-p01-
Voorwoord
Beste lezer,
Om op de ingeslagen weg verder te gaan, publiceren we ook nu weer een
vergelijkende test, meer bepaald over spraaksynthese. Deze test werd
uitgevoerd in het Technisch Onderzoekscentrum van Visio (Nederland).
Twee andere artikels gaan over de elektronische kranten en, meer bepaald,
het Zweedse systeem.
Verder stelt Jan Engelen twee veelbelovende initiatieven wat betreft de
verspreiding van elektronische informatie voor.
We schreven ook een vijftiental technische steekkaarten vol met nieuwe
hulpmiddelen.
Tot slot de agenda om U op de hoogte te houden van de veelvuldige
manifestaties.
We wensen U veel leesgenot!
Marlene Verlaeckt
Cordinator
-p02-
Infovisie Magazine Jaargang 6, Nummer 3 September 1992
ISSN 0774 - 1251
Driemaandelijks technisch tijdschrift voor personen met een visuele
handicap.
Verkrijgbaar in zwartschrift, grootschrift, braille en op diskette. Een
jaargang van Infovisie Magazine kost 600 BEF (800 BEF buitenland).
Inlichtingen over de betalingswijze op het redactieadres.
Infovisie Magazine wordt uitgegeven met de steun van Uitgeverij Peeters
(Leuven).
Redactieadres:
Infovisie
Kapucijnenvoer 33
B-3000 Leuven
Tel.: 016/21.23.92 of 21.23.87
Elektronisch adres: infovisi@cc1.kuleuven.ac.be
Redactieleden: Jan Engelen, Gerrit Van den Breede, Marlene Verlaeckt,
Jeroen Baldewijns, Paul Snijders Blok (Visio)
Met medewerking van: Ton Verhulst (Visio) en Maria Noyons (Visio)
Lay-out: Gerrit Van den Breede en Jeroen Baldewijns
Verantwoordelijke uitgever:
Jan Engelen
Vloerstraat 67
B-3020 Herent
Produktienota
De teksten voor dit tijdschrift worden met behulp van tekstverwerkers
aangemaakt op diverse PC's. De vormgeving gebeurt door middel van Microsoft
Word, zowel op een IBM PC als op een Apple Macintosh. Het afdrukken van de
zwart- en grootdruk gebeurt op een Apple LaserWriter II NT. De gebruikte
lettertypes zijn: ITC Avant Garde, ITC Bookman en Helvetica.
Met het programma PCBraille V2 wordt de brailleversie semi-automatisch
voorbereid, het afdrukken gebeurt met de ELEKUL-03 braillelijndrukker van
het Brailleproduktiecentrum, U.Z. St.-Rafal, Kapucijnenvoer 33 te 3000
Leuven.
De disketteversies worden met Microsoft Word aangemaakt.
De redactie is niet verantwoordelijk voor ingezonden artikels. Enkel
teksten die ondertekend zijn, worden opgenomen. De redactie behoudt zich
het recht voor ingezonden stukken in te korten.
De steekkaarten met technische hulpmiddelen werden opgesteld aan de hand
van de door de verdeler/fabrikant verstrekte informatie, zowel prijzen als
technische specificaties. Veranderingen tussen de ontvangst van informatie
en publikatie ervan in Infovisie Magazine zijn daarom niet uitgesloten.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook,
zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.
-p03-
Inhoudstafel
-p01- Voorwoord
-p02- Impressum
-p03- Inhoudstafel
-p04- Update - Info
-p08- De elektronische krant: een belangrijke stap naar zelfstandigheid
-p13- Elektronische kranten: het Zweedse Rats-systeem in de schijnwerper
-p17- Vergelijkende test van spraaksynthesizers en tekst-naar-spraak software
-p26- Braudi: voorbode van een nieuwe generatie hoogtechnologische
hulpmiddelen ?
-p28- Harmonisatie van de tekstformaten van elektronische boeken,
tijdschriften en kranten
Steekkaarten
Aangepaste computers
-p32- Baum David
Brailleleesregels
-p33- Baum DM 80/OSCR
-p34- Baum FM 80
-p35- Octobraille 44CR
Leesplateaus
-p36- LVI leesplateau
Spraak/Braille kombinaties
-p37- Braudi
Spraaksynthesizers
-p38- Eurovocs
-p39- Sounding Board
-p40- Synth 3
-p41- Tlvox AR
Tekst-naar-spraak software
-p42- Edivox
-p43- Francophonme
-p44- Readvo
-p45- Vocal-Eyes
Vergrotingssoftware
-p46- Magic
-p47- Adressenlijst verdelers
-p48- Agenda
-p04-
Update-Info
* ARIdisc. Onder deze naam kennen we ondertussen de diskette-versie (MS-
DOS) van het NMBS spoorboekje. Verschillende gebruikers signaleerden ons
een geheugentekort bij het opstarten van deze software op hun PC. In de
handleiding wordt vermeld dat ten minste 570 Kbyte werkgeheugen moet vrij
zijn. Bij navraag blijkt dat 540 Kbyte voldoende zou zijn. Velen hebben
echter allerlei -noodzakelijke- residente software lopen op hun PC. We
denken konkreet aan tekst-naar-spraak software (bijvoorbeeld Hal Screen
Reader) of stuursoftware voor een brailleleesregel. In deze gevallen is het
dikwijls onmogelijk om voldoende geheugen vrij te maken voor ARIdisc.
Overschakelen naar MS-DOS 5.0 biedt momenteel de beste mogelijkheden om
zoveel mogelijk werkgeheugen vrij te maken (maximaal 621 Kbyte). Indien het
niet mogelijk is om 540 Kbyte werkgeheugen vrij te maken is het
elektronisch spoorboekje onbruikbaar. Bij het Projekt ARI van de NMBS is
men zich bewust van deze geheugenproblemen. Men verzekerde ons dat bij een
volgende versie rekening zal gehouden worden met bovenvermelde problemen.
Voor telefonische assistentie bij het installeren van ARIdisk kunnen we u
verwijzen naar:
Projekt ARI - NMBS
Frankrijkstraat 85
B-1070 Brussel
Tel.: 02/525.41.77
* TNT is de naam van een onlangs in Belgi gentroduceerd hoogtechnologisch
hulpmiddel voor het raadplegen van onderandere tekst op een PC-scherm,
publikaties op diskette en teksten die via een modem ontvangen worden. De
TNT is in feite een compacte, draagbare PC (IBM compatibel) uitgerust met
een 3,5" HD diskette drive. Aan de bovenzijde bevinden zich vijf toetsen
(vier pijltjes en een "enter" toets) en een brailleleesregeltje van 20
achtpunts braillecellen. Het is de bedoeling dat er ook een visio- en
audioversie op de markt komt. Het toestel is zr eenvoudig te bedienen
maar een voorwaarde daarvoor is dat de geinformatiseerde teksten volgens
een bepaalde struktuur moeten aangeboden worden. Bijgevolg is het
bijvoorbeeld niet mogelijk gewone ASCII bestanden te raadplegen. Een prijs
is nog niet bekend. Inlichtingen over de TNT:
Loc Narvor
Points l'Ouest (PAO)
21, rue Maurice Stervinou
F-29200 Brest
Tel.: +(33) 98 01 25 58
Fax: +(33) 98 47 02 60
* De Speaking Language Master LM-6000 van de Amerikaanse firma Franklin is
een zakcomputer met een Amerikaans woordenboek. Via een Qwerty-klavier
heeft de gebruiker toegang tot 300.000 woordverklaringen uit het Merriam-
Webster woordenboek, met onderandere verbuigingen, synoniemen, antoniemen,
etymologien en een spellingsverbeteraar van 110.000 woorden. De opgezochte
woorden en definities kunnen uitgesproken of gespeld worden. Het LCD scherm
bevat 8 tekstlijnen en de gebruiker kan de grootte van het lettertype
instellen zodat er slechts 4 lijnen tekst afgebeeld worden. Het apparaat
weegt ongeveer 300 gram en meet 140 x 127 x 25,4 mm. De prijs: 300 USD,
excl. B.T.W. (USA) en 16.995 BEF, incl. B.T.W. (Belgi).
Voor de herfst van 1992 is de LM 6000 SE ("Special Edition") aangekondigd.
Deze versie heeft een toetsenbord met taktiele puntjes en volledige
spraakmogelijkheden: spelling, uitspraak van elke toetsaanslag,
persoonlijke boodschappenlijst en sprekende spelletjes. In Amerika zal dit
toestel, dat uiterlijk identiek is aan de LM 6000, verkocht worden voor 495
USD.
Voor meer inlichtingen:
Franklin Electronic Publishers, Inc.
122 Burrs Road
USA-Mt. Holly, NJ 08060
Tel.: +(1) 609 261 4800
Fax: +(1) 609 261 1631
en
A.D.M. Group N.V.
Clmentinelaan 17-19
B-1060 Brussel
Tel.: 02/534.21.00
Fax: 02/534.35.50
* De Australische firma Robotron introduceert een nieuwe leesmachine, Text
Reader 320 genaamd. Het toestel ziet er ongeveer uit als een draagbare
fotokopieermachine. Het te lezen document wordt aan de bovenzijde op de
glasplaat gelegd waarna het automatisch leesproces kan starten. Na enige
ogenblikken kan de ingelezen tekst uitgesproken worden door de ingebouwde -
engelstalige- spraaksynthesizer. Een PC-uitvoering en een model met
handscanner zijn tevens beschikbaar. Prijsindicatie voor de USA bedraagt
5.890 USD. Momenteel is ons geen verdeler in Belgi of elders in Europa
bekend. Hieronder geven we twee adressen; de Australische producent en zijn
vertegenwoordiger in Amerika.
Robotron Pty. Ltd
15/428, St. Kilda Road
AUS-Melbourne 3004
Tel.: +(61) 3 867 6322
Fax: +(61) 3 820 1254
en
Robotron Access Products Inc.
3340 Ocean Park Boulevard
Suite 1010
USA-Santa Monica, CA 90405
Tel.: +(1) 213 392 3522
* De "Mobiliteitsgroep Brugge Grootstad" wil een platform zijn waar
openbare diensten terecht kunnen voor raad en dokumentatie over
mobiliteitsproblemen van mensen met een visuele handicap in en rond Brugge
Grootstad. De werkgroep is evenredig samengesteld uit vier
"gebruiksdeskundigen", nl. visueel gehandicapten die dagelijks de straten
zeer aktief gebruiken en vier mobiliteitsinstrukteurs die alle Brugse
instellingen voor visueel gehandicapten vertegenwoordigen.
Voor meer inlichtingen:
Yvette Vervoort (voorzitster) / Luc Vervliet (sekretaris)
Mobiliteitsgroep Brugge Grootstad
Aardenburgseweg 43
B-8310 Sint-Kruis Brugge
Tel.: 050/35.47.12
* Bij de Grootdruk-Uitgeverij kan u op aanvraag een bestelbiljet bekomen
waarop de nieuwste beschikbare titels vermeld zijn.
Grootdruk Uitgeverij
Gasthuiststraat 42
B-2300 Turnhout
Tel.: 014/41.12.04
* Tijdens de officile inhuldiging van de nieuwbouw van Visio, Regionale
Instelling Noord-Brabant, Paasheuvelweg 17 te Amsterdam Zuid-Oost, werd een
speciale lichtbelevingsruimte voor slechtzienden voorgesteld. Een
lichtlaboratorium of lichtbelevingsruimte bestaat uit een plafond vol
verschillende lichtarmaturen: TL-buizen, gloeilampen, spots, enz. in
allerhande sterkten en kleuren, voorzien van diverse reflectoren. Er is ook
een uitgebreid assortiment bureau- en staanlampen. Hiermee kunnen
verlichtingsniveau's en lichtverdeling ruim gevarieerd worden. De normaal
voorkomende verlichtingsomstandigheden in de verschillende ruimtes (zoals
een werkplek, eethoek, keuken, salon) kunnen hier nagebootst worden.
Daarbij wordt rekening gehouden met de reflectiecofficient van de wanden,
de vloer en liefst ook het plafond. Om de vele verschillende
instellingsmogelijkheden te kunnen onthouden en reproduceren wordt een
besturingssysteem gebruikt dat de instelling van ieder van de verschillende
lichtbronnen regelt en de uitgeteste lichtcombinaties kan opslaan in een
geheugen en indien gewenst weer kan oproepen. Het is de bedoeling om met
behulp van de verkregen gegevens te bepalen tussen welke grenswaarden het
verlichtingsniveau zich moet bevinden en hoe de lichtverdeling optimaal is.
* Bij Sensotec, een Belgische verdeler van hoogtechnologische hulpmiddelen,
zijn volgende belangrijke wijzigingen in het gamma te melden (prijzen excl.
B.T.W.):
- Uitbreiding van het Brailscope/Brailbloc gamma:
De nieuwe Brailbloc Mini, hardwarematig identiek aan Brailbloc Basic,
heeft minder tekstverwerkingsfaciliteiten, geen ondersteuning van
wetenschappelijke braille en Grieks. Prijs: 48.000 BEF.
- Gevoelige prijsdaling in het gamma van de Kurzweil leesmachines.
- Het gamma elektronische notitietoestellen werd uitgebreid met de
Notex 24, prijs: 248.000 BEF en de Notex 40, prijs: 310.000 BEF.
- Het TV-loepen gamma is uitgebreid met volgende twee toestellen:
De Viewpoint VGA, een semi-kleurenloep met handcamera en
aansluitmogelijkheid voor VGA-monitor uitgang van een PC.
Prijs: 114.200 BEF (excl. monitor).
De Tieman VGA-reader, een kleurenloep. Prijs: 114.700 BEF (excl.
monitor).
- Nieuwe brailleleesregels van Tieman:
Minibraille. Een kompakte 20-cellige leesregel met software-aansturing.
Prijs: 109.000 BEF.
Multibraille 144CR en 184CR. Respektievelijk een 40-cellige en 80-cellige
leesregel met hardware aansturing. Prijs: 312.000 BEF en 418.000 BEF.
- Wijzigingen in het gamma Index brailleprinters:
De Index Classic is uit produktie en wordt opgevolgd door de Index Budget
die tegen dubbele snelheid (50 tekens per seconde) drukt.
Prijs: 140.000 BEF.
De Index Everest-S is een enkelzijdige versie van de Index Everest-D en
kost 182.000 BEF.
Meer details over bovenvermelde apparaten in volgende steekkaarten.
Sensotec C.V.
Nikolaas Gomberstraat 21
B-8000 Brugge
Tel.: 050/33.76.75
Fax: 050/33.70.27
* Het nieuwe adres van Data Braille Service C.V. is:
Sporthalplein 3
B-2610 Wilrijk
Tel.: 03/828 80 15
Fax: 03/828 80 16
-p08-
De elektronische krant: een belangrijke stap naar zelfstandigheid
Jeroen Baldewijns
De projecten rond elektronische kranten zijn de voorbije twee jaar in
tal van Europese landen als paddestoelen uit de grond gerezen. Voor de
niet- of slechtziende computergebruiker wordt deze nieuwe informatiebron in
de nabije toekomst wellicht een nieuwe stap naar grotere zelfstandigheid.
In IM 5,1 berichtten we reeds uitvoerig over elektronische kranten.
Dankzij de betrokkenheid van InfoVisie bij het Tide/Caps project (zie ook
IM 5,4) hebben we de laatste maanden zeer veel nieuwe informatie over dit
medium binnengekregen, die we in de volgende twee artikels op u los laten.
1. De doelgroep
Een elektronische krant is uiteraard ht informatiemedium bij uitstek
voor personen met een visuele handicap. In de meeste landen wordt echter op
een veel ruimere doelgroep gemikt en tracht men iedereen te bereiken die om
n of andere reden geen normale krant kan lezen:
* Slechtziende, niet-ziende en doof-blinde personen.
* Mensen die omwille van een motorische handicap geen normale krant kunnen
hanteren.
* Mensen die aan dyslexie (woordblindheid) lijden.
* Oudere mensen die moeite hebben met de kleine letters en de matige
afdrukkwaliteit van een krant.
Om deze groepen aan te duiden wordt ook wel eens de term "lees-gehandicapte
personen" gebruikt.
2. Wat is een elektronische krant?
Een definitie van een elektronische krant geven is zeer moeilijk,
aangezien de bestaande systemen technisch te veel van elkaar verschillen.
Toch vinden we in al deze systemen hetzelfde basisidee terug: de artikels
van een bestaande zwartdrukkrant worden in elektronische vorm doorgestuurd
(dit kan via radiokanalen, televisiekanalen, telefoonlijnen, diskette,...)
naar de abonnee, die de krant kan raadplegen in een aangepaste leesvorm
(gesproken, braille of grootletterweergave) via een computer.
3. De produktie van een elektronische krant
Zoals reeds aangegeven, wordt een bestaande krant als basis genomen en
dit om twee redenen: eerst en vooral zou het zinloos zijn een nieuwe krant
op te starten, daar het bestaande medialandschap voldoende keuze biedt en
ten tweede is het voor de gehandicapte juist belangrijk om dezelfde
informatie te krijgen als zijn ziende collega's.
In het produktieproces van een krant worden de artikels ingetikt met
behulp van een tekstverwerker. Nadat er een aantal overbodige
formateringscodes (die gebruikt worden voor de lay-out van de
zwartdrukkrant) verwijderd zijn, vormen deze computerbestanden een goed
stramien voor een elektronische krant. Voor de krantenuitgever is het
bijkomende werk voor een elektronische krant dus beperkt.
Deze artikel-bestanden worden vervolgens doorgestuurd naar het radio- of
televisiestation dat de verzending naar de abonnees verzorgt. Hier worden
de bestanden in een formaat gegoten dat geschikt is voor verzending.
Vervolgens worden ze doorgezonden via radio- of televisiekanalen.
Afhankelijk van het land gebeurt dit via de kabel of via de ether. In
Duitsland wordt zelfs gebruik gemaakt van transmissie via satelliet.
Het tijdstip van verzending situeert zich vroeg in de morgen, nog voor het
eerste radio- of TV-programma uitgezonden wordt. De abonnee kan dus 's
morgens dadelijk zijn krant lezen.
Sommige uitgevers gebruiken telefoonlijnen of diskettes voor de
verspreiding van de krant.
We gaan hier niet verder op in omwille van de nadelen van deze beide media
(verzending via diskettes is een tragere vorm van distributie en verzending
via telefoonlijnen is zeer duur) en omdat in de meeste gevallen radio- of
televisiekanalen gebruikt worden.
4. Het gebruik van een elektronische krant
De abonnee van een elektronische krant moet eerst en vooral over de
nodige apparatuur beschikken. Deze bestaat meestal uit een MS-DOS computer,
een ontvanger, een decoder, een tijdschakelaar, een hulpmiddel voor het
uitlezen van het computerscherm (een spraaksynthesizer, een
brailleleesregel of een tekstvergrotingssysteem) en de nodige software.
Op het ogenblik van de uitzending zorgt de ontvanger samen met de
ontvangst-software voor de ontvangst van de krant en de decoder zorgt dat
het signaal wordt omgezet in een computerbestand. Dit proces is volledig
automatisch. Het enige wat de gebruiker moet doen is 's avonds zijn
computer aanzetten en het ontvangstprogramma opstarten. Er kan ook gebruik
gemaakt worden van een schakelklok, die de PC automatisch aan- en
uitschakelt. Zo komt de krant op de harde schijf van de computer van de
abonnee.
Om deze krant te kunnen lezen beschikt de gebruiker over een
uitleesprogramma. Deze software biedt de lezer de volgende mogelijkheden:
* Een inhoudstafel, zodat de lezer een goed overzicht heeft van de inhoud
van zijn krant.
* Zoekfunkties die het mogelijk maken te zoeken naar een woord, een
eigennaam, een rubrieknaam, een titel,...
* Bladerfunkties die het mogelijk maken om doorheen de titels, artikels,
bladzijden of rubrieken te bladeren.
* Aansturing van een spraaksynthesizer en/of brailleleesregel, zodat hier
geen aparte software voor nodig is.
* Sommige programma's bieden de gebruiker de mogelijkheid om zelf
funktietoetsen te definiren. Zo kan de lezer bijvoorbeeld F6 instellen
om naar het sportnieuws te springen.
* Sommige programma's bieden de mogelijkheid om n of meerdere artikels op
schijf te bewaren of af te drukken op een brailleprinter.
5. Een overzicht van de bestaande systemen
In het kader van het Caps-project werkte InfoVisie mee aan de realisatie
van een technisch rapport met als titel: "Electronic Newspapers - State of
the Art". Dit boek bevat technische beschrijvingen van projecten rond
elektronische kranten in 17 verschillende landen.
De volgende elektronische kranten komen er aan bod:
* Zweden: Het Rats-systeem (transmissie via radio- of TV-kanalen) wordt in
het volgende artikel gedetailleerd beschreven.
* Belgi: Het "Talking Newspaper" project is gebaseerd op het Zweedse Rats-
systeem.
* Nederland: Het ELK-project is gebaseerd op het Zweedse Rats-systeem.
* Finland: Het "Production and Reading system of Digital Publications" is
deels gebaseerd op het Zweedse Rats-systeem.
* Groot-Brittani: Het "Digital Daily Newspaper" systeem. De verzending
gebeurt via Teletext-kanalen.
* Duitsland: Het ETaB systeem, waar de verzending via TV-kanalen of
diskette gebeurt.
* Oostenrijk: Het "Digital Newspaper" project. Dit systeem is qua
gebruikersinterface gebaseerd op het Duitse ETaB-systeem. De verzending
gebeurt via Teletext.
* Frankrijk: Krantenaanbod op het het Minitel netwerk.
* Itali: Doorzending van de krant via teletext.
* Hong Kong: Verspreiding van de krant op diskette.
* Canada: Pilootproject. Verzending via TV-kanalen.
* Verenigde Staten: Twee systemen: gesproken kranten die telefonisch
opvraagbaar zijn en elektronische kranten die via Audiotext en Teletext
doorgezonden worden.
* Verspreiding van elektronische lektuur in Rusland, Polen, Bulgarije,
Hongarije en Tsjechoslovakije.
Wie over n van deze systemen meer informatie wenst, kan steeds contact
opnemen met onze redactie.
Het Belgische "Talking Newspaper" project dat in bovenstaand technisch
Caps-rapport wordt beschreven, loopt in samenwerking met de franstalige
krant "Le Soir" en wordt gerund door "Gehandicapten en Informatica v.z.w."
verbonden aan IBM.
Vlaanderen is dus niet vertegenwoordigd in het rapport. Dit betekent echter
helemaal niet dat er geen interesse is voor een Vlaamse elektronische
krant. De "v.z.w. De Braillekrant" bundelt op dit ogenblik al haar krachten
voor het verwezenlijken van een braillekrant die binnenkort in produktie
zal gaan, maar plant op latere termijn een elektronische krant. Een
konkrete timing is er nog niet, maar van zodra de braillekrant in produktie
is, komt er wellicht tijd vrij voor nieuwe realisaties zoals bijvoorbeeld
een elektronische krant.
6. Conclusies
Nu de elektronische krant in de meeste Europese landen vorm begint te
krijgen, blijft er nog n vraag over: "Wie gaat al die apparatuur
betalen?" Het is duidelijk dat er een serieuze investering gevraagd wordt
aan de kandidaat abonnee. Die moet minimum een PC met spraaksynthesizer en
de ontvangstapparatuur aankopen; voor een dergelijke configuratie moet men
toch minimum op 60.000 BEF rekenen. In Zweden neemt de overheid deze kost
volledig voor haar rekening. De vraag is of deze manier van financieren
navolging zal krijgen in andere Europese landen.
Wanneer we de opkomst van de elektronische krant in een ruimer daglicht
stellen, zien we dat er nog tal van nieuwe mogelijkheden open blijven.
Vooreerst moet het zeker mogelijk zijn dat er een ruim aanbod van kranten
van verschillende strekkingen via dit medium beschikbaar wordt, zodat elke
lees-gehandicapte persoon zijn of haar keuze kan maken uit een voldoende
ruim aantal kranten.
In een later stadium moet het ook mogelijk zijn tijdschriften of zelfs
boeken via deze weg te verspreiden. Bij de verspreiding van boeken zal men
echter wel een wettelijke context moeten creren waarin de auteursrechten
veilig gesteld worden. Ook dit aspekt wordt in het Caps projekt bestudeerd.
Tot slot een woordje over standaardisatie. Zoals u reeds in IM 5,1 kon
lezen, nam InfoVisie deel aan workshops rond "standaardisatie van digitale
kranten op Europees niveau" die georganiseerd werden in 1990. Veel verder
dan uitwisseling van ideen en het opstellen van een theoretische standaard
is men daar niet gekomen en er is nog niets concreets verwezenlijkt.
Nu iedereen de mond vol heeft over een ngemaakt Europa, is het ook in dit
domein wenselijk dat er serieus werk wordt gemaakt van standaardisatie en
harmonisatie; dit om internationale uitwisseling van elektronische lektuur
mogelijk te maken. Het Caps consortium is van plan om op dit terrein
grensverleggend werk te verrichten.
InfoVisie Magazine houdt u in elk geval op de hoogte van de verdere
ontwikkelingen op het gebied van elektronische lektuur voor personen met
een lees-handicap.
-p13-
Elektronische kranten: het Zweedse Rats-systeem in de schijnwerper
Jeroen Baldewijns
Na een algemene kennismaking met elektronische kranten in het vorige
artikel, is het nuttig om n systeem wat meer in detail te bekijken.
Om een aantal voor de hand liggende redenen geven we voorrang aan het
Zweedse Rats-systeem:
* Zweden was het eerste land waar een elektronische krant voor lees-
gehandicapten ontwikkeld werd en heeft dus veel ervaring op dit gebied.
* Het Rats-systeem wordt niet enkel in Zweden gebruikt maar ook in Finland,
Nederland en bij ons in Belgi ("Le Soir").
* Tenslotte heeft dit systeem model gestaan en inspiratie opgeleverd voor
tal van andere projecten rond elektronische kranten.
De algemene kenmerken van een elektronische krant werden reeds in het
vorige artikel geschetst. In dit artikel nemen we de Zweedse elektronische
krant onder de loep, waarbij we vooral aandacht schenken aan de Belgische
en Nederlandse uitwerking van dit Zweedse model.
In Belgi wordt het systeem dagelijks uitgetest door zes visueel
gehandicapte personen en zal binnenkort een beslissing genomen worden over
het al dan niet beschikbaar stellen voor het grote publiek.
In Nederland loopt op dit ogenblik een testperiode van twee jaar waarbij
de krant dagelijks gelezen wordt door 50 testpersonen.
1. Hoe komt de elektronische krant tot stand?
Als basis worden de artikel-bestanden van de zwartdukkranten "Le Soir"
(voor Belgi) en "Trouw" (voor Nederland) genomen, zoals ze werden ingetikt
op de computers van deze twee krantenuitgevers. Deze bestanden worden
daarna doorgestuurd naar een MS-DOS computer die uitgerust is met een
insteekkaart en een conversieprogramma. Deze twee onderdelen zorgen ervoor
dat de oorspronkelijke artikelbestanden ontdaan worden van beeldinformatie
en overbodige formatteringscodes en dat ze omgezet worden naar n enkel
bestand. Bovendien wordt er ook een indexbestand aangemaakt dat later
opzoekakties zal mogelijk maken. Deze bestanden zijn van het Rats-formaat
en zijn samen tussen de 350 en 700 KBytes groot, naar gelang de dikte van
de krant.
De volgende stap bestaat uit het doorsturen van deze bestanden naar de
radio-zenders. Voor Belgi is dit de RTBF en voor Nederland wordt beroep
gedaan op NOZEMA (Nederlandse Omroep ZEnder MAatschappij). Dit gebeurt
d.m.v. een modem via het telefoonnet.
Hiermee is de tussenkomst van de krantenuitgever afgerond.
Vervolgens moet de krant nog tot bij de lezer gebracht worden.
Radiozenders zenden de krant uit via de FM-frequenties (voor Belgi is dit
de RTBF 3 frequentie en voor Nederland de Radio 3 frequentie). Het
uitzenden van de krant gebeurt nog vr het eerste radioprogramma in de
ether gestuurd wordt. Voor Belgi is dit rond 5 uur 30 's morgens en in
Nederland omstreeks 4 uur 30. Voor het uitzenden van de krant moet men
rekenen op ongeveer een half uur.
2. De ontvangst van de krant
Langs de kant van de abonnee moet de volgende apparatuur aanwezig zijn:
een MS-DOS computer, een ontvanger (voor Belgi volstaat een gewone FM-
tuner), een decoder, de ontvangstsoftware en eventueel een schakelklokje.
De ontvangst gebeurt volautomatisch. Het enige dat de abonnee moet doen is
's avonds zijn computer aanzetten. Nog eenvoudiger wordt het als de abonnee
zich een timerklokje aanschaft dat automatisch de computer in- en
uitschakelt op vooraf ingestelde tijdstippen.
De krant wordt ontvangen door een tuner (in Belgi via een eenvoudige
draadantenne aangesloten op een normale FM-tuner en in Nederland via een
speciale ontvanger aangesloten op de kabel) die het signaal doorgeeft aan
een decoder. Deze decoder is een insteekkaart die het analoge signaal omzet
in een digitaal signaal. De ontvangstsoftware zorgt ervoor dat deze
digitale informatie wordt bewaard op de harde schijf van de computer.
De ontvangstsoftware heeft nog twee bijkomende belangrijke funkties:
* Om transmissiefouten te onderscheppen wordt de volledige krant twee maal
na mekaar doorgestuurd; in vakjargon heet dit twee "runs". Indien de
eerste run volledig foutloos gaat, laat de ontvangstsoftware de tweede
run gewoon links liggen. Indien er echter fouten worden vastgesteld
tijdens de eerste run, worden de nodige informatieblokken uit de tweede
run opgepikt.
* De ontvangstsoftware staat naast de ontvangst ook in voor het beheer van
de op schijf bewaarde kranten. Enkel de recentste 10 kranten worden
bijgehouden, de rest wordt geschrapt.
3. Wat heeft de elektronische krant haar lezers te bieden?
Naast de reeds opgesomde apparatuur moet de lezer nog beschikken over
een uitleesaanpassing (spraaksynthesizer, brailleleesregel of
vergrotingssysteem) en een uitleesprogramma.
Een eerste belangrijk punt voor de gebruiker is de gebruikersinterface,
of met andere woorden: op welke manier komt de gebruiker in contact met het
elektronische krantsysteem? Oorspronkelijk was het Zweedse systeem vooral
gericht op het gebruik van een spraaksynthesizer als uitleesmedium. In
Belgi wordt gebruik gemaakt van de Apollo en de Infovox om de franstalige
krant uit te laten spreken, in Nederland wordt beroep gedaan op de Apollo
en op een synthesizer die aan het IPO werd ontwikkeld om de
nederlandstalige krant ten gehore te brengen. Zowel in Belgi als in
Nederland test men daarnaast ook de brailleleesregel als uitleesmedium uit.
Een grootlettersysteem wordt tot nog toe niet specifiek uitgetest, maar
moet in de toekomst ook mogelijk zijn. In Nederland gaat men qua
gebruikersinterface nog een stap verder, er wordt namelijk een
spraakherkenningssysteem uitgetest. Dit systeem moet motorisch
gehandicapten, die omwille van hun handicap geen toetsenbord kunnen
bedienen, in staat stellen de nodige commando's door gebruik van hun stem
te kennen te geven aan de computer.
Zeer belangrijk voor de lezer is de uitleessoftware (ook
navigatiesoftware genoemd) die in Zweden werd ontwikkeld en die dezelfde
mogelijkheden biedt voor "Le Soir" en voor "Trouw". De software wordt
bediend via het PC-klavier. We zetten de belangrijkste funkties op een
rijtje:
* Er zijn vier niveau's: Soort (boek, krant of andere publikatie), Krant
(krant X, krant Y, krant Z), Datum en Pagina. De titels van de pagina
komen overeen met de groepen; zo zijn er groepen als: voorpagina,
binnenland, buitenland, politiek, sport,... De pijltjestoetsen worden
gebruikt om door deze niveau's en groepen te bladeren en met de enter-
toets worden het gewenste niveau en de gewenste groep gekozen.
* Op datumniveau kan de "k"-toets gebruikt worden om de hele krant of de
"K"-toets om n artikel te lezen.
* Met de toetsen van het numerieke blok kan men bladeren door de artikels,
de paragrafen binnen een artikel of de zinnen binnen een paragraaf.
* En van de eerste artikels van de krant is een inhoudstafel.
* Met de "g"-toets kan op een willekeurige tekststring gezocht worden.
* Er kunnen markeringen in de tekst geplaatst worden, die men achteraf
gemakkelijk kan terugzoeken.
* De spatiebalk kan gebruikt worden om het lezen tijdelijk te onderbreken.
* De navigatiesoftware zorgt ook voor de aansturing van de
spraaksynthesizer, zodat er geen bijkomende tekst-naar-spraak software
nodig is. De parameters voor de spraaksynthesizer kunnen via de
navigatiesoftware ingesteld worden.
* Artikels kunnen uitgeprint worden op een brailledrukker of weggeschreven
naar een apart bestand.
* Met de "r"-toets kan men de krant van een bepaalde datum van de harde
schijf wissen.
* De "z"-toets dient om de navigatiesoftware te verlaten.
Voor de meeste van deze funkties voorziet het Nederlandse systeem ook in
een equivalent commando voor spraakherkenning.
4. Conclusie
Zoals reeds aangehaald dient een abonnee voor z'n hoogtechnologische
apparatuur een investering te doen van 60.000 80.000 BEF, wat toch een
behoorlijke drempel kan zijn. Voor wat het abonnementsgeld op de krant
betreft, streeft men er in beide landen (Nederland en Belgi) naar om de
prijs van de elektronische krant gelijk te houden aan de prijs voor een
zwartdrukkrant, wat we lovenswaardig vinden.
Tot slot is het interessant om weten dat het Caps consortium werkt aan
de ontwikkeling van een leesterminal voor het lezen van elektronisch
verspreide lektuur. Laten we afwachten wat de prijsstelling van dit toestel
zal zijn.
-p17-
Vergelijkende test Spraaksynthesizers en Tekst-naar-spraaksoftware
P. Snijders Blok, T. Verhulst, M. Noyons
1. Inleiding
Eindelijk begint nederlandstalige spraaksynthese volwassen te worden!
Was het grootste voordeel van deze aanpassing tot voor kort vooral de lage
prijs, nu zijn er spraaksynthesizers met een redelijke kwaliteit, en is
geavanceerde tekst-naar-spraaksoftware verkrijgbaar. Daarmee is
nederlandstalige spraaksynthese in navolging van andere landen een
volwaardig alternatief geworden. In dit artikel worden voor het gemak de
woorden synthesizer en spraaksoftware (of spraakpakket) gebruikt. De test
heeft zich beperkt tot de nederlandstalige synthesizers en spraaksoftware.
In dit nummer komen reeds een aantal franstalige synthesizers aan bod in de
steekkaarten.
Er zijn vier synthesizers getest: Inspekt, Apollo, Eurovocs (opvolger
van PC-Stem) en X. De laatste kan nog niet genoemd worden omdat hij nog
niet in produktie is. Een vijfde synthesizer, afkomstig van een nieuw
bedrijf, bleek bij nader onderzoek identiek aan de Eurovocs en is
weggelaten. De IPO-kaart van Voice Data Systems is wel een goede
nederlandstalige synthesizer, maar schandalig genoeg niet te koop.
Als spraaksoftware zijn vergeleken: Hal, IBM Screen Reader, Inspekt en
Vocal-Eyes. Een trend is merkbaar: de spraaksoftware is niet voor n
bepaalde synthesizer bedoeld maar kan met vele synthesizers samenwerken.
Hieronder zijn in een kruistabel de mogelijke combinaties aangegeven. De
spraakpakketten hebben nog geen drivers voor synthesizer X. In de tabel is
onder meer te zien dat er voor elke synthesizer de keus is uit minstens
twee spraakpakketten.
--------------------------------------------------------------------------
Tabel 1:
--------------------------------------------------------------------------
* combinatie Hal Screen Reader (tekst-naar-spraaksoftware)
& Inspekt (synthesizer): niet mogelijk
* combinatie Hal Screen Reader (tekst-naar-spraaksoftware)
& Apollo (synthesizer): wel mogelijk
* combinatie Hal Screen Reader (tekst-naar-spraaksoftware)
& Eurovocs (synthesizer): wel mogelijk
* combinatie IBM Screen Reader (tekst-naar-spraaksoftware)
& Inspekt (synthesizer): niet mogelijk
* combinatie IBM Screen Reader (tekst-naar-spraaksoftware)
& Apollo (synthesizer): wel mogelijk
* combinatie IBM Screen Reader (tekst-naar-spraaksoftware)
& Eurovocs (synthesizer): wel mogelijk
* combinatie Inspekt (tekst-naar-spraaksoftware)
& Inspekt (synthesizer): wel mogelijk
* combinatie Inspekt (tekst-naar-spraaksoftware)
& Apollo (synthesizer): niet mogelijk
* combinatie Inspekt (tekst-naar-spraaksoftware)
& Eurovocs (synthesizer): niet mogelijk
* combinatie Vocal-Eyes (tekst-naar-spraaksoftware)
& Inspekt (synthesizer): wel mogelijk
* combinatie Vocal-Eyes (tekst-naar-spraaksoftware)
& Apollo (synthesizer): wel mogelijk
* combinatie Vocal-Eyes (tekst-naar-spraaksoftware)
& Eurovocs (synthesizer): nog niet mogelijk
--------------------------------------------------------------------------
2. Synthesizers
Een van de belangrijkste eigenschappen is natuurlijk de kwaliteit van de
spraak. Bij de vergelijking hiervan spelen twee problemen. De beoordeling
van de kwaliteit is vrij individueel. Daarnaast blijkt een zulke sterke
gewenning op te treden, dat bijna altijd de synthesizer die men gewoonlijk
gebruikt het beste verstaan wordt. Om toch enigszins een uitspraak te
kunnen doen over de kwaliteit van de spraak is de volgende opzet gekozen:
de vier synthesizers zijn beoordeeld door tien "naeve" luisteraars (zonder
ervaring met spraaksynthese) en zes "geoefende" luisteraars (met ervaring).
De stemmen zijn met een microfoon in een geluidsarme ruimte opgenomen op
een cassetteband zonder ruisonderdrukking. Lijsten met uitzonderingswoorden
zijn niet gebruikt. Het tempo lag bij alle synthesizers op 110 woorden per
minuut. Ook de andere instellingen zijn zoveel mogelijk gelijk gehouden. Om
gewenning aan een tekst uit te sluiten is voor elke stem een andere, zeer
vergelijkbare, tekst gebruikt. De teksten zijn zo divers mogelijk
opgesteld, dit wil zeggen ook met getallen, afkortingen, lange woorden en
leenwoorden. Hieronder worden de vier synthesizers kort beschreven en
daarna de belangrijkste resultaten van de proefpersonen.
2.1. Beschrijving van de synthesizers
--------------------------------------------------------------------------
Tabel 2:
--------------------------------------------------------------------------
Inspekt:
* afmetingen: 16 x 25 x 5,5 cm
* aansluiting: serieel
* volumeregeling: draaiknop
* toonhoogte: niet regelbaar
* aantal stemmen: 1
* tempomogelijkheden: 9
* maximale tempo: 110 woorden per minuut
* aantal talen tegelijk: 1
* aantal talen mogelijk: 1
* softwarematige spraakverbetering: ja (Een extra programma is nodig om de
uitspraak van woorden en getallen te verbeteren)
* snelheid bij gebruik van toepassingsprogramma's: traag (De snelheid
wordt vooral bepaald door het communicatieprotocol met de synthesizer)
* prijs in Nederland: 2.500 NLG (excl. B.T.W.)
* prijs in Belgi: geen veredeler bekend
Apollo (ook leverbaar als insteekkaart):
* afmetingen: 10 x 19 x 5,5 cm
* aansluiting: serieel/parallel
* volumeregeling: draaiknop
* toonhoogte: regelbaar
* aantal stemmen: 1
* tempomogelijkheden: 16
* maximale tempo: 530 woorden per minuut
* aantal talen tegelijk: 4
* aantal talen mogelijk: 23
* softwarematige spraakverbetering: nee
* snelheid bij gebruik van toepassingsprogramma's: snel (De snelheid wordt
vooral bepaald door het communicatieprotocol met de synthesizer)
* prijs in Nederland: 1.565 NLG (met n taal, excl. B.T.W.)
* prijs in Belgi: 32.000 BEF (met n taal, excl. B.T.W.)
Eurovocs:
* afmetingen: 11 x 21 x 5 cm
* aansluiting: serieel
* volumeregeling: softwarematig
* toonhoogte: regelbaar
* aantal stemmen: 7
* tempomogelijkheden: 9
* maximale tempo: 150 woorden per minuut
* aantal talen tegelijk: 2
* aantal talen mogelijk: 6
* softwarematige spraakverbetering: nee
* snelheid bij gebruik van toepassingsprogramma's: snel (De snelheid wordt
vooral bepaald door het communicatieprotocol met de synthesizer)
* prijs in Nederland: geen veredeler bekend
* prijs in Belgi: 72.000 BEF (met n taal, excl. B.T.W.)
Synthesizer X:
* afmetingen: insteekkaart
* aansluiting: insteekkaart
* volumeregeling: softwarematig
* toonhoogte: niet regelbaar
* aantal stemmen: 1
* tempomogelijkheden: 3
* maximale tempo: 155 woorden per minuut
* aantal talen tegelijk: 1
* aantal talen mogelijk: 7
* softwarematige spraakverbetering: ja (Een extra programma is nodig om de
uitspraak van woorden en getallen te verbeteren)
* snelheid bij gebruik van toepassingsprogramma's: nog niet meetbaar
* prijs in Nederland: 5.500 NLG (excl. B.T.W.)
* prijs in Belgi: geen veredeler bekend
--------------------------------------------------------------------------
De sterkte van Inspekt is vooral de prijs. De Apollo heeft als sterke
kanten de prijs, de mogelijkheid van meerdere toonhoogten en meerdere
talen. Verder haalt de Apollo als enige een tempo van meer dan 200 woorden
per minuut. Bij gewenning is zo'n tempo zeker mogelijk. De voordelen van de
Eurovocs zijn de mogelijkheid van meerdere toonhoogten, meerdere stemmen en
twee talen. De sterkte van synthesizer X is de keuze uit zeven mogelijke
talen.
2.2. Resultaten van de proefpersonen
Het onderzoekje leverde een schat aan informatie op. Zoals verwacht viel
bij de naeve luisteraars de verstaanbaarheid tegen. Niemand heeft de hele
tekst verstaan. De kwaliteit ten opzichte van een menselijke stem blijkt
dus nog steeds matig. Gewenning doet echter wonderen zoals bleek bij de
geoefende luisteraars: met het eigen spraaksysteem verstond men de tekst
het best. In de beoordeling zaten ook individuele verschillen. In
onderstaande tabel is alleen de gemiddelde indruk weergegeven van de naeve
luisteraars.
--------------------------------------------------------------------------
Tabel 3:
--------------------------------------------------------------------------
Inspekt:
* verstaanbaarheid: matig
* melodie/intonatie: lage, sombere stem, ntonig
* interpunctie: matig, pauzes zijn nogal kort
* getallen: altijd als getal uitgesproken, goed verstaanbaar
* lange woorden: matig
* leenwoorden: matig
* afkortingen: goed
* opmerkingen: synthesizer blokkeert soms
Apollo:
* verstaanbaarheid: matig
* melodie/Intonatie: metaalachtig, echo, beetje zwaar, de minst ntonige
* interpunctie: vrij goed, zinspauze is goed te horen
* getallen: altijd als cijfer uitgesproken, cijfers 1 en 9 zijn slecht
verstaanbaar
* lange woorden: matig
* leenwoorden: slecht
* afkortingen: matig
Eurovocs:
* verstaanbaarheid: goed
* melodie/Intonatie: overdreven, te veel dynamiek, klemtoon matig
* interpunctie: goed
* getallen: goed verstaanbaar
* lange woorden: soms goed, soms slecht
* leenwoorden: vrij goed
* afkortingen: vrij goed
* opmerkingen: synthesizer blokkeert soms
Synthesizer X:
* verstaanbaarheid: vrij goed
* melodie/Intonatie: vrij goed, neusstem, toon wordt tijdens zin lager
* interpunctie: vrij goed
* getallen: uitspraak getallen is niet consequent, cijfer 1 is slecht
verstaanbaar
* lange woorden: goed
* leenwoorden: matig
* afkortingen: geen spelling!
* opmerkingen: vreemde klikken hoorbaar
--------------------------------------------------------------------------
2.3. Conclusie
Bij het beluisteren door naeve proefpersonen komt de Eurovocs duidelijk
als beste naar voren. Synthesizer X op een tweede plaats en Apollo op de
derde. Als we kijken naar mogelijke verbeteringen, dan ligt dat voor
synthesizer X in het verwijderen van de klikken en het toevoegen van
spelling. De Eurovocs zou zeker bij langere teksten prettiger zijn met een
minder nadrukkelijke uitspraak en intonatie. De Apollo en de Inspekt kunnen
bijna over de hele linie enige verbetering gebruiken. Bij de keuze van een
synthesizer moet natuurlijk ook gekeken worden naar diens mogelijkheden
(zie vorige tabel).
Verbeteringen van de verstaanbaarheid:
* Een wijd verbreide misvatting is dat verbetering van synthesizers niet
nodig is omdat "je er toch aan went". De mogelijke gewenning is inderdaad
groot, maar een betere spraak is zowel van belang voor het luisteren naar
moeilijke teksten als voor ongeoefende luisteraars.
* Wat getallen betreft is de grootste verbetering te bereiken in een
intelligenter uitspraak; dit betekent ondermeer dat afhankelijk van de
context losse cijfers of getallen worden uitgesproken, maar ook dat een
consequent formaat wordt gebruikt.
* Voor tekst moet een betere verstaanbaarheid vooral komen van een betere
intonatie. Dit blijkt wel uit de grote verbetering, wanneer handmatig
intonatietekens in de tekst worden aangebracht. Gezien de stand van het
spraakonderzoek mag verwacht worden dat komend jaar automatische
intonatie ter beschikking komt.
* Nu al is veel te bereiken door de spraaksoftware goed in te stellen:
vooral door het gebruiken van uitzonderingswoordenlijsten voor vreemde
woorden en afkortingen, door het langer maken van pauzes en door het
laten uitspreken van leestekens en symbolen.
* Het instellen van een andere toonhoogte of andere stem kan per persoon
veel uitmaken.
* Opmerkelijke resultaten zijn te bereiken door gebruik van een koptelefoon
of los luidsprekertje in plaats van de ingebouwde luidspreker.
* Een betere verstaanbaarheid betekent in veel gevallen dat een hogere
luistersnelheid mogelijk is.
3. Spraaksoftware
De spraaksoftware heeft twee taken: Het lezen van alle informatie op het
scherm en het doorsturen naar de synthesizer. Dat klinkt makkelijk, maar de
vluchtigheid van de spraak stelt zeer hoge eisen aan het spraakprogramma om
snel, nauwkeurig en eenvoudig op het computerscherm te kunnen orinteren en
alle informatie te kunnen lezen. Spraaksoftware behoort dan ook tot de
meest geavanceerde programma's. De dikke handleidingen spreken boekdelen.
De vergelijking besloeg meer dan 150 aspecten. Het zal duidelijk zijn dat
hieronder alleen de belangrijkste overeenkomsten en verschillen besproken
kunnen worden.
3.1. Algemene gegevens
--------------------------------------------------------------------------
Tabel 4:
--------------------------------------------------------------------------
Hal Screen Reader:
* versie 4.5
* geheugengebruik: 89 Kb (Het benodigde geheugen kan enkele kilobytes
groter zijn bij gebruik van extra woordenlijsten. Bij de Eurovocs is
geen extra geheugen nodig, omdat de woordenlijst in de Eurovocs zelf kan
geladen worden.)
* omvang handleiding: 150 pagina's
* taal handleiding: nederlands
* vormen handleiding: zwartdruk, diskette, braille
* configuratiebestanden: 5
* prijs in Nederland: 840 NLG (excl. B.T.W.)
* prijs in Belgi: 15.000 BEF (excl. B.T.W.)
IBM Screen Reader:
* versie 1.1
* geheugengebruik: 113 Kb (Het benodigde geheugen kan enkele kilobytes
groter zijn bij gebruik van extra woordenlijsten. Bij de Eurovocs is
geen extra geheugen nodig, omdat de woordenlijst in de Eurovocs zelf kan
geladen worden.)
* omvang handleiding: 300 pagina's
* taal handleiding: half nederlands/half engels (de handleiding van de
programmeertaal voor de configuratiebestanden is Engels)
* vormen handleiding: zwartdruk, diskette, braille, cassette (op
geluidscassette is alleen de basiscursus beschikbaar)
* configuratiebestanden: 15
* prijs in Nederland: 1.650 NLG (excl. B.T.W.)
* prijs in Belgi: 28.000 BEF (excl. B.T.W.)
Inspekt-software:
* versie 4.1
* geheugengebruik: 64 Kb (Het benodigde geheugen kan enkele kilobytes
groter zijn bij gebruik van extra woordenlijsten.)
* omvang handleiding: 17 pagina's
* taal handleiding: nederlands
* vormen handleiding: zwartdruk, diskette
* configuratiebestanden: geen
* prijs in Nederland: 1.000 NLG, prijs van Inspekt synthesizer met Inspekt
software: 3.300 NLG (excl. B.T.W.)
* prijs in Belgi: geen verdeler bekend
Vocal-Eyes:
* versie 2.0
* geheugengebruik: 55 Kb (Bij gebruik van Vocal-Eyes met de Inspekt
synthesizer is het geheugengebruik 121 Kb, omdat ook de Inspekt
spraaksoftware geladen moet worden voor de benodigde taalverbeteringen.
Het benodigde geheugen kan enkele kilobytes groter zijn bij gebruik van
extra woordenlijsten. Bij de Eurovocs is geen extra geheugen nodig,
omdat de woordenlijst in de Eurovocs zelf kan geladen worden.)
* omvang handleiding: 83 pagina's
* taal handleiding: nederlands
* vormen handleiding: zwartdruk, diskette, cassette (op cassette is alleen
de engelstalige handleiding beschikbaar)
* configuratiebestanden: 30
* prijs in Nederland: 1.000 NLG, prijs van Inspekt synthesizer met Vocal-
Eyes: 3.300 NLG (excl. B.T.W.)
* prijs in Belgi: geen verdeler bekend
--------------------------------------------------------------------------
3.2. Wat kan spraaksoftware allemaal?
Alle pakketten hebben naast de "werkstand" een aparte "kijkstand". De
systeemcursor blijft dan op zijn plaats en met een aparte spraakcursor kan
ongestoord alles op het scherm bekeken worden.
In de kijkstand is het volgende mogelijk:
* De tekst kan gelezen worden per karakter, woord, regel, zin of het hele
scherm.
* De stand van de locktoetsen, de tijd en de datum kunnen verteld worden.
* Men kan de voor- en achtergrondkleur van de scherm opvragen. Andere
kleuren, vaak gebruikt voor belangrijke informatie op het scherm, kunnen
eveneens opgevraagd worden.
* Er zijn vele toetsen om naar een andere plaats op het scherm te springen.
Die positie kan ook voorgelezen worden.
* Men kan plaatsen op het scherm markeren en er snel naartoe springen.
* Ook naar benadrukkingen in de tekst zoals vet en knipperend kan
rechtstreeks gesprongen worden.
* Als op het scherm een stukje tekst binnen een kader staat, kan men alleen
dat venster laten voorlezen.
* De snelheid van de spraak kan langzamer bij moeilijke teksten en sneller
bij makkelijke.
* De systeemcursor kan naar de spraakcursor gestuurd worden. Dat is zeer
handig om snel een ontdekte fout te kunnen verbeteren.
* De spraak kan tussendoor gestopt worden.
In de werkstand helpt de spraak vooral voor de orintatie en het
controleren van een juiste invoer:
* Bij het typen kunnen de aangeslagen toetsen genoemd worden (echo-
funktie).
* Bij het verplaatsen met de pijltjestoetsen kan de spraak het huidige
karakter of woord voorlezen.
* Als op het scherm op een bepaalde plaats de tekst verandert (er
verschijnt bijvoorbeeld een boodschap) dan kan de tekst automatisch
voorgelezen worden (autospraak-funktie).
* Een uitzonderingswoordenlijst kan vooral de uitspraak van afkortingen en
vreemde woorden verbeteren.
Met bovengenoemde funkties is het mogelijk om alle informatie op het
scherm te laten uitspreken en op deze manier met allerlei programma's te
werken.
De Inspekt software heeft alleen bovenstaande basismogelijkheden. De
overige drie pakketten hebben een aantal extra mogelijkheden en behoren
daarmee tot de geavanceerde spraaksoftware. De voornaamste verschillen met
eenvoudige spraaksoftware zijn:
* Er zijn meer mogelijkheden om de bediening en de uitspraak van informatie
op het scherm aan te passen.
* Er zijn allerlei mogelijkheden om tekst en informatie van het scherm
automatisch te laten voorlezen. Dit scheelt natuurlijk in het
bedieningsgemak en in de snelheid van werken.
* Voor elk computerprogramma kan een andere instelling gebruikt worden, die
daar helemaal op ingesteld is. Dat maakt het werken nog makkelijker en
sneller.
Bij het gebruik van deze mogelijkheden hoeft mijns inziens het werken
met spraak niet onder te doen voor een brailleleesregel. Het zou
interessant zijn dit eens in de praktijk te onderzoeken. Als we kijken naar
de verschillen tussen de drie geavanceerde spraakpakketten dan is eigenlijk
de eerste conclusie dat ze zeer aan elkaar gewaagd zijn. De mogelijkheden
(ook van Hal) ontlopen elkaar nauwelijks. Wel zijn er grote verschillen in
de bediening en in het maken van instellingen.
3.3. Bediening
Het grote probleem bij de bediening is altijd dat er zowel een
toetsenbord nodig is voor de spraaksoftware als voor het eigenlijke
programma. Gebruik van hetzelfde toetsenbord heeft als voordeel dat je
handen op het toetsenbord kunnen blijven. Het betekent echter ook dat het
toetsenbord omgeschakeld moet worden, of dat gebruik moet worden gemaakt
van toetscombinaties. Die combinaties zijn helaas soms dezelfde als van het
toepassingsprogramma. Het leren gebruiken van al de, niet altijd logische,
toetsen vereist verder een flinke training.
Hal gebruikt beide methodes. De commando's zijn helaas niet geheel logisch
en consequent. Vocal-Eyes gebruikt ook beide methodes, maar om het nog iets
ingewikkelder te maken bovendien een tussenvorm, waarbij de bediening via
het numerieke toetsenbord plaatsvindt. De IBM Screen Reader vermijdt de
problemen door een apart toetsenbordje te gebruiken, waarmee alle
commando's gegeven worden. Niet erg bekend is dat toch bediening via het
gewone toetsenbord kan plaatsvinden met behulp van een apart programmaatje
voor diegenen die hun handen op het toetsenbord willen houden of geen
plaats hebben voor de benodigde insteekkaart.
Ronduit geniaal in de spraaksoftware is de rechtstreekse koppeling van
spraakfunkties aan de bedieningstoetsen van een programma. Zo kan
bijvoorbeeld, als de cursor naar een volgend veld verplaatst wordt, meteen
de nieuwe veldnaam uitgesproken worden. Er is dus geen enkele extra
handeling nodig! Dat maakt het werken met spraak werkelijk tot een waar
genoegen. De meeste mogelijkheden hierbij heeft Vocal-Eyes, zowel wat
aantal toetsen als spraakfunkties betreft. Daarna komt Hal, en de IBM
Screen Reader heeft op dit punt de minste mogelijkheden.
3.4. Instellingen
Hierbij onderscheiden we het wijzigen van parameters (de tijdelijke
instellingen) en het maken van een configuratiebestand (de permanente
instellingen voor een bepaald programma). Hal heeft een uitgebreid menu
voor het wijzigen van parameters. Een configuratiebestand wordt gemaakt
door de huidige instellingen simpelweg in een bestand te bewaren. Vocal-
Eyes heeft een zeer uitgebreid, elegant menu, dat bovendien op het scherm
verschijnt. Daardoor kan niet alleen sneller gewerkt worden, maar is het
ook te lezen door een ziende of met een brailleleesregel. Een
configuratiebestand wordt ook hier gemaakt door de huidige instellingen te
bewaren. Bij de IBM Screen Reader is geen menu voor parameters. Ze worden
via commando's gewijzigd. Het maken van een configuratiebestand kan alleen
met een speciale programmeertaal. Deze taal is zo uitgebreid dat de
mogelijkheden groter zijn dan bij Hal of Vocal-Eyes. Nadeel is de gebruiker
alleen eenvoudige wijzigingen aan een bestaand configuratiebestand kan
uitvoeren. Ook is het mogelijk om vensters en autospraak eenvoudig zelf te
definiren en te bewaren in het gebruikte configuratiebestand.
3.5. Conclusie
De Inspekt spraaksoftware kent alleen de basisfunkties en nauwelijks
geavanceerde. Het pakket kan een oplossing zijn voor iemand met weinig
eisen. Voordeel is dan de korte leertijd. Het Hal-pakket is veel
geavanceerder dan menigeen denkt. Alle geavanceerde funkties zijn aanwezig.
Alleen het volgen van diverse softcursors is vrij beperkt. Aardige extra's
zijn de ingebouwde rekenmachine en notitieblok. Het geheugengebruik is vrij
hoog. Het is het goedkoopste pakket. Sterk van de IBM Screen Reader zijn de
goede documentatie, het grote aantal commando's vanuit de werkstand, de
overzichtelijke bediening en de geavanceerde configuratiebestanden.
Mogelijke verbeteringen liggen met name in de koppeling van spraakfunkties
aan cursortoetsen en het zelf kunnen maken van configuratiebestanden. Het
geheugengebruik en de prijs zijn het hoogst. Sterk van Vocal-Eyes zijn het
uitgebreide en vriendelijke menu, de online help, de flexibele
woordenlijsten en de ruime mogelijkheden voor het koppelen van
spraakfunkties aan cursortoetsen. Verbeteringen zijn vooral mogelijk bij
een eenvoudiger bediening en een vollediger vertaling in het nederlands.
4. Besluit
Tot een keuze komen op het gecompliceerde terrein van de spraakuitlezing
is niet makkelijk. In dit artikel zijn vanwege de beperkte lengte veel
funkties onbesproken gelaten. Verder hangt de keuze van spraaksoftware in
sterke mate af van de situatie waarin deze gebruikt moet worden. De keuze
van de synthesizer en de optimale instellingen kunnen alleen door zelf te
luisteren vastgesteld worden. Voor verdere informatie of advies kunt u
terecht bij Infovisie of bij het technisch onderzoekscentrum van Visio:
Amersfoortsestraatweg 180
NL-1272 RR Huizen
Tel.: +(31) 2159 87543
Fax: +(31) 2159 38456
-p26-
Braudi: voorbode van een nieuwe generatie hoogtechnologische hulpmiddelen?
Jeroen Baldewijns
Op 24 april jongstleden werd een nieuw hoogtechnologisch hulpmiddel van
eigen bodem boven de doopvont gehouden. We maken van deze gelegenheid
gebruik om even stil te staan bij de haalbaarheid van de aanschaf van een
computeraanpassing voor privgebruik.
Het werken met een computer is, technisch gezien, voor een niet-ziende
al lang geen probleem meer. Tenminste als men genoegen neemt met de
ontoegankelijkheid van grafische gegevens.
Wanneer we echter spreken over de betaalbaarheid van een hulpmiddel, dan
zien de zaken er al een stuk minder rooskleurig uit. Een brailleleesregel
met tachtig cellen kost al vlug 500.000 BEF. Wanneer men deze apparatuur
kan verantwoorden voor studie- of beroepsdoeleinden, kan men rekenen op
tussenkomst van het Vlaams Fonds voor sociale integratie van personen met
een handicap, maar iemand die ook thuis aktief wil zijn valt uit de boot en
kan deze investering in de meeste gevallen niet aan.
Velen zoeken daarom hun heil in een spraaksynthesizer, die aanzienlijk
goedkoper is. Voor een braillist is het echter niet altijd even prettig te
moeten terugvallen op spraak. De belangrijkste nadelen van spraakweergave
ten opzichte van braille zijn de matige spraakkwaliteit, het gebrek aan
privacy tijdens het werken en het minder direkte karakter van spraak.
Het gat in de markt is dus duidelijk: een hulpmiddel voor thuisgebruik dat
het midden houdt tussen een brailleleesregel en een spraaksynthesizer en
dat de voordelen van deze twee systemen (brailleweergave en betaalbaarheid)
combineert.
Met deze problematiek in het achterhoofd is men bij Data Braille Service
aan het werk gegaan en als resultaat is de "Braudi" uit de bus gekomen. Dit
toestel combineert een brailleleesregeltje van 12 achtpunts cellen met een
spraaksynthesizer. Bij het gebruik van dit toestel is het de bedoeling om
via spraakweergave een globaal overzicht van het scherm te krijgen, terwijl
men de braillecellen kan gebruiken om iets in detail te gaan bekijken. Met
een prijskaartje van 120.000 BEF (zonder BTW) zit de Braudi ergens tussen
de spraaksynthesizers en de brailleleesregels in.
Voor een gedetailleerde technische beschrijving verwijzen we u naar de
technische steekkaart in dit nummer.
Dit is alvast een stap in de goede richting om computeraanpassingen ook
voor thuisgebruik aantrekkelijk te maken, een voorbeeld dat navolging
verdient. We hebben trouwens al geruchten opgevangen dat er nog meer
fabrikanten aan een gelijksoortig hulpmiddel werken. Een gezonde
concurrentie kan de prijsbewuste consument alleen maar ten goede komen!
-p28-
Harmonisatie van de tekstformaten van
elektronische boeken, tijdschriften en kranten.
dr. ir. Jan Engelen
Wij leven nu in een tijd waar de verspreiding van elektronische
informatie de middelen gecreerd heeft om teksten toegankelijk te maken
voor leesgehandicapte personen. Deze groep omvat naast blinden en
slechtzienden ook personen met dyslexie en sommige motorische handicaps die
het onmogelijk maken een gedrukt boek te hanteren.
Nog belangrijker is het feit dat de meeste dokumenten nu rechtstreeks
via computer gemaakt worden, hetzij in de drukkerijen hetzij reeds door de
auteurs ervan.
Eigenlijk is er dus geen reden waarom een persoon met een leeshandicap
niet alle dokumenten zou kunnen lezen in een voor hem of haar aangepaste
vorm.
Nochtans zijn de technische details die van belang zijn bij dit soort
omzettingen niet zo eenvoudig als op het eerste zicht lijkt. Het is
namelijk zo dat zeer veel verschillende manieren bestaan om teksten
elektronisch te bewaren. Sommige ervan zijn eenvoudig toegankelijk te maken
voor de leesgehandicapten (ASCII, sommige tekstverwerkers), anderen kunnen
slechts met heel wat technische achtergrondkennis getransformeerd worden.
En toch evolueren wij langzaam maar zeker naar een maatschappij waarin
steeds meer tekstinformatie in elektronische bibliotheken of via
elektronische communicatie (o.a. kranten en databanken via modem) zal
beschikbaar zijn.
Deze bedenkingen gaven onlangs de impuls tot twee nieuwe initiatieven
die op langere termijn de toegankelijkheid van deze elektronische
informatie moeten garanderen.
1. Het CAPS Projekt
En ervan, het CAPS projekt, werd reeds vroeger (zie IM 5,4) besproken.
Kort samengevat worden in dit projekt de toestand van de elektronische
kranten voor visueel gehandicapten, de Europese harmonisatie ervan en de
wettelijke aspekten onderzocht. Voor de harmonisatie van de tekstformaten
werd geopteerd voor een internationaal aanvaarde ISO norm, namelijk de SGML
taal. Daarnaast wordt ook een alternatief, ODA, onderzocht. Beiden zijn
tekstformaten die los staan van de gebruikte computerapparatuur en
software.
2. Het "International Committee"
In deze bijdrage willen wij wat dieper ingaan op het tweede initiatief
in dit domein.
Tijdens de eerste wereldconferentie rond gehandicaptentechnologie in
Washington (zie IM 6,1) werd door verschillende deelnemers benadrukt hoe
ernstig de nood aan tekstharmonisatie is en vooral hoe dringend deze
materie is.
Informeel werd een werkgroep opgericht met Amerikaanse, Canadese, Europese,
Japanse en Chinese afgevaardigden.
Deze werkgroep kwam in maart 1992 opnieuw bij mekaar in Los Angeles
(tijdens de CSUN conferentie, zie IM 6,2). Samen met een vijftigtal
aanwezigen werden de hoofddoelstellingen geformuleerd (zie verder). Als
voorlopige naam werd "International Committee on Computer Based Document
Design for Persons with Print Disabilities" gekozen.
Het feit dat ook in de Verenigde Staten een grote belangstelling voor
dit onderwerp leeft hoeft ons niet te verwonderen: als een direkt gevolg
van de ADA wetgeving (de "Americans with Disabilities Act") werden
ondermeer in Texas en Montana uitgevers wettelijk verplicht om de teksten
van boeken elektronisch ter beschikking te stellen van de gehandicapten. De
juiste vorm waarin dit moet gebeuren wordt door plaatselijke werkgroepen
besproken.
Bovendien werden ook vroeger reeds heel wat teksten elektronisch ter
beschikking gesteld van de visueel gehandicapten door de organisatie
"Computerized Books for the Blind" (besproken in IM 3,4).
Onder leiding van de oprichter en bezieler van die organisatie, Georges
Kerscher, werd door de werkgroep, in samenwerking met drie Europese
partners van het CAPS projekt (Leuven, Bradford, Frankfurt), de eerste
diskussienota opgesteld.
Volgens deze nota kunnen dokumenten grosso modo in drie klassen
opgedeeld worden.
* Klasse 1: deze dokumenten die reeds in een ISO (International Standards
Organisation) formaat (SGML of ODA) opgeslagen werden, bijvoorbeeld door
de auteurs of de uitgevers.
* Klasse 2: dokumenten die in een vorm bestaan die door de machine kan
gelezen worden maar niet in een formaat dat de eigenschappen heeft van de
hierboven vermelde gestruktureerde talen. Voorbeelden gaan van eenvoudige
ASCII ("pure" tekst) over allerhande tekstverwerkingsformaten (Word,
Wordperfect) naar zeer complexe talen als bijvoorbeeld TeX.
* Klasse 3: dokumenten die slechts op papier bestaan of in een elektronisch
beeldpuntformaat.
Het comit wil voor elke soort strategien uitwerken zodat de informatie
in elk van de drie klassen probleemloos bij de leesgehandicapten zou
geraken. Hiervoor moeten zowel op korte termijn (de druk van de Amerikaanse
wetgever is zeer groot) als op lange termijn oplossingen bedacht worden.
In samenspraak met het CAPS project werd reeds principieel vastgelegd
dat uiteindelijk alle dokumenten in klasse 1 formaten beschikbaar moeten
zijn.
Naast de studie van deze meer technische aspekten wil het comit een
grote informatiecampagne opzetten, zowel bij de uitgevers als bij de
overheid. Ook daarin overlappen de doelstellingen met die van het CAPS
projekt.
Dit najaar wordt een definitief werkplan verwacht van het "International
Committee on Computer Based Document Design for Persons with Print
Disabilities".
Wij houden u in elk geval op de hoogte.
Appendix: Het verschil tussen tekstverwerkingsformaten en gestruktureerde
talen.
Dit onderscheid is van zeer groot belang om het belang van de ISO normen
beter te beseffen.
Nochtans mag de leesgehandicapte nooit rechtstreeks iets met de gebruikte
codes te maken hebben. Het formaat bepaalt echter wel de mogelijkheden die
hem/haar door de leessoftware kunnen geboden worden.
Wij geven hierna een voorbeeld van het tekstverwerkingsformaat RTF (Rich
Text Format, ook Interchange Format genoemd). Al de lay-out (vetjes, nieuwe
paragrafen, enz...) is met codes aangegeven.
--------------------------------------------------------------------------
{\rtf1\mac\.....\f22 {\b
Digital information distribution for the reading impaired: from daily
newspapers to whole libraries.\par
}\par
Jan J. Engelen\par
Kath. Univ. Leuven, Belgium\par
&\par
Jeroen Baldewijns\par
Vlicht-InfoVisie Technical Advisory Centre (Leuven, Belgium)\par
}
--------------------------------------------------------------------------
Hieronder dezelfde tekst in de gestruktureerde SGML beschrijving. De
logische funktie van de tekstdelen is nu gecodeerd (titel, auteurs,
adressen). Het is duidelijk dat dit formaat meer bewerkingen achteraf
(onderandere inhoudslijsten, zoeken op sleutelwoorden) mogelijk maakt.
--------------------------------------------------------------------------
ICCHP5B2Digital information distr
ibution for the reading impaired: from daily newspapers to whole libra
ries.
Jan J.Engelen
JeroenBaldewijns
Kath. Univ.
LeuvenLeuvenBelgium
Vlicht-InfoVisie Technical Advisory
CentreLeuvenBelgium
--------------------------------------------------------------------------
-p32-
Aangepaste computers
Baum David
D
ISO 9999 21.12.XX
09/92
Draagbare MS-DOS computer met braille- en spraakweergave.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* David bevat een 80386 SL processor, 3 of 5 Mbyte werkgeheugen, een harde
schijf van 40 of 80 Mbyte en een 1,44 Mbyte diskettelezer.
* Aan de bovenzijde bevindt zich o.a.: een brailleleesregel met 44 pizo-
elektrische 8-punts cellen, een brailleklavier, een programmeerbaar
toetsenbord met 16 toetsen en diverse funktietoetsen en schakelaars.
* Het toestel beschikt over volgende aansluitingen: serile en parallele
poort, toetsenbord en monitor.
* David beschikt over ingebouwde spraakweergave. Men kan over 2 talen
tegelijk beschikken, te kiezen uit Duits, Engels, Frans en Spaans.
* Boven elke braillecel bevindt zich een lichtgevoelig element dat gebruikt
wordt voor de cursor routing (OSCR); door dit element met z'n vinger af
te dekken brengt men de cursor onmiddellijk naar de plaats van de
corresponderende braillecel.
* Vision en Swing zijn geheugenresidente programma's die met David worden
meegeleverd. Vision is een gentegreerd programma met een aantal
specifieke mogelijkheden voor blinden. Swing is een omzetprogramma in
kortschrift, momenteel beschikbaar in het Duits en Engels.
* Producent:
Baum Elektronik
Schloss Langenzell
D-6901 Wiesenbach
Tel.: +(49) 6223 4909 0
Fax: +(49) 6223 4909 99
* Verdeler: Brailleliga
* Prijs:
Basisversie (3/40): 548.314 BEF
Pro-versie (5/80): 618.482 BEF
Prijsopgave juli 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: 220V/50Hz of via ingebouwde herlaadbare batterijen
* Afmetingen: 327 x 255 x 66 mm
* Gewicht: 3,6 kg
-p33-
Brailleleesregels
Baum DM 80/OSCR
D
ISO 9999 21.09.12
09/92
Brailleleesregel met 80 achtpunts pizo-elektrische braillecellen.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Naast de 80 braillecellen bevinden zich vier multi-funktionele status
braillecellen.
* Boven elke braillecel bevindt zich een lichtgevoelig element dat gebruikt
wordt voor de cursor routing (OSCR); door dit element met z'n vinger af
te dekken brengt men de cursor onmiddellijk naar de plaats van de
corresponderende braillecel.
* Links op de DM 80/OSCR bevindt zich eveneens een rij lichtgevoelige
elementen waarmee de gebruiker de cursor vertikaal kan verplaatsen.
* De gebruiker kan een aantal toetsen op de brailleleesregel zelf
programmeren.
* De DM 80/OSCR wordt via een insteekkaart (AT of MicroChannel) verbonden
met de PC.
* Optioneel kan de uitbreidingsmodule FM 80 vr de brailleleesregel
geplaatst en aangesloten worden.
* Producent:
Baum Elektronik
Schloss Langenzell
D-6901 Wiesenbach
Tel.: +(49) 6223 4909 0
Fax: +(49) 6223 4909 99
* Verdeler: Brailleliga
* Prijs:
AT-versie: 658.196 BEF
MC-versie: 664.789 BEF
Prijsopgave juli 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: 220V/50Hz
* Afmetingen: Gegevens ontbreken
* Gewicht: Gegevens ontbreken
-p34-
Brailleleesregels
Baum FM 80
D
ISO 9999 21.09.12
09/92
Uitbreidingsmodule die vr de Baum DM 80/OSCR brailleleesregel geplaatst
wordt.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Bevat twee rijen met elk twaalf achtpunts braillecellen, een
brailleklavier en zestien funktietoetsen.
* Met de twee twaalfcellige brailleleesregels bestaan de volgende
mogelijkheden: zij kunnen onafhankelijk van mekaar toegewezen worden aan
een bepaald gedeelte van het scherm of samen met de cursor in een vaste
rij of kolom of relatief ten opzichte van de cursor bewogen worden.
* Onder het rechtse twaalfcellige brailledisplay bevinden zich de zestien
funktietoetsen die door de gebruiker tot op vijftien niveau's te
programmeren zijn.
* Producent:
Baum Elektronik
Schloss Langenzell
D-6901 Wiesenbach
Tel.: +(49) 6223 4909 0
Fax: +(49) 6223 4909 99
* Verdeler: Brailleliga
* Prijs: 328.549 BEF
Prijsopgave juli 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: Gegevens ontbreken
* Afmetingen: Gegevens ontbreken
* Gewicht: Gegevens ontbreken
-p35-
Brailleleesregels
Octobraille 44CR
NL
ISO 9999 21.09.12
09/92
De Octobraille 44CR is een brailleleesregel met 40 pizo-elektrische
achtpunts braillecellen en 4 statusbraillecellen.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Het systeem bestaat uit een insteekkaart met de nodige elektronika en een
leesregeleenheid waarop het PC-toetsenbord kan geplaatst worden.
* Deze brailleleesregel kan aangesloten worden op elke IBM-compatibele PC.
Het systeem werkt met alle programma's die niet-grafisch zijn.
* De braillelijn bevindt zich aan de voorzijde van het apparaat en bestaat
uit een rij van 40 braillecellen met langs beide zijden een aantal
besturings- en funktietoetsen. De navigatietoetsen zijn z geplaatst dat
ze tijdens het lezen met de duimen kunnen bediend worden.
* Wanneer de cursorkoppeling aktief is dan volgt het braillevenster
automatisch de cursorbeweging.
* Links van de leeslijn bevinden zich vier extra cellen die status
informatie (cursorpositie en schermattributen) weergeven.
* De Octobraille 44CR beschikt over verschillende tekensets die opgeroepen
worden door een druk op n van de funktietoetsen.
* Een service-kontrakt op jaarbasis en een transportkoffer zijn opties.
* Producent:
F.J. Tieman
Moolhoek 5, Postbus 592
NL-3235 XK Rockanje
Tel.: +(31) 1814 2772 of +(31) 1814 2477
Fax: +(31) 1814 1190
* Verdeler: Sensotec
* Prijs: 400.000 BEF
Prijsopgave juni 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: 220V/50Hz
* Afmetingen: 740 x 280 x 35 mm
* Gewicht: Gegevens ontbreken
-p36-
Leesplateau's
LVI Leesplateau
S
ISO 9999 18.03.06
09/92
Automatisch leesplateau om te gebruiken met een Magnilink TV-loep.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Het geheel bestaat uit drie delen: het leesplateau, een controlepaneel en
vier voetpedalen.
* De leestafel kan automatisch tekstregels met een letterhoogte tussen 9 en
12 mm naar boven of naar beneden bewegen.
* Leessnelheid en regellengte zijn instelbaar.
* Men kan tijdens het lezen de snelheid wijzigen.
* De besturing van de tafel kan automatisch of manueel gebeuren.
* Kantlijnen en regelafstand kunnen ingesteld worden.
* Producent:
Low Vision International (LVI)
Verkstadsgatan 5
S-35246 Vxj
Tel.: +(46) 470 145 90
Fax: +(46) 470 298 01
* Verdeler: LVI Belgium
* Prijs: 56.000 BEF
Prijsopgave juli 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: 220V/50Hz
* Afmetingen: Gegevens ontbreken
* Gewicht: Gegevens ontbreken
-p37-
Spraak/Braille Kombinaties
Braudi
B
ISO 9999 21.XX.XX
09/92
Meertalige spraaksynthesizer met twaalf achtpunts pizo-elektrische
braillecellen.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Aan de bovenzijde bevinden zich een volumedraaiknop, de luidspreker en 12
braillecellen. Op de achterwand bevinden zich, van links naar rechts, de
aan/uit schakelaar, de netaansluiting en de serile interface waarmee de
Braudi verbonden wordt met de computer.
* Op de rechterzijkant is er een aansluiting voor de hoofdtelefoon.
* De besturingsfunkties gebeuren vanop het PC-toetsenbord d.m.v. de
meegeleverde residente tekst-naar-spraak software.
* Zowel de spraak als de braillecellen volgen de cursor bij het intikken.
* De cursorpositie wordt aangegeven door punten 7 en 8.
* In leesmode kan elk teken, woord of regel op het scherm uitgesproken
worden. Hierbij wordt het braillevenster naar het begin van de
overeenkomstige regel verplaatst.
* Kleurkombinaties kunnen opgezocht worden en de in een bepaald veld
voorkomende tekst wordt uitgesproken.
* Het toestel kan maximaal vier talen bevatten. Momenteel beschikbare
talen: Nederlands, Frans en Engels. Andere talen zijn in voorbereiding.
* De Braudi wordt standaard geleverd met n taal naar keuze.
* Producent:
Data Braille Service
Sporthalplein 3
B-2610 Wilrijk
Tel.: 03/828.80.15
Fax: 03/828.80.16
* Verdeler: Data Braille Service
* Prijs:
Braudi: 120.000 BEF
Per extra taal: 3.000 BEF
Prijsopgave juni 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: 220V/50Hz
* Afmetingen: 285 x 200 x 60 mm
* Gewicht: 1,6 kg
-p38-
Spraaksynthesizers
Eurovocs
B
ISO 9999 21.09.15
09/92
Nederlandstalige spraaksynthesizer. Dit toestel is de opvolger van PC-Stem.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Beschikbare talen: Vlaams, Noord Nederlands, Frans en Duits. Spaans en
Engels zijn in voorbereiding.
* Kan in principe op elk toestel met een serile poort aangesloten worden.
Bijvoorbeeld op een computer en de Canon Communicator.
* Interpreteert veel gebruikte afkortingen.
* Kan relatief korrekt getallen en telefoonnummers uitspreken.
* De gebruiker kan een persoonlijke woordenschat aanleggen zodat specifieke
woorden en afkortingen juist worden uitgesproken.
* Eurovocs is in staat geluidstonen te genereren waarmee telefoonnummers
kunnen gevormd worden.
* Eurovocs wordt ook samen met de tekst-naar-spraak software "Hal Screen
Reader" als n pakket op de markt gebracht.
* Producent:
Technologie en Revalidatie
Postbus 128
B-9000 Gent
* Verdeler: Sensotec
* Prijs:
Eurovocs: 72.000 BEF
Eurovocs met Hal Screen Reader: 86.000 BEF
Prijsopgave juli 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: Via netadapter
* Afmetingen: 210 x 110 x 50 mm
* Gewicht: 0,6 kg
-p39-
Spraaksynthesizers
Sounding Board
USA
ISO 9999 21.09.15
09/92
Engelstalige spraaksynthesizer, uitgevoerd op een insteekkaart voor MS-DOS
computers.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Op de achterzijde van de kaart bevinden zich een volume- en een
toonregelaar.
* Een luidspreker is ingebouwd en een hoofdtelefoonaansluiting is voorzien.
* Het Sounding Board vereist 12 Kbyte werkgeheugen van de PC en beschikt
zelf over 16 Kbyte RAM geheugen.
* Drie aangepaste versies van het Sounding Board zijn verkrijgbaar voor de
overeenkomstige Toshiba schootcomputers: Lite, LT en XE. Deze versies
beschikken niet over een eigen RAM geheugen en vereisen daarom meer
werkgeheugen van de PC.
* De gebruiker kan zelf een woordenlijst aanleggen met specifieke woorden.
* Sounding Board wordt ook samen met de tekst-naar-spraak software "Vocal-
Eyes" van dezelfde firma aangeboden als n pakket, het Desktop Voice
Package.
* Producent:
GW Micro
310 Racquet Drive
USA-Fort Wayne, IN 46825
Tel.: +(1) 219 483 3625
Fax: +(1) 219 483 2510
* Verdeler: Jonker's High Fidelity
* Prijs:
Sounding Board: 395 USD
Desktop Voice Package: 795 USD
Prijsopgave GW Micro, februari 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: Via de computer
* Afmetingen: Volle lengte (330 mm)
* Gewicht: Niet van toepassing
-p40-
Spraaksynthesizers
Synth PC
F
ISO 9999 21.09.15
09/92
Franstalige spraaksynthesizer, uitgevoerd op een korte PC/XT insteekkaart
(8-bit).
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* De kaart beschikt over een eigen processor en geheugen.
* Ingebouwde "help"-funktie.
* De insteekkaart wordt geactiveerd via het geheugenadres van de
parallelpoort van de PC (LPT1, LPT2 of LPT3). Daardoor is het strikt
genomen niet nodig te beschikken over speciale tekst-naar-spraak
software. Elk toepassingsprogramma dat een ASCII bestand kan drukken via
n van de bovenvermelde parallelpoorten kan gebruikt worden om spraak te
genereren via Synth PC.
* Meer dan 2000 regels en uitzonderingen van de uitspraak van het Frans
kunnen behandeld worden alsook veel gebruikte afkortingen en courant
gebruikte Engelse informaticaterminologie.
* Cijfergegevens worden geanalyseerd en indien nodig uitgesproken als
miljoen, miljard, enz...
* Met het bijgeleverde programma "Synmenu" kan men Synth PC naar wens
instellen; o.a. volume, stemhoogte en spreeksnelheid.
* Synth PC wordt o.a. ondersteund door de Readvo tekst-naar-spraak
software.
* Producent:
Electrel
Etudes lectroniques, Ralisation
13, boulevard Marchal-Juin
F-14000 Caen
Tel.: +(31) 31 44 27 34
* Verdeler: Electrel
* Prijs: Gegevens ontbreken
* Voeding: Via computer
* Afmetingen: Gegevens ontbreken
* Gewicht: Niet van toepassing
-p41-
Spraaksynthesizers
Tlvox AR
F
ISO 9999 21.09.15
09/92
Franstalige spraaksynthesizer, uitgevoerd op een korte PC/XT insteekkaart
(8-bit).
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Tlvox AR wordt samen met de tekst-naar-spraak software Edivox in n
pakket aangeboden.
* Tlvox AR en Edivox bezetten samen 108 Kbyte werkgeheugen.
* De PC waarop Tlvox AR wordt aangesloten, moet minstens over 512 Kbyte
werkgeheugen beschikken.
* Een geluidsversterker van 4Watt is aanwezig op de kaart.
* Producent:
Elan Informatique
20, rue des Frres Lumire
F-31520 Ramonville Saint-Agne
Tel.: +(31) 61 73 07 98
Fax: +(31) 61 73 10 29
* Verdeler: Data Braille Service
* Prijs:
Tlvox AR + Edivox V.5: 50.000 BEF
Externe luidspreker: 4.500 BEF
Prijsopgave juni 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: Via computer
* Afmetingen: 170 x 110 mm
* Gewicht: Niet van toepassing
-p42-
Tekst-naar-spraak software
Edivox V5
F
ISO 9999 21.09.27
09/92
Edivox V.5 is een tekst-naar-spraak programma voor MS-DOS PC's.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Uitlezing van het scherm: per letter, per woord, per regel, per zin of
het gehele scherm.
* Uitspraak van de ASCII-code of het attribuut van een teken is mogelijk.
* Toetsaanslagen kunnen als volgt worden uitgesproken: per teken, per woord
of per zin.
* De menukeuzes van de tekstverwerker "Sprint" worden automatisch
uitgesproken.
* Edivox V.5 wordt samen met de franstalige Tlvox AR spraaksynthesizer in
n pakket aangeboden.
* Producent:
Elan Informatique
20, rue des Frres Lumire
F-31520 Ramonville Saint-Agne
Tel.: +(31) 61 73 07 98
Fax: +(31) 61 73 10 29
* Verdeler: Data Braille Service C.V.
* Prijs:
Edivox V.5, + Tlvox AR: 50.000 BEF
Externe luidspreker: 4.500 BEF
Prijsopgave juni 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: Niet van toepassing
* Afmetingen: Niet van toepassing
* Gewicht: Niet van toepassing
-p43-
Tekst-naar-spraak software
Francophonme
F
ISO 9999 21.09.27
09/92
Tweetalig (F/E) spraakprogramma voor Apple Macintosh computers.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Het programma werkt op alle Macintosh modellen. Om een werkbare snelheid
te bekomen wordt een klokfrekwentie van 16 Mhz aanbevolen.
* Bijkomende hardware is niet vereist; de Apple Macintosh computers
beschikken over een ingebouwde spraaksynthesizer met luidspreker.
* Francophonme is compatibel met systeem 6 en 7, uitgezonderd systeem
6.05.
* Francophonme hanteert de volgende 3 principes bij de uitspraak:
- De uitspraak van een woord is kontekstgevoelig.
- Het Frans, open taal, neemt dagelijks een groot aantal woorden van
vreemde oorsprong op, die ook juist moeten uitgesproken worden.
- De negatieve aspekten van het verdwijnen van aksenten als woorden
volledig in hoofdletters geschreven worden, moeten maximaal gereduceerd
worden.
* Het programma kan in drie modes werken: Frans, Engels of automatisch
Frans/Engels. In deze laatste mode zal het programma de te lezen tekst
analyseren en bepalen in welke taal er gesproken moet worden.
* Francophonme respecteert de gebruiksregels van Macintalk.
* Het programma ondersteunt HyperCard versies 1.2.2, 1.2.5, 2.0 en 2.1.
* Producent:
Grard Uzan
Rue des Pyrnes 108
F-75020 Paris
Tel.: +(33) 1 40 09 91 15
* Verdeler: Access Systems Iinternational
* Prijs: 1.950 FRF
Prijsopgave juni 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: Niet van toepassing
* Afmetingen: Niet van toepassing
* Gewicht: Niet van toepassing
-p44-
Tekst-naar-spraak software
Readvo V3.01
F
ISO 9999 21.09.27
09/92
Readvo is een tekst-naar-spraak programma voor MS-DOS PC's.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Veertig funkties zijn ter beschikking. Zij worden ingedeeld in drie
categorien: lezen, cursor-positionering en programmering.
* Het residente programma gebruikt ten minste 100 Kbyte werkgeheugen.
* De besturing gebeurt vanaf een apart toetsenbord. Men heeft de keuze
tussen een model met brailleklavier, "Keybraille", en n zonder,
"Keynav".
* Keybraille bevat een brailleklavier van 10 toetsen, een numeriek klavier
en een rij van 9 funktietoetsen.
* De gebruiker kan zelf bepalen welke braillekombinatie overeenkomt met een
bepaald teken.
* Keynav bevat enkel het numeriek klavier met 9 funktietoetsen.
* Verschillende spraaksynthesizers worden ondersteund, onderandere de
franstalige Synth PC en Tlvox AR spraaksynthesizers.
* Producent:
MIW S.A.
Recherche et Dveloppement Microinfo
Rue du Gnral Brunet 34
F-75019 Paris
Tel.: +(33) 1-42 00 99 75
Fax: +(33) 1-42 01 98 40
* Verdeler: MIW S.A.
* Prijs: Gegevens ontbreken
* Voeding: Niet van toepassing
* Afmetingen: Niet van toepassing
* Gewicht: Niet van toepassing
-p45-
Tekst-naar-spraak software
Vocal-Eyes
USA
ISO 9999 21.09.27
09/92
Vocal-Eyes is een tekst-naar-spraak programma voor MS-DOS PC's.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Vocal-Eyes vereist 43 tot 63 Kbyte werkgeheugen, afhankelijk van de
diverse instellingen.
* Vocal-Eyes werkt eveneens in extended of expanded geheugen. Zo wordt
slechts 4 Kbyte werkgeheugen in beslag genomen.
* Werkt samen met vele engelstalige spraaksynthesizers.
* Vocal-Eyes wordt ook samen met de spraaksynthesizer "Sounding Board" van
dezelfde firma aangeboden als n pakket, het Desktop Voice Package.
* Hulp-schermen zijn op elk ogenblik oproepbaar door de gebruiker.
* Talrijke uitleesmogelijkheden.
* Uitgebreide mogelijkheden voor het instellen van de spraakweergave;
volume, toonhoogte, uitspraak van hoofdletters, enz...
* De instellingen van Vocal-Eyes gebeuren via rolluikmenu's welke zowel
voor zienden als niet-zienden eenvoudig te gebruiken zijn.
* Producent:
GW Micro
310 Racquet Drive
USA-Fort Wayne, IN 46825
Tel.: +(1) 219 483 3625
Fax: +(1) 219 483 2510
* Verdeler: Jonker's High Fidelity
* Prijs:
Vocal-Eyes: 450 USD
Desktop Voice Package: 795 USD
Prijsopgave GW MICRO, februari 1992, excl. B.T.W.
* Voeding: Niet van toepassing
* Afmetingen: Niet van toepassing
* Gewicht: Niet van toepassing
-p46-
Vergrotingssoftware
Magic
USA
ISO 9999 21.09.27
09/92
Dit programma vergroot tekst en grafische gegevens bij MS-DOS PC's.
Technische kenmerken en mogelijkheden:
* Twee versies: Magic en Magic Deluxe.
* Magic vergroot tekst en grafische gegevens 2 maal.
* Magic Deluxe vergroot tekst tot 12 maal (2, 4, 6, 8, 10 en 12) en
grafische gegevens 2 maal.
* Een IBM compatibele PC met VGA, SVGA of XGA schermadapter is vereist.
* Een uitgebreid toetsenbord wordt aanbevolen en muisbesturing is mogelijk.
* Magic vereist 10 Kbyte werkgeheugen en Magic Deluxe 14 Kbyte.
* Magic Deluxe wordt bestuurd door het indrukken van meerdere toetsen
tegelijk.
* Producent:
Microsystems Software
600 Worcester Road
USA-Framingham, MA 01701
Tel.: +(1) 508 879 9000
Fax: +(1) 508 626 8511
* Verdeler: Microsystems Software
* Prijs:
Magic: 79 USD
Magic Deluxe: 295 USD
Prijsopgave december 1991, excl. B.T.W.
* Voeding: Niet van toepassing
* Afmetingen: Niet van toepassing
* Gewicht: Niet van toepassing
-p47-
Adressenlijst verdelers
Access Systems Iinternational
Froissartstraat 45
B-1040 Brussel
Tel.: 02/230.69.17
Fax: 02/230.47.22
Brailleliga v.z.w.
Engelandstraat 57
B-1060 Brussel
Tel.: 02/533.32.11
Fax: 02/537.64.26
Data Braille Service C.V.
Sporthalplein 3
B-2610 Wilrijk
Tel.: 03/828.80.15
Fax: 03/828.80.16
Electrel
Etudes Electroniques, Ralisation
13, boulevard Marchal-Juin
F-14000 Caen
Tel.: +(31) 31 44 27 34
Jonker's High Fidelity
Duifhuis 5
NL-3862 JD Nijkerk
Tel.: +(31) 3494 53705
LVI Belgium N.V.
Kapelstraat 53
B-2540 Hove
Tel.: 03/455.92.64
Fax: 03/455.92.88
Microsystems Software Inc.
600 Worcester Road
USA-Framingham, MA 01701
Tel.: +(1) 508 879 9000
Fax: +(1) 508 626 8511
MIW S.A.
Recherche et Dveloppement Microinfo
34, rue du Gnral Brunet
F-75019 Paris
Tel.: +(33) 1 42 00 99 75
Fax: +(33) 1 42 01 98 40
Sensotec C.V.
Nikolaas Gombertstraat 21
B-8000 Brugge
Tel.: 050/33.76.75
Fax: 050/33.70.27
-p48-
Agenda
1992
3 tot 14 september: Barcelona '92 Paralmpics, 9de Olympische spelen voor
gehandicapten
Plaats: Barcelona, Spanje
Info: COOB '92
Divisi de Paralmpics
Travessera de les Corts, 131-159
E-08028 Barcelona
Tel.: +(93) 490 19 92 - 410 19 92
Fax: +(93) 490 38 10
17 september: Studiedag: Low Vision Rehabilitation: The Third Dimension
Plaats: Elewijt Congress Center, Elewijt
Info: LVI Belgium
Kapelstraat 53
B-2540 Hove
Tel.: 03/455.92.64
Fax: 03/455.92.88
21 tot 25 september: Conference on "Innovative Methods and Materials from
Denmark: Developing the Full Potential of Infant, Preschool, and Multiple
Impaired Blind and Visually Impaired Children"
Plaats: Albuquerque, New Mexico, USA
Info: Betty Dominguez
New Mexico School for the Visually Handicapped Preschool
230 Truman, N.E.
USA-Albuquerque, NM 87108
Tel.: +(1) 505 268 9506
Fax: +(1) 505 265 4866
23 tot 27 september: International Summit on Technology and People With
Disabilities
Plaats: Major Hotel, Manhattan, New York City, USA
Info: Mark S. Quigley
Public Affairs Specialist
National Council on Disability
800 Independence Avenue, SW , Suite 814
USA-Washington, D.C. 20591
Tel.: +(1) 202 267 3846
Fax: +(1) 202 453 4240
*** 24 tot 26 september: Integra: Beurs van hulpmiddelen voor senioren en
mensen met een handicap
Plaats: Beurshalle ,Brugge
Info: Denis Vermeire
Nieuwe Gentweg 140
B-8000 Brugge
Tel.: 050/33.07.57
Fax: 050/33.23.87
8 tot 12 oktober: 5de Gezondheids- en Welzijnsbeurs 1992
Een beurs met als doel het publiek in te lichten en in kontakt te brengen
met verschillende organismen in de welzijns- en gezondheids-sector
Plaats: Stadsfeestzalen in Sint-Niklaas
Info: Dr. J. van Tichelen
Vijfstraten 132
B-9100 Sint-Niklaas
Tel.: 03/776.78.33
12 tot 15 november: Zevende Wereldcongres van de Internationale Retinitis
Pigmentosa Vereniging
Plaats: Johannesburg, Zuid-Afrika
Info: 7th World IRPA Congress
P.O. Box 2395
SA-Primrose 1416
Tel: +(27) 11 825 1132 of 1133
Fax: +(27) 11 825 6662
25 tot 28 november: Expomed:
Vakbeurs voor medisch, paramedisch en ziekenhuismateriaal
Plaats: Tentoonstellingspark, Brussel
Info: Internationale Jaarbeurs van Brussel
Belgiplein
B-1020 Brussel
Tel.: 02/477.04.30 - 477.04.77
Fax: 02/478.80.23
1993
*** 11 tot 14 maart: RE-VA '93, informatiebeurs voor gehandicapten
Plaats: Flanders Expohallen, Gent
Info: RE-VA v.z.w. - a.s.b.l.
Brusselsesteenweg 541, P.B. 38
B-1731 Zellik
Tel. & Fax: 02/466.77.82
17 tot 20 maart: The Eight Annual International Conference about
"Technology and Persons with Disabilities"
Plaats: Airport Marriott Hotel, Los Angeles, USA
Info: Dr. Harry J. Murphy
Office of Disabled Student Services
California State University, Northridge
18111 Nordhoff Street - DVSS
USA-Northridge, CA 91330
Tel.: +(1) 818 885 2578
Fax: +(1) 818 885 4929
21 tot 24 maart: The Tenth International Conference on Technology
and Education
Plaats: Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, USA
Info: Jamie Alexander
Radio Shack Education Division
1600 One Tandy Center
USA-Forth Worth, Texas 76102
Tel.: +(1) 817 390 3053
Fax: +(1) 817 390 3933
31 maart tot 3 april: Autonomic 93: 2de Europees salon voor de
zelfstandigheid van personen met een handicap en senioren
Plaats: Porte de Versailles, Hall 7.1, Paris
Info: Socit S.I.S.
avenue du Gn. de Gaulle
Centre Echat
F-94019 Crteil Cedex
Tel.: +(33) 1 43 39 41 45
Fax: +(33) 1 43 39 33 24
6 en 7 april: Eerste Tide Congres:
Rehabilitation Technology Strategies for the European Union
Plaats: Congrespaleis, Brussel
Info: Tide Office
Wetstraat 200 - B28-1/150
B-1049 Brussel
Tel.: 02/299.02.44
Fax: 02/299.02.48
3 tot 8 mei: Flanders Technology International, tweejaarlijkse beurs
Thema's: natuur, materie, data en know-how
Plaats: Expohallen, Gent
26 tot 28 mei: Ecart 2: European Conference on the Advancement of
Rehabilitation Technology
Plaats: Foresta Conference Center, Stockholm, Zweden
Info: Ecart 2
The Swedish Handicap Institute
Box 510
S-162 15 Vllingby
Tel.: +(46) 8 620 17 00
Fax: +(46) 8 739 21 52
*** 5 tot 9 juli: Vision 1993: The international conference on low vision
Plaats: Martinihal congrescentrum, Groningen, Nederland
Info: Visio
Landelijke Stichting Slechtzienden en Blinden
National Foundation for the Visually Impaired and Blind
Amersfoortsestraatweg 180
NL-1272 RR Huizen
Tel.: +(31) 2159 85711
Fax: +(31) 2159 38456
***: Aktiviteiten waar InfoVisie/Vlicht aan deelneemt.