. Bio-Medical Engineering (o.m. implantaten bij doven en, sedert kort, grafische displays voor visueel gehandicapten) (Prof. Emiliani, Prof. Ekberg) COST 219: Samenwerkingsprojekt tussen de EG en verschillende Skandinavische landen rond het thema: Future telecommunications for the handicapped. (Prof. Ekberg) 4. Kontakten In de marge van dit soort conferenties kunnen heel wat nuttige kontakten gelegd worden met andere onderzoekers. Voor wat InfoVisie betreft zijn er afspraken gemaakt met: Lucasstichting (Hoensbroek) BLINFO-groep (Wenen) German Society of Rehabilitation (Stuttgart) CSUN (Northbridge, USA) Bovendien hadden wij (technische) gesprekken met: Prof. Emiliani (Firenze), Prof. Marco (Mons), Prof Ekberg (Espoo-Finland), Dr. Cavonius (Dortmund), Dr. Graziani (Firenze), dr. Schmid (Wenen), Mrs. Van den Meiracker (Enschede), e.a. 5. Besluit Ondanks het ontbreken van echte uitschieters was dit een zeer nuttige conferentie. De bijdrage van InfoVisie (adviesverlening en research) werd duidelijk geapprecieerd. De congresdeelnemers konden ook vaststellen dat in ons land zeer actief gewerkt wordt aan (hoogtechnologische) hulpmiddelen voor gehandicapten. VOETNOTEN: (1) Engelen J., Computerized Technical Aids for the Visually Handicapped: A guided tour, COMPUTERS FOR HANDICAPPED PERSONS p. 155-162, Vienna 21-23 Aug. 1989. (2) Van den Breede G., Visually Handicapped and the use of Modern Telecommunications and Telebanking Systems, COMPUTERS FOR HANDICAPPED PERSONS p. 402-405, Vienna 21-23 Aug. 1989. (3) Verschillende Leuvense groepen: Brailleprojektgroep (G. Franois), ILO- GTC (A. Spaepen) en InfoVisie zijn betrokken bij deze projecten. InfoVisie (J. Engelen) werkt, met de status van expert, concreet mee aan de Handynetdatabank. Jan Engelen - p28 - VERSLAG VAN DE "WORKSHOP ON INTELLIGENT HOUSES FOR THE BLIND" (Maastricht, 11 - 13 december 1989). Deze workshop werd gehouden in het kader van de "Concerted Action on Technology and Blindness" (vroeger gekend onder de naam Concerted Action "Rehabilitation of the Visually Impaired"). Zoals sommigen onder u reeds weten zijn de "Concerted Actions" bedoeld om de lopende researchprojecten in de landen van de Europese Gemeenschap te cordineren. Deze projecten kunnen beter op Europees dan op nationaal niveau bekend gemaakt worden. De Europese Gemeenschap sponsort geen researchprojecten maar ondersteunt wel de activiteiten die bedoeld zijn om de researchinspanningen te cordineren en de informatie erover te verspreiden. Er werden reeds bijeenkomsten gehouden om de volgende zaken te bespreken: - brailleproductietechnieken - terminals voor telecommunicatie - grafische voorstelling van tekeningen (graphics) - mens-machine interface - communicatiesystemen - materialen en programmatuur voor muziek - brailleleesregels - nieuwe audio technologie Onderwerpen van de Workshop. Twee topics waren geselecteerd, nl.: 1. Technische aspecten; veiligheid, comfort en communicatie. 2. Impact op de sociale omgeving; het doel van het intelligente huis moet zijn dat de (menselijke) contacten behouden blijven. De bijdrage aan deze workshop betrof voornamelijk het aspect Telebanking. Maandag 11 december 1989. In de voormiddag werd een bezoek gebracht aan het IRV (Instituut voor Revalidatie Vraagstukken) in Hoensbroek. Na de verwelkoming door de directeur, de heer Mathijs Soede, werden een aantal projecten voorgesteld i.v.m. gehandicapten. Daarna werd een bezoek gebracht aan het centrum. Het IRV spitst zijn aandacht toe op de volgende onderwerpen: - communicatie en handicap. - mobiliteit en transport. - rehabilitatie. - zelfstandig leven. In de namiddag ging de workshop van start. Negen sprekers kwamen aan bod met hoofdzakelijk technische onderwerpen. Het viel op hoeveel verschillende systemen ("standaards") er bestaan om al de apparatuur in een huis met mekaar te verbinden. Dinsdag 12 december 1989. In de voormiddag waren er nog zes andere sprekers. Het accent lag meer op het sociale aspect. In de namiddag brachten wij een bezoek aan het "Huis van de Toekomst" in Rosmalen. We werden er ontvangen en rondgeleid door Chriet Titulaer. In het huis wordt veel glas en aluminium gebruikt, waardoor men een soort serregevoel krijgt. Er waren nergens lichtknopjes te vinden, alles werkt met afstandsbediening. In de vloer ligt een bekabeling van tientallen kilometer. In en om het huis heb ik geen speciale toepassing opgemerkt voor visueel gehandicapten. Het gezelschap deed hier veel ideen op voor de besluiten van de workshop. Woensdag 13 december 1989. Voor de evaluatie en de eindbesluiten werd de groep in drie discussiegroepjes ingedeeld: groep 1 : Sociale aspecten groep 2 : Technische aspecten groep 3 : Aanvaardbaarheid. De taak per praatgroep bestond erin om een lijst van prioriteiten op te stellen met het oog op de bouw van een intelligent huis voor de blinden (IH for the Blind). Sociale aspecten. Volgende 6 prioriteiten werden aangehaald: 1. Lichaamsverzorging en comfort 2. Aanleren van vaardigheden en studie 3. Netwerk van sociale relaties 4. De gebruiker meer mogelijkheden bieden 5. Selectieve werkgelegenheden 6. Creatieve en spirituele keuze Technische aspecten. Er werden 3 prioriteiten vooropgesteld. 1. Permanente informatie, over de toestand van het huis, omgeving en de bewoner zelf. 2. Telediensten. Hieronder verstaan we alle soorten telediensten, gaande van medische systemen tot telebanking. 3. Afstandsbediening. Het systeem moet in staat zijn om vergeten (gevaarlijke) apparaten zelf uit te schakelen. "Feedback" is hier erg belangrijk om een controle op het commando dat gegeven is uit te oefenen. Aanvullend werd gesteld dat er standardisatie moet komen zodat alle systemen vlot met elkaar gegevens kunnen uitwisselen. Alle toestellen moeten gebruiksvriendelijk zijn en voorzien van spraak en/of brailleweergave, eventueel aangevuld met een speciaal toetsenbord. Het systeem moet beschikken over gegevensbeveiliging om de privacy te vrijwaren. Modulariteit en een voorziening tegen stroomuitval zijn bovendien noodzakelijk. Aanvaardbaarheid. - De invoering van intelligente randapparatuur moet gradueel gebeuren - De ontwerpvereisten moeten zo vroeg mogelijk aan de ontwerpers en ingenieurs meegedeeld worden. - Bij het uitbouwen van de telediensten zullen de specificaties voor de gewone gebruikers de boventoon hebben. Denken we maar aan de grafische voorstellingen die meer en meer gebruikt worden. Daarom zullen de nodige interfaces voor de gehandicapten apart moeten ontworpen worden. Algemeen besluit: Gedurende deze workshop werden een aantal richtlijnen opgesteld waaraan een intelligent huis voor blinden zou moeten voldoen. In de toekomst kan er dan concreter gewerkt worden aan de praktische uitwerking ervan. Bij dit alles werd de opmerking gemaakt dat erover gewaakt moet worden dat het wonen in een intelligent huis niet tot sociaal isolement mag leiden. De bediening van de technische apparatuur moet zo uniform en eenvoudig mogelijk gehouden worden. Telebanking kan de blinde bewoner van een intelligent huis een zekere zelfstandigheid en privacy bieden op het gebied van geldzaken. De verschillende telebankingssystemen zoals die nu bestaan zijn aanpasbaar zodat een visueel gehandicapte er mee kan werken. Gerrit Van den Breede - p31 - INFOVISIE - JAAROVERZICHT 1989. Als de voorbije jaren de kinderjaren waren dan mag het afgelopen jaar als een begin naar volwassenheid worden beschouwd. Alle bestaande aktiviteiten werden opgevolgd en verder uitgebouwd. Zo waren we in ruime mate aanwezig in deze specifieke wereld, zowel in Belgi als in het buitenland. Steeds met dezelfde zorg om zoveel mogelijk te horen wat er voor problemen en bezorgdheden bij de visueel gehandicapten leven en om vanuit ons Centrum zo efficint mogelijk te kunnen meewerken aan oplossingen Door de financile beperkingen bleef het personeelsbestand in 1989 vrij klein, maar voor 1990 is er een verruiming van de middelen zodat we een derde vaste medewerker in dienst kunnen nemen. Het tijdschrift vraagt natuurlijk veel werk. Steeds zijn we op zoek naar de nieuwste ontwikkelingen om de technische beschrijvingen van de hulpmiddelen zo gevarieerd en actueel mogelijk te brengen. De vier verschillende drukvormen verzorgen we zelf dankzij een verbeterde apparatuur. Er is een tendens waar te nemen naar een grotere belangstelling voor het lezen van het tijdschrift op diskette. Het parallel verschijnen van het Franse tijdschrift mag ook als een grote stap vooruit worden beschouwd in 1989. Dat hebben we hoofdzakelijk te danken aan een vrijwilliger en zijn echtgenote, die de teksten met grote precisie heel snel vertaalt. Door de Franse editie is de bekendheid van Infovisie in het buitenland sterk gegroeid wat de onderlinge communicatie ten goede komt. De medewerkers van Infovisie zijn ook betrokken bij verschillende Europese initiatieven. Zo nemen wij als expert deel aan Handynet, aan de "Concerted action on Technology and Blindness" en aan COST 219, het Europese samenwerkingsverband rond toekomstige telecommunicatie voor gehandicapten. De dagelijke adviesverlening blijft voor het grootste deel individueel. Enkele studieopdrachten (voor K.U.Leuven en Belgische Confederatie van Blinden en Slechtzienden) vormden daar de uitzondering op. Met deze adviesverlening (telefonisch of schriftelijk) kunnen we de mensen meestal snel helpen of op de goede weg zetten. Groot is de vraag naar betaalbare hulpmiddelen. We blijven de adviesverstrekking als een belangrijke opdracht beschouwen, en zien hierin een middel van communicatie in de beide richtingen. Dit jaaroverzicht zou niet volledig zijn mochten we niet over het Technologiecentrum VLICHT spreken, dat in december 1989 werd opgericht. De idee leefde sedert geruime tijd bij vele mensen, om in Vlaanderen een overkoepeld informatiecentrum over hulpmiddelen ten dienste van de gehandicapten op te richten. Vermits Infovisie hier sinds 5 jaar, op het vlak van de Visueel Gehandicapten, mee bezig is, lag het voor de hand dat we binnen deze nieuwe structuur een plaats vonden. Sinds de oprichting van VLICHT werken we er mee samen. We zien dit als een verrijking en hopen hierdoor onze dienstverlening nog beter te kunnen uitbouwen. Geinteresseerden kunnen het uitgebreid jaarverslag bekomen op het secretariaat van InfoVisie. Jan Engelen - p33 - BRAILLEPRINTERS INDEX DOMINO S ISO 9999 21.09.09 03/90 Deze brailleprinter voor kleine oplagen drukt langs beide zijden van het papier. Hij is ontwikkeld op basis van de enkelzijdige INDEX printers. Technische kenmerken en mogelijkheden : De druksnelheid bedraagt 300 pagina's per uur. Het geluidsniveau is 58-60 dB (A). Het kettingpapier mag een maximum breedte hebben van 330 mm en de lengte mag 11 of 12 inch zijn. De lijnlengte mag variren tussen 10 en 43 tekens. Men kan zes- of achtpunts braille drukken. Verschillende braillecodetabellen kunnen ingesteld worden. Een serile interface (RS-232) en een parallelle interface (Centronics) zijn voorzien. De Index Domino emuleert de IBM Proprinter en daarom kan er vanuit tekstverwerkers zoals WordPerfect en MS-Word, gedrukt worden. Ontwerp: Polar Print Production AB Div. Index International Box 155 S - 95400 Gammelstad tel.: +(46) 920-57135 fax.: +(46) 920-57249 Verdeler: DATA BRAILLE SERVICE c.v. SENSOTEC c.v. Prijs: 580.000 BEF (excl. 19% BTW) Prijsopgave, oktober 1989. Voeding: 220V/50Hz. Afmetingen: 680 x 585 x 400 (1050 met onderstel) mm. Gewicht: 54 kg. - p34 - BRAILLEPRINTERS THIEL INTERPOINT BAX10 D ISO 9999 21.09.09 03/90 Deze brailleprinter voor grote oplagen drukt langs beide zijden van het papier. Hij werd ontwikkeld met de steun van het Westduitse Ministerie van Research en Technologie. Het technisch ontwerp is gebaseerd op de technologie van de enkelzijdige Thiel Beta-X3 brailleprinter. Technische kenmerken en mogelijkheden : De printer is standaard uitgerust met een serile (RS-232) poort, optioneel kan een parallelpoort (Centronics) voorzien worden. De druksnelheid bedraagt 800 pagina's per uur. Het geluidsniveau bij het drukken (geluidskap dicht) bedraagt 64 dB (A). Kettingpapier vereist waarvan de perforatieafstand 0,5 inch bedraagt. Het papiergewicht mag maximum 175 gr/m2 bedragen. De papierbreedte kan mechanisch ingesteld worden: 100 tot 350 mm. Parameters die kunnen ingesteld worden door softwarecommando's : - continu of blad/blad drukken - zes- of achtpunts braille drukken - lijnafstand : 0 (grafische mode), 1/10, 2/10 en 3/10 inch - aantal tekens per lijn, max. 42 - aantal lijnen per blad, max. 38 - papierlengte tussen 3 en 16 inch - keuze van de braillecodetabel De ruimte tussen de puntjes van een brailleteken bedraagt 2,54 mm. Ontwerp: Thiel GmbH + Co. KG P.O. Box 1362 D - 6104 Seeheim-Jugenheim tel.: +(49) 6257-2035 fax.: +(49) 6257-61070 tlx.: 0468496 Verdeler: DATA BRAILLE SERVICE c.v. Prijs: Gegevens ontbreken. Voeding: 220V/50Hz. Afmetingen: 1380 x 760 x 710 mm. Gewicht: kast: 71 kg printer: 57 kg electronische stuureenheid: 18 kg - p35 - COMPUTERS BRAILAB (PLUS) H ISO 9999 21.12.XX 03/90 De BraiLab(Plus) is een Hongaars en Duits sprekende 'personal computer' die in BASIC geprogrammeerd wordt. Het toestel is draagbaar en de spraaksynthesizer is ingebouwd. Technische kenmerken en mogelijkheden : De BraiLab is gebaseerd op een 8-bits microprocessor (Z-80) en bezit 256 Kbyte werkgeheugen (RAM) en 128 Kbyte systeemgeheugen (ROM). De basisversie, de BraiLab, bezit een Hongaars sprekende BASIC- interpreter en een Assembler/Disassembler. Er rest dan nog 48 Kbyte vrij geheugen. De BraiLab Plus bezit een Duits sprekende versie van een CP/M compatibel operating systeem. Een Duits sprekende tekstverwerker (WordStar compatibel) en een Duits sprekend databankprogramma zijn steeds gebruiksklaar. Een diskdrive (3,5 inch) van 792 Kbyte kan aangesloten worden. Een serile (RS- 232) en een parallele (Centronics) poort zijn ingebouwd. Optioneel kan een beeldscherm aangesloten worden. Een gedeelte van het toetsenbord kan omgeschakeld worden tot brailleklavier. Het intikken van braille gebeurt volgens een speciaal ontwikkelde codering (Metabraille) volgens de regels van de Hongaarse en Duitse braille. Ontwerp: Hungarian Academy of Sciences Central Research Institute for Physics A. Arato and T. Vaspori & Linguistic Institute of the Hungarian Academy of Sciences G. Olaszy Verdeler: Zentral Institut fr Physik Prijs: Gegevens ontbreken. Voeding: Gegevens ontbreken. Afmetingen: Gegevens ontbreken. Gewicht: 5 kg. - p36 - COMPUTERS EUROCOM NL ISO 9999 21.12.XX 03/90 De Eurocom is een laptop XT-computer met een pizo-electrische achtpunts brailleleesregel van 40 tekens. Technische kenmerken en mogelijkheden : De computer is gemonteerd op een onderstel waarin de brailledisplay en het brailleklavier zich bevinden. De computer heeft o.a. 640 Kbyte RAM geheugen, 2 diskettestations van 3,5 inch, een LCD-scherm van 80 x 25 lijnen. Een harddisk is optioneel verkrijgbaar. Op aanvraag is een AT-model leverbaar. Een monitor kan aangesloten worden. Een serile (RS-232) en een parallele (Centronics) poort zijn voorzien. Een intern slot is voorzien om b.v. een modem aan te sluiten. Een verbinding voor een externe 5,25 inch diskdrive is voorzien. Naar keuze kan er gewerkt worden met het brailleklavier of het standaard toetsenbord. Door een speciaal programma wordt de brailleleesregel bestuurd. De besturingscommando's zijn verdeeld in 4 groepen. Elk bevel wordt geactiveerd door het indrukken van de eerste letter van het bevel. Ontwerp: Euroview bv (tijdelijk adres) Bisonspoor 4006 P.O. Box 1685 NL - 3600 BR Maarssen tel.: +(31) 3465 68034 Verdeler: GEOTECH nv Prijs: 269.990 BEF (excl. BTW) Prijsopgave, november 1989. Voeding: Herlaadbare batterijen of via netadapter. Afmetingen: Gegevens ontbreken. Gewicht: 8,5 kg. - p37 - DIVERSEN CEA NL ISO 9999 21.XX.XX 03/90 Via deze opstelling kan de gebruiker teletekstinformatie op PC inlezen en stockeren. De CEA bestaat uit 3 delen: de PC-kaart met teletekstdecoder, de kanaalkiezer-tuner en de software voor bewerking van de teletekstinformatie. Technische kenmerken en mogelijkheden : De PC-kaart met teletekstdecoder is computerafhankelijk. Op dit ogenblik kunnen enkel MS-DOS compatible PC's, voorzien van XT- of AT- uitbreidingsslots, aangesloten worden. De PC-kaart is uitgerust voor toekomstige dataverzending via 'Airfax'. De kanaalkiezer-tuner is computeronafhankelijk en is apart verkrijgbaar. Een TV-toestel is geen noodzaak, kabeldistributie of antenne-aansluiting volstaan. Indien TV of videorecorder met video-uitgang reeds aanwezig zijn, dan moet er geen kanaalkiezer-tuner worden aangeschaft. De software voor teletekstbehandeling verwerkt de ingelezen informatie tot ASCII-files. Een wordprocessor kan deze files verder behandelen. Een speciale softwaremodule maakt diepgaande beursanalyse mogelijk. Ontwerp: Comdata Meresteijn 4 NL - 3155 XK Maasland tel.: +(31) 01899-10730 Verdeler: B.M.P. Prijs: volledige software & PC-kaart met decoder: 21.000 BEF Philips-kanaalkiezer-tuner: 5300 BEF Prijsopgave incl. BTW, maart 1990. Voeding: 220V / 10W. Afmetingen: Gegevens ontbreken. Gewicht: Gegevens ontbreken. - p38 - DIVERSEN Print-Technik Decoder D ISO 9999 21.XX.XX 03/90 De Print-Technik Decoder, die het mogelijk maakt teletekstinformatie op PC in te lezen en te verwerken bestaat uit 3 delen: de PC-kaart met teletekstdecoder, de kanaalkiezer-tuner en de software voor bewerking van de teletekstinformatie. Technische kenmerken en mogelijkheden : De PC-kaart met teletekstdecoder is PC-afhankelijk. Op dit ogenblik kunnen enkel MS-DOS compatible PC's, voorzien van XT- of AT- uitbreidingsslots, aangesloten worden. De kanaalkiezer-tuner is computeronafhankelijk en moet apart worden aangeschaft. De software voor teletekstbehandeling verwerkt de ingelezen informatie tot ASCII-files. Een wordprocessor kan deze files verder behandelen. De bijgeleverde Duitstalige handleiding vermeldt de belangrijkste progammafuncties. Ontwerp: Print-Technik BRD Verdeler: Cat & Korsch Prijs: Software & PC-kaart met decoder: 9.200 BEF Prijsopgave incl. BTW, maart 1990. Voeding: 220V / 10W. Afmetingen: Gegevens ontbreken. Gewicht: Gegevens ontbreken. - p39 - DIVERSEN TELE 1 PC B ISO 9999 21.XX.XX 03/90 Via deze opstelling kan de gebruiker teletekstinformatie op PC inlezen en stockeren. De TELE1PC bestaat uit 3 delen: de PC-kaart met teletekstdecoder, de kanaalkiezer-tuner en de software voor bewerking van de teletekstinformatie. Technische kenmerken en mogelijkheden : De PC-kaart is computerafhankelijk: er bestaat een MS-DOS compatible (XT, AT en PS/2 model 30) en een Atari ST versie. De kanaalkiezer-tuner is computeronafhankelijk en kan apart worden aangeschaft. Er is geen TV nodig, kabeldistributie of antenne-aansluiting volstaan. De software voor teletekstbehandeling omvat de nodige subroutines om de verschillende pagina's in te lezen.Daarna.kan de ingelezen informatie (onder ASCII-vorm door een tekstverwerker behandeld worden. Een apart verkrijgbare softwaremodule maakt beursanalyse mogelijk. Ontwerp: Eduard Hontele G. van Laethemlaan 13 B - 2520 Edegem tel.: 03/457.75.11 Verdeler: SDS. Prijs: kanaalkiezer-tuner en PC-kaart: 14.900 BEF kanaalkiezer-tuner apart: 5.000 BEF PC-kaart apart: 10.000 BEF Prijsopgave incl. BTW, maart 1990. Voeding: 220V / 10W. Afmetingen: 250 x 190 x 55 mm. Gewicht: Gegevens ontbreken. - p40 - DIVERSEN TELETEKST TOOLBOXNL ISO 9999 21.XX.XX 03/90 De Teletekst Toolbox voor IBM PC's en compatibelen omvat een decoder (korte kaart) met de nodige software en Pascal broncodes voor eigen toepassingen met de Teletekst kaart. Technische kenmerken en mogelijkheden : De decoder zit op een kaart die in de computer geplaatst wordt. De meegeleverde programmatuur maakt het mogelijk de afregeling van de tuner te controleren, de Teletekstpagina's te bekijken en een aantal hulproutines (Turbo Pascal 4.0) op te roepen om zelf toepassingen te ontwikkelen voor de Teletekstkaart. Een afzonderlijke tuner (kanaalkiezer) is vereist. Deze tuners zijn te koop op de videomarkt. Men kan ook de tuner van zijn TV of videorecorder gebruiken. Om zeker te zijn van een goede ontvangst is het aangeraden kabel-TV aansluiting te gebruiken Er kunnen 50 pagina's opgeslagen worden in een buffer. De gebufferde pagina's worden automatisch ververst zodat de informatie op elk moment actueel is. De Teletekst pagina's worden opgeslagen als standaard ASCII bestanden zodat ze verder verwerkt kunnen worden in een database, tekstverwerker of eigen applicatie. Ontwerp: Keyword Info Systems b.v. Antwoordnummer 10280 NL - 2600 WB Delft tel.: +(31) 15-624-940 fax.: +(31) 15-624-998 Verdeler: Idem Prijs: Teletekst Toolbox439 NLG Philips AV 7300 tuner 237 NLG Prijsopgave, februari 1990 (BTW inbegrepen). Voeding: Via de computer. Afmetingen: Korte kaart. Gewicht: n.v.t. - p41 - LEESMACHINES ARKENSTONE READERUSA ISO 9999 21.06.06 03/90 De Arkenstone Reader is een automatische leesmachine (OCR) die bestaat uit een scanner, software en een electronische kaart voor een IBM AT of compatibele. Arkenstone, Inc. (USA) is een non-profit organisatie die het OCR-pakket van Calera (TrueScan) en de scanner van Hewlett-Packard tegen een gereduceerde prijs beschikbaar stellen voor o.a. visueel gehandicapten. Technische kenmerken en mogelijkheden : De minimun vereisten voor de AT computer zijn : MS-DOS 3.1 of hoger, 512 Kbyte RAM, 20 MB harddisk (min 3,7 MB vrij), scherm en diskdrive (5,25 of 3,5). Er zijn twee modellen beschikbaar : Model S herkent 75 tekens/s, Model E herkent 100 tekens/s en kan tekst dwars (in "landscape") verwerken. Er bestaan versies voor het lezen van Engelse en Franse teksten. Vele lettertypes kunnen gelezen worden, lettergroottes van 6 tot 28 points, monospaced en proportioneel schrift. Kolommen (zelfs met verschillende breedte) worden automatisch in doorlopende tekst omgezet. Tekst en tekeningen mogen samen op n blad staan; de tekst wordt automatisch gescheiden van de tekeningen. "EasyScan" is speciaal geschreven software die het mogelijk maakt dat de visueel gehandicapte zelf alle manipulaties kan verrichten. Verschillende merken scanners worden ondersteund. Voor de Canon IX-12 en de HP ScanJet (Plus) zijn "dochterprinten" beschikbaar zodat slechts n slot bezet wordt door TrueScan en scanner. Ontwerp: Arkenstone, Inc. 540 Weddell Drive Suite 1 USA - Sunnyvale, CA 94089 tel.: +(1) 408-745-1188 fax.: +(1) 408-745-6739 & Calera Recognition Sys., Inc. 2500 Augustine Drive USA - Santa Clara, CA 95054 tel.: +(1) 408-986-8006 Verdeler: Cantisani Nicholas Prijs: Model S/AT met scanner van HP: 2.244 USD Model E/AT met scanner van HP: 3.244 USD Prijsopgave: prijzen in de USA, februari 1990 Voeding: Via de computer. De scanner wordt aangesloten op het lichtnet. Afmetingen: Afhankelijk van de gebruikte scanner. Gewicht: Afhankelijk van de gebruikte scanner. - p42 - NOTITIETOESTELLENALVA BRAILLE CARRIER NL ISO 9999 21.09.12 03/90 Dit toestel (verder ABC genoemd) is een draagbare brailleleesregel die voorzien is van een brailleklavier. De ABC is momenteel nog een prototype. Technische kenmerken en mogelijkheden : De ABC bevat 23 achtpunts pizo-electrische braillecellen waarvan 3 cellen voor statusinformatie. De ABC kan op elke MS-DOS computer aangesloten worden d.m.v. de parallelpoort (Centronics). Met behulp van een programma kan de ABC als brailleleesregel voor de PC functioneren en kan informatie naar deze laatste overgestuurd worden. Een (braille)printer kan rechtstreeks aangesloten worden op de ABC. Het brailleklavier (2 maal 4 toetsen + 1 spatiebalk) bevindt zich aan de bovenzijde van de ABC. Boven elke braillecel zit een schakelaar die de cursor automatisch op de gewenste plaats zet. Op het beeldscherm van de PC wordt aangegeven welke regel op het brailledisplay getoond wordt Men kan kiezen tussen vier direct toegankelijke brailletabellen. Een hulpsysteem dat uitleg geeft over alle functies kan met een druk op de programmatoets op elk moment geraadpleegd worden. Op deze manier kunnen ook parameters veranderd worden. Ontwerp: ALVA Apeldoornseweg 61 NL - 6814 Arnhem tel.: 0031 85-459788 Verdeler: DATA BRAILLE SERVICE Prijs: 7.500 NLG (richtprijs, ex. 19% BTW) Prijsopgave, november 1989. Voeding: Via netadapter of batterijen. Afmetingen: 200 x 200 x 50 mm. Gewicht: 1,5 kg. - p43 - NOTITIETOESTELLENBRAILSCOPE B ISO 9999 21.12.XX 03/90 De Brailscope is een draagbaar notitietoestel voor blinden dat ook kan gebruikt worden als communicatietoestel voor doofblinden. Technische kenmerken en mogelijkheden : Het brailleklavier bevindt zich aan de bovenzijde van het toestel, onder het "deksel" met mini LCD-schermpje. Programmatuur voor tekstverwerking van zowel zwartschrift als braille is ingebouwd. Ter controle beschikt men over n braillecel (geplaatst tussen de twee rijen toetsen) en een kunststem die de letters spelt (via ingebouwd luidsprekertje of hoofdtelefoon). De kunststem zorgt ook voor een aantal vooraf geprogrammeerde boodschappen in het Nederlands. Bezit een aantal tekstverwerkingsfuncties zoals zoeken, instellen van de marge en van de lijnen per blad, automatisch nummeren van de bladzijden, herformateren, wissen en invoegen (letters, woorden, zinnen en tekstblokken). Bezit een vertalingsprogrammatuur (braille naar zwartschrift), ook geschikt voor wetenschappelijke teksten (wiskunde, ...). Het programmageheugen bedraagt 576 kByte ROM en de gebruiker beschikt over een werkgeheugen van 224 kByte RAM (> 250 braillebladzijden). Het toestel is voorzien van een serile (RS-233C) en een parallelle (Centronics) aansluiting. Zo is het mogelijk een (braille)printer, een tweede BRAILSCOPE of een computer aan te sluiten. Een beeldscherm en een brailleschrijfmachine (picht) kunnen aangesloten worden. Ontwerp: SENSOTEC c.v. Snaggaardstraat 9 B - 8000 Brugge tel.: 050/33.76.75 fax.: 050/33.70.27 Verdeler: SENSOTEC c.v. Prijs: 115.000 BEF (excl. 19% BTW) Prijsopgave, januari 1990. Voeding: Via netadapter. Via batterijen (autonomie > 8 uur). Afmetingen: 235 x 160 x 32 mm Gewicht: 0,9 kg. - p44 - NOTITIETOESTELLENMICROBRAILLER NL ISO 9999 21.12.XX 03/90 Met dit toestel, ter grootte van een videocassette, kunnen nota's gemaakt worden in braille. Er is geen "feedback", d.w.z. er zijn geen braillecellen of spraakweergave zodat men z'n ingetikte gegevens niet direkt kan controleren. Technische kenmerken en mogelijkheden : Aan de bovenzijde bevindt zich het brailleklavier, een controlelampje en een commandotoets. Het geheugen kan 40.000 tekens opslaan gedurende verschillende dagen. Via een serile 9-pennen-aansluiting (RS-232C) kunnen de gegevens overgestuurd worden naar een computer (of omgekeerd) om dan met een gewone tekstverwerker bewerkt te worden. Een zacht kliksignaal kan aangezet worden ter ondersteuning van het brailletoetsenbord. De microprocessor maakt het mogelijk het apparaat ook als brailletoetsenbord voor een PC te gebruiken. Men kan tekstblokken definiren in de MICROBRAILLER, bv. per vergadering een ander tekstblok. Mogelijkheid om de laatst getikte tekst (letter, woord, zin of tekstblok) te verwijderen. Ontwerp: SPITS (Stichting Praktische Informatievoorziening over Techniek en Software) Blijdestijn 15 NL - 6714 DX Ede Gld tel.: +(31) 8380-38994 Verdeler: SPITS Prijs: 1.400 NLG (ex. 19% BTW) Prijsopgave, januari 1990. Voeding: Via netadapter of oplaadbare batterijen. Afmetingen: 205 x 108 x 35 mm. Gewicht: 0,5 kg. - p45 - SOFTWARE ZOOMTEXT USA ISO 9999 21.21.XX 03/90 ZoomText is een interactief computerprogramma dat het mogelijk maakt om de tekst op het computerscherm te vergroten. Technische kenmerken en mogelijkheden : Geschikt voor de IBM PC/XT/AT en compatibelen met minstens een EGA schermadapter Om alle lettertypes te kunnen gebruiken is een VGA schermadapter vereist. ZoomText vereist 50 Kbyte RAM computergeheugen en DOS 2.0 of hoger. De vergroting is instelbaar van 2x tot 8x. Ook bij gebruik van een monochroom scherm worden alle schermattributen (zoals vet, onderlijnd, knipperend, ...) weergegeven. Via vergrote menu's worden alle instelmogelijkheden gekozen : zoom, vergroting, venster en lettertype. Om zoveel mogelijk het schermoverzicht te behouden zijn 3 mogelijkheden voorzien : 1. Scroll toont tijdens het vergroten twee blokjes die in de rechtermarge en de onderkant van het scherm aangeven welk gedeelte van het scherm vergroot wordt. 2. View toont het normale scherm met daarin het venster dat vergroot wordt in 'invers video'. 3. Track laat het scherm 'scrollen' zodanig dat de cursor steeds binnen het vergrote venster valt. Het scherm kan horizontaal of verticaal opgesplitst worden zodat normale en vergrote tekst samen zichtbaar zijn. Men kan dit zodanig instellen dat onderaan het scherm slechts n lijn vergroot wordt, wat zeer nuttig is bij tekstverwerking. Ontwerp: Algorithmic Implementations, Inc. 1463 Hearst Dr. NE USA - Atlanta, GA 30319 tel.: +(1) 404 233-7065 Verdeler: SENSOTEC c.v. Prijs: 22.500 BEF (excl. BTW) Prijsopgave, november 1989. Voeding: n.v.t. Afmetingen: n.v.t. Gewicht: n.v.t. - p46 - ADRESSENLIJST VERDELERS. B.M.P. tel.: 03/253 06 65 BRAILLELIGA Dienst voor technische hulpmiddelen Engelandstraat 57 B - 1060 Brussel tel.: 02/538 89 20 CAT & KORSCH NL - Capelle a/d IJssel tel.: +(31) 10-450 76 96 DATA BRAILLE SERVICE Mastweg 2 B - 2610 Wilrijk tel.: 03/828 80 14 fax.: 03/828 80 16 CANTISANI Nicholas Froissartstraat 45 B - 1040 Brussel tel.: 02/230 69 17 GEOTECH nv Sanderusstraat 14 B - 2018 Antwerpen tel.: 03/248 16 30 fax.: 02/238 10 10 KEYWORD INFO SYSTEMS b.v. Antwoordnummer 10280 NL - 2600 WB Delft tel.: +(31) 15-624-940 fax.: +(31) 15-624-998 LS&S Group Inc. P.O. Box 673 USA - Northbrook, IL 60065 tel.: +(1) 708 498-9777 fax.: +(1) 708 498-1482 SDS (Software Development Systems) Flamingostraat 3 B - 2060 Antwerpen tel.: 03/645 99 55 SENSOTEC C.V. Snaggaardstraat 9 B - 8000 Brugge tel.: 050/33 76 75 fax.: 050/33 70 27 SPITS Blijdestijn 15 NL - 6747 DX Ede Gld tel.: +(31) 08380-38994 ZENTRAL INSTITUT FUR PHYSIK Herrn Andras Arato Postfach 49 H - 1525 Budapest tel.: +(36) 699-499 - p47 - AGENDA 1990 !!!18 tot 24 maa: XXVI International Congress of Ophthalmology. Plaats: Singapore. Info: The Congress Secretariat c/o Department of Ophthalmology National University Hospital Lower Kent Ridge Road Singapore 0511 tel.: +(65) 734-3933 fax.: +(65) 235-8533 tlx.: RS 55503 NUH 24 maa: Studiedag VVGW voor telefonisten: Moderne technologie nu en in de toekomst. Organisatie: Vereniging voor Visueel Gehandicapte Werkenden m.m.v. R.T.T. en Bell-Telefoon Plaats: Martelarenplein 1 (aan het station) B - 3000 Leuven Info: tel.: 016/23 45 57 (Jos Guns) 27 tot 29 maa: Europees Seminarie: gehandicapten en hun maatschappelijke integratie in de Europese Gemeenschap. Organisatie: Solival v.z.w. Plaats: Nieuwpoort, Belgi Info: Solival v.z.w. Wetstraat 121 1040 Brussel 4 apr: Symposium: Gehandicapten, sport en topsport. Organisatie: H.I.L.O.K. Kostprijs symposium en sportdemonstraties: 250 BEF en 200 BEF voor warme maaltijd Plaats: V.U.B. - Hoger Instituut voor Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie Pleinlaan 2 B - 1050 Brussel Info: V.U.B. - Secretariaat H.I.L.O.K. tel.: 02/641 27 25 !!!5 tot 8 apr: MIVAL 90: 2de internationaal salon voor gehandicapten. Toegang: individueel: 100 BEF groepen: 50 BEF Openingsuren: 10-20u (5-6 apr) 10-18u (7-8 apr) Plaats: Hallen Kortrijk (E17, uitrit nr.2) Kennedylaan Kortrijk, Belgi Info: vzw Mival Sint-Annastraat 63 B - 8410 Kortrijk-Marke tel.: 056/20 30 70 fax.: 056/21 69 02 5 tot 7 apr: MIVAL 90: Studiedagen in Europees perspectief: integratie van mensen met een handicap. Dag 1: 'Mentaal gehandicapten' Dag 2: 'Gentegreerd wonen van personen met een lichamelijke handicap' Dag 3: 'Beroepsopleiding, herscholing en tewerkstelling' Deelnameprijs per dag: 300 BEF, studenten 100 BEF Syllabus: 300 BEF + 50 BEF port Openingsuren: 10-17u Wie aan een studiedag deelneemt, heeft gratis toegang tot de beurs (cfr. supra) Plaats: Hallen Kortrijk (E17, uitrit nr.2) Kennedylaan, ingang halle 4 Kortrijk, Belgi Info: vzw Mival Sint-Annastraat 63 B - 8410 Kortrijk-Marke tel.: 056/20 30 70 fax.: 056/21 69 02 6 tot 29 apr: Exhibition of touchable art for blind and sighted people by Paul R. Plaats: Sumter Gallery of Art 421, North Main Street USA - Sumter, SC29151 Info: tel.: +(1) 803 775-0543 26 tot 28 apr: Beurs: Handicap & Leven. Plaats: Statenhal NL - Den Haag Info: gegevens ontbreken. 9 tot 13 mei: EXPOMED'90: Vakbeurs voor medisch, paramedisch en ziekenhuismaterieel. Openingsuren: 10-18u (do tot 21u) NMBS kent kortingen toe Plaats: Tentoonstellingspark van Brussel Paleizen 6, 7, 9 en 11 Belgiplein B - 1020 Brussel Info: Internationale Jaarbeurs van Brussel Tentoonstellingspark Brussel Belgiplein B - 1020 Brussel tel.: 02/477 04 77 tlx.: 23643 foire b fax.: 02/478 80 23 !!!10 mei:EXPOMED'90 - Colloquium: Informatie toepassingen ten dienste van gehandicapten Organisatie: Socit Royale Belge des Ingnieurs et des Industriels (SRBII) & KVIV - Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging Plaats: Tentoonstellingspark van Brussel Paleis 11 Belgiplein B - 1020 Brussel Info: Ingenieurshuis Desguinlei 214 B - 2018 Antwerpen tel.: 03/216 09 96 fax.: 03/216 06 89 !!!16 tot 20 mei:KIK'90 - Kind in Kijker: exposities, animatie en conferenties Initiatiefnemer: vzw Kind in Kijker Jourdanstraat 45 1060 Brussel tel.: 02/538 61 50 Openingsuren: 10-18u (do 17 mei: tot 21u) Toegang: kinderen tot 16j: gratis anderen: 200 BEF Plaats: Hallen Kortrijk (E17, uitrit nr.2) Kortrijk, Belgi Info: Ruth Bracke (projektleider KIK'90) tel.: 056/21 55 51 tlx.: 86 238 fax.: 056/21 79 30 14 tot 16 jun: 8. Heilpdagogischer Kongress. Behinderung und Umwelt - Umwelt und Behinderung. Organisator: Osterreichische Gesellschaft fr Heilpdagogik & Allgemeine Unfallversicherungsanstalt, Wien Plaats: Kongresszentrum Hofburg Wien, Osterreich Info: Allgemeine Unfallversicherungsanstalt Kongressbro Adalbert Stifter-Strasse 65 A - 1200 Wien tel.: +(49) 0222 3301/537 tlx.: 136074 fax.: +(49) 0222 3301/210 19 tot 21 jun: 2nd European Conference on policy related to telematics and disability. Organisatie: COST 219 "Future Telecommunications and Teleinformatics Facilities for Disabled People" Plaats: CNET Parijs, France Info: C.E.E. Dg XIII D1 (E. Ballabio) B - 1000 Brussel tel.: 02/235 77 55 tlx.: 21877 comeu B fax.: 02/235 68 28 23 tot 26 jun: International Conference on Comprehensive System of Social and Other Services for Disabled Persons. Plaats: Warschau, Polen Info: Polish Society for Rehabilitation of the Disabled, ul. Partyzantow 4 m.10, PL - 00629 Warszawa !!!5 tot 7 sep: 6th International Workshop on Computer Applications for the Visually Handicapped (Leuven). Werd verplaatst naar 19 - 21 september. 12 tot 16 sep: Euro Wallon: des technologies nouvelles, des affaires et services aux entreprises. Organisatie: Naams centrum voor informatie en P.R. Naamse vereniging van leveranciers van informatica Club van bedrijven-oprichters van Walloni. Plaats: Tentoonstellingspaleizen Namen, Belgi Info: AGENDA: Agence Namuroise de Diffusion et Actions. !!!19 tot 21 sep: 6th International Workshop on Computer Applications for the Visually Handicapped. Onderwerpen. 1. Research, realisaties en technische aspecten in het veld van : - permanente braille (papier) - tijdelijke braille (brailleleesregels), grafische display's, enz... - software voor brailleproductie - OCR (leesmachines) - spraaktechnologie 2. Sociale en economische aspecten van apparatuur voor de blinden. 3. Europese, Derde Wereld en Mondiale acties i.v.m. technische hulpmiddelen. Geschiedenis. Deze Workshop is een volgende in de serie van de vroeger gehouden Europese Workshops on Computerized Braille (Londen, ... Winterthur 1985). De organisatoren geloven dat het originele terrein (Computerized Braille) moet vergroot worden om ook de andere toepassingen voor blinden aan bod te laten komen. Deelnemers. Onderzoekers, fabrikanten, bibliotheken, productiecentra, personen die verantwoordelijk zijn voor de aanschaf van apparatuur in scholen, organisaties, verzekeringskantoren, enz... en genteresseerde gebruikers. Plaats: Leuven. Info:Wetenschappelijk: Prof. G. Franois & Prof. J. Engelen K.U. Leuven/TEO K. Mercierlaan, 94 3030 Leuven-Heverlee tel.: 016/22.09.31 fax.: 016/22.18.55 Registratie en overnachting : TIMSHEL Conference Service 6th International Workshop on Computer Applications Burgemeesterstraat, 3 3000 Leuven tel.: 016/29.00.10 fax.: 016/29.05.10 Alle correspondentie kan gebeuren in braille of op computer diskette (MS- DOS of Macintosh) 4 tot 7 okt: 4de Gezondheids- en Welzijnsbeurs. Deze beurs richt zich tot beroepsmensen, scholen van het paramedisch onderwijs en het ruime publiek. Plaats: Stadszalen Leopold II -laan B - 2700 St.-Niklaas Info: Dr. J. van Tichelen Vijfstraten 172 B - 2700 St.-Niklaas tel.: 03/762 78 33 !!!27 okt: 5de Multidisciplinair Symposium: Computers in onderwijs, onderzoek en geneeskunde. N.a.v. dit symposium worden er prijzen uitgeloofd aan jongeren die software hebben ontwikkeld ten behoeve van onderwijs, geneeskunde en gehandicapten. Plaats: K.U.L. - Campus Gasthuisberg Herestraat 49 B - 3000 Leuven. Info: Symposiumsecretariaat - Congress Press Te Boelaerlei 23 2200 Antwerpen tel.: 03/322 74 69 !!!5 tot 8 nov: ECART: European Conference on the Advancement of Rehabilitation Technology. Organisatie: ISPO, ISAAC en ISEK Plaats: MECC: Maastricht Exhibition and Congress Centre NL - Maastricht, Info: Conferentiesecretariaat: Van Namen & Westerlaken Congress Organization Services P.O. Box 1558 NL - 6501 BN Nijmegen tel.: +(31) 80 234471 fax.: +(31) 80 601159 !!!3 tot 5 dec: 2nd International Conference on Computers for Handicapped Persons. Organisatie: SGI, OCG en DGI Plaats: University of Zrich Switzerland Info: Austrian Computer Society Wollzeile 1-3 Austria - 1010 Wien tel.: +(43) 1/512 02 35 fax.: +(43) 1/513 77 35 !!!: Activiteiten waar InfoVisie aan deelneemt.