-p14- Vergelijkende test van computermonitoren Roderik Erens Gerrit Van den Breede Inleiding Een goede monitor is voor slechtziende gebruikers onontbeerlijk om vlot met de computer te kunnen werken. Maar waaraan moet een goede monitor voldoen ? Computermonitoren zijn niet speciaal voor slechtziende gebruikers ontwikkeld. Dit betekent dat door producenten veel aandacht wordt besteed aan kwaliteiten van de monitor die voor slechtzienden eigenlijk niet zo belangrijk zijn. In dit artikel onderzoeken we monitoren naar de functionaliteit voor slechtziende gebruikers. Dit doen we aan de hand van een test van de wat grotere monitoren met een schermdiagonaal van 20 inch of meer. Er is gekozen voor deze grote schermen omdat door de afmeting reeds een vergrotingfaktor van ongeveer 1,5 of meer wordt verkregen ten opzichte van de standaard 14 inch monitor. De test beperkt zich tot zeven 20 en 21 inch monitoren en ‚‚n 28 inch scherm. We zijn er ons van bewust dat we daarmee slechts een fractie van het aanbod van dergelijke monitoren in Belgi‰ en Nederland getest hebben. De doelstelling van dit artikel is de belangrijkste aspecten van een computermonitor voor een slechtziende gebruiker op een rijtje te zetten. Deze aspecten zijn van toepassing voor welk formaat monitor dan ook, zodat de bevindingen zich niet alleen beperken tot de grotere computermonitoren. =========================================== Afmetingen van de beeldbuizen in inch en cm ------------------------------------------- 14 inch: 36 cm 20 inch: 51 cm 21 inch: 53 cm 28 inch: 71 cm 34 inch: 86 cm =========================================== 1. Algemene gegevens Er is gekozen voor een aantal monitoren die in Belgi‰ en Nederland regelmatig geadviseerd worden aan slechtziende gebruikers. De 28 inch monitor van Hantarex is in het rijtje geteste monitoren een beetje een buitenbeentje, omdat het hier gaat om een monitor die meestal gebruikt wordt voor software- of videopresentaties. We hebben hem in de test meegenomen omdat bij deze monitor een vergroting van ongeveer twee maal bereikt wordt t.o.v een 14 inch scherm. De geteste monitoren vallen uiteen in drie prijscategorie‰n. De Philips 20C en de Sampo 2055L zijn goedkope monitoren. Tot de middenklasse monitoren behoren de Sampo 2077, de Panasonic TX-D2032 en het buitenbeentje van Hantarex. De dure monitoren zijn in de test vertegenwoordigd door de Panasonic TX-D2131, de Eizo F760i en de Eizo T660i. Het is onvermijdelijk dat deze monitoren fors van formaat zijn. Dit in combinatie met een behoorlijk hoog gewicht maakt de monitoren niet echt handelbaar. Bij alle geteste monitoren ondervonden we dat de mogelijkheden om de monitor naar u toe te kantelen of te draaien maar net voldoende waren. Om de monitor op ooghoogte te kunnen plaatsen en goed naar u toe te kunnen richten is een zwenkarm aan te raden. Let er bij aanschaf van de zwenkarm echter op of deze geschikt is voor het gewicht en de afmetingen van de monitor. Computermonitoren geven straling af. Het effect van deze straling op onze gezondheid is niet duidelijk. Vandaar ook dat er diverse stralingsnormen zijn opgesteld waaraan een monitor kan voldoen. Over het algemeen zullen slechtziende gebruikers iets dichter op de monitor zitten dan de afstand waarop de stralingsnormen gebaseerd zijn. Het is daarom aan te bevelen dat de monitor minimaal voldoet aan ‚‚n van de strengste stralingsnormen: de Zweedse MPR-II norm. ========================================================================== TABEL 1: Algemene Kenmerken ========================================================================== PHILIPS 20C * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 3.995 - Verdelers: Philips Ned. * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: 65.900 - Verdelers: Philips, Sensotec * Uitvoering: - Gewicht (kg): 34,0 - Breedte (cm): 41,8 - Hoogte (cm) [2]: 53,8 - Diepte (cm): 48,4 -------------------------------------------------------------------------- SAMPO KDM-2055L * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 3.360 - Verdelers: KN * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: 38.000 - Verdelers: Cloetens * Uitvoering: - Gewicht (kg): 26,5 - Breedte (cm): 47,8 - Hoogte (cm) [2]: 47,0 - Diepte (cm): 44,4 -------------------------------------------------------------------------- SAMPO KDM-2077 * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 4.385 - Verdelers: KN * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: - - Verdelers: Cloetens * Uitvoering: - Gewicht (kg): 30,0 - Breedte (cm): 48,0 - Hoogte (cm) [2]: 48,0 - Diepte (cm): 45,0 -------------------------------------------------------------------------- PANASONIC TX-D2032 * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 4.799 - Verdelers: Haag-Techno * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: 79.900 - Verdelers: Panasonic * Uitvoering: - Gewicht (kg): 25,5 - Breedte (cm): 47,1 - Hoogte (cm) [2]: 45,3 - Diepte (cm): 49,4 -------------------------------------------------------------------------- PANASONIC TX-D2131 * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 6.499 - Verdelers: Haag-Techno * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: 99.900 - Verdelers: Panasonic * Uitvoering: - Gewicht (kg): 32,0 - Breedte (cm): 50,5 - Hoogte (cm) [2]: 47,8 - Diepte (cm): 51,0 -------------------------------------------------------------------------- EIZO F760i * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 5.600 - Verdelers: ReinElektronik * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: 103.550 - Verdelers: ReinElektronik * Uitvoering: - Gewicht (kg): 35,0 - Breedte (cm): 50,0 - Hoogte (cm) [2]: 48,6 - Diepte (cm): 53,5 -------------------------------------------------------------------------- EIZO T660i * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 6.160 - Verdelers: ReinElektronik * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: 114.000 - Verdelers: Rein Elektronik * Uitvoering: - Gewicht (kg): 36,0 - Breedte (cm): 49,0 - Hoogte (cm) [2]: 48,6 - Diepte (cm): 52,0 -------------------------------------------------------------------------- HANTAREX CT28EV * Nederland: - Prijs in NLG [1]: 4.650 - Verdelers: Auvio Nederl. * Belgi‰: - Prijs in BEF [1]: 74.822 - Verdelers: AVP * Uitvoering: - Gewicht (kg): 37,0 - Breedte (cm): 63,2 - Hoogte (cm) [2]: 52,6 - Diepte (cm): 50,2 ========================================================================== Voetnoten: [1] De opgegeven prijzen zijn adviesprijzen exclusief B.T.W. [2] De afmetingen zijn inclusief de voet van de monitor. 2. Technische gegevens Voor de uitleg van de technische termen verwijzen we naar het voorafgaande artikel. Verder beperken we ons tot het vermelden van technische gegevens die van belang zijn voor slechtzienden. ========================================================================== TABEL 2: Technische gegevens ========================================================================== PHILIPS 20C * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 20 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 18 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 37 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 27,7 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 1,48 - Type beeldbuis: Bol - Anti-reflex coating: Ja - Anti-statische coating: Ja * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,31 mm - Maximale resolutie (punten): 1280 x 1024 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 50 - 90 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 90 Hz -------------------------------------------------------------------------- SAMPO KDM-2055L * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 20 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 18,3 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 37,2 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 28 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 1,49 - Type beeldbuis: Bol - Anti-reflex coating: Ja - Anti-statische coating: Optioneel * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,31 mm - Maximale resolutie (punten): 1280 x 1024 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 50 - 90 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 72 Hz -------------------------------------------------------------------------- SAMPO KDM-2077 * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 20 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 18,7 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 38 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 28,5 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 1,52 - Type beeldbuis: Bol - Anti-reflex coating: Ja - Anti-statische coating: Ja * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,31 mm - Maximale resolutie (punten): 1280 x 1024 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 50 - 90 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 72 Hz -------------------------------------------------------------------------- PANASONIC TX-D2032 * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 20 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 18,2 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 37 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 27,7 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 1,48 - Type beeldbuis: Bol - Anti-reflex coating: Ja - Anti-statische coating: Ja * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,28 mm - Maximale resolutie (punten): 1280 x 1024 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 50 - 90 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 84 Hz -------------------------------------------------------------------------- PANASONIC TX-D2131 * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 21 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 19,4 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 39,5 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 29,6 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 1,58 - Type beeldbuis: Vlak - Anti-reflex coating: Ja - Anti-statische coating: Ja * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,25 mm - Maximale resolutie (punten): 1600 x 1200 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 50 - 90 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 84 Hz -------------------------------------------------------------------------- EIZO F760i * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 21 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 19,6 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 39,8 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 29,8 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 1,59 - Type beeldbuis: Vlak - Anti-reflex coating: Ja - Anti-statische coating: Ja * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,28 mm - Maximale resolutie (punten): 1280 x 1024 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 55 - 90 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 90 Hz -------------------------------------------------------------------------- EIZO T660i * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 20 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 19 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 38,7 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 29 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 1,55 - Type beeldbuis: Trinitron - Anti-reflex coating: Ja - Anti-statische coating: Ja * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,31 mm - Maximale resolutie (punten): 1280 x 1024 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 55 - 90 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 90 Hz -------------------------------------------------------------------------- HANTAREX CT28EV * Beeldbuis: - Schermdiagonaal: 28 inch - Effectieve beelddiagonaal [1]: 26 inch - Effectieve beeldbreedte [1]: 53 cm - Effectieve beeldhoogte [1]: 39,6 cm - Vergroting t.o.v. 14" scherm [2]": 2,12 - Type beeldbuis: Vlak - Anti-reflex coating: Optioneel [3] - Anti-statische coating: Optioneel [3] * Beeldpunten: - Beelpuntdichtheid: 0,72 mm - Maximale resolutie (punten): 1024 x 786 - Compatibele videokaarten [4]: Multiscan * Vertikale beeldfrequentie: - Bereik [5]: 48-120 Hz - Hoogste frequentie bij VGA: 90 Hz ========================================================================== Voetnoten: [1] Deze afmetingen zijn bepaald bij een VGA-resolutie waarbij de tekst op het gehele scherm goed te lezen was. [2] Het uitgangspunt zijn de afmetingen van de effectieve beelddiagonaal bij een VGA-resolutie. De effectieve vergroting werd bepaald t.o.v. de gangbare beelddiagonaal van een 14 inch scherm. Deze is om en bij de 12,3 inch, wat neer komt op 25 cm breed en 18,8 mm hoog. [3] Dit is dezelfde coating als bij de Philips monitoren. [4] Al de geteste toestellen zijn geschikt voor ondermeer de volgende video-standaarden: VGA, SVGA, XGA, 8514/A en Macintosh. [5] Al de geteste monitoren regelen automatisch de beeldfrequentie zodat die overeenkomt met de frequentie die door de videokaart wordt gegenereerd. 2.1. Beeldbuis De geteste monitoren gebruiken in de praktijk een iets kleiner schermoppervlak voor weergave dan de opgegeven schermdiagonaal. Wij hebben in tabel 2 de effectieve schermdiagonaal genoteerd en tevens de horizontale en verticale afmetingen van het scherm aangegeven die bruikbaar zijn voor het weergeven van tekst in een VGA-resolutie (640 x 480 punten). Duidelijk is dat de effectieve schermdiagonaal van de monitoren van 1 tot 2 inch kleiner is dan opgegeven. Dit verschil is ook merkbaar bij de vergrotingsfaktoren die wij berekend hebben t.o.v. een 14 inch monitor. In de test hebben we monitoren met een drietal soorten beeldbuizen vergeleken: de standaard bolle beeldbuis, de vlakke beeldbuis en de Trinitron beeldbuis. De 20 inch monitoren zullen altijd een bolle of een Trinitron beeldbuis hebben omdat er geen vlakke beeldbuizen van dit formaat bestaan. Een vlakke beeldbuis is in de test steeds van het 21 inch formaat. De beeldbuis is meestal voorzien van een anti-reflectie coating, die een groot deel van de hinderlijke omgevingsreflekties in het glas van de beeldbuis teniet doet. Ook kan een anti-statische coating aangebracht zijn, die het elektrostatische veld van de monitor vermindert en daardoor aan de strengere stralingsnormen voldoet. 2.2. Beeldpunten Een kleine beeldpuntdichtheid (afstand tussen de beeldpunten) is vooral belangrijk voor het scherp weergeven van grafische beelden bij een hoge schermresolutie. Een beeldpuntdichtheid van 0,31 mm is voor een 20 inch monitor aan de krappe kant voor het weergeven van een resolutie van 1280 x 1024 beeldpunten. Bij een VGA-resolutie van 640 x 480 punten is echter een beeldpuntdichtheid van 0,31 mm, zeker voor het weergeven van tekst, ruim voldoende. Computermonitoren kunnen tegenwoordig verschillende schermresoluties aan, bij grotere schermen vaak 1280 x 1024 beeldpunten of zelfs hoger. Onder MS-DOS zal normaal in deze VGA-resolutie (640 x 480 punten) worden gewerkt. De betekenis van de hogere resoluties komt pas tot uiting bij het werken onder MS-Windows. Bij hogere schermresoluties zal meer tekst en grafische informatie op het scherm verschijnen. Een bijkomend nadeel voor slechtzienden is dat deze tekst en grafische informatie kleiner zal worden weergegeven. Over het algemeen zullen slechtziende gebruikers ook bij grafische toepassingen in de VGA-resolutie werken. De monitor moet geschikt zijn om op de videoadapter van uw computer aangesloten te worden. Wanneer monitoren van het type multiscan zijn passen deze zich aan de videoadapter aan. In dit geval kan de monitor zonder problemen op een groot aantal videoadapters worden aangesloten. 2.3. Verticale beeldfrequentie De verticale beeldfrequentie bepaalt onder andere of het beeld van de monitor rustig en stabiel is. Bij een te lage verticale beeldfrequentie lijkt het computerbeeld te flikkeren. De beeldfrequentie waarop de monitor werkt wordt bepaald door de videokaart en de monitor zal zich moeten aanpassen aan de videokaart. Bij een verticale beeldfrequentie vanaf 72 Hz zal het flikkeren van de monitor ons niet meer opvallen. Bij een VGA-resolutie voldoen tegenwoordig bijna alle schermen en videokaarten aan deze frequentie. Bij hogere resoluties is het van groot belang om een goede videokaart in combinatie met een monitor te kiezen en er zo zeker van te zijn dat een verticale beeldfrequentie van 72 Hz bereikt wordt . 3. Bediening van de monitor Naast de beeldkwaliteit is het zeer belangrijk dat de monitor goed ingesteld kan worden door een slechtziende gebruiker. Dit wordt in grote mate bepaald door de toegankelijkheid van het bedieningspaneel en de mogelijkheden om het beeld af te stellen. ========================================================================== TABEL 3: Bediening ========================================================================== PHILIPS 20C * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Analoog - Type regelaar: Draaiknoppen - Plaats van de regelaars: Onder schermrand [1] - Op- en bijschriften: Pictogram en tekst met matig contrast - Aan/uit aangegeven door: Duidelijke LED * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Nee - Kleurtemperatuur: Nee - Beeldvervorming - pincushion: Nee [6] - Beeldvervorming - trapezium: Nee - Opslaan van instellingen: N.v.t. -------------------------------------------------------------------------- SAMPO KDM-2055L * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Analoog - Type regelaar: Draaiknoppen - Plaats van de regelaars: Langs twee zijden naast de schermrand - Op- en bijschriften: Tekst met goed contrast - Aan/uit aangegeven door: Duidelijke LED * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Nee - Kleurtemperatuur: Nee - Beeldvervorming - pincushion: Nee [6] - Beeldvervorming - trapezium: Nee - Opslaan van instellingen: N.v.t. -------------------------------------------------------------------------- SAMPO KDM-2077 * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Digitaal - Type regelaar: Druktoetsen - Plaats van de regelaars: Vooraan onder schermrand - Op- en bijschriften: Pictogram met goed contrast - Aan/uit aangegeven door: Duidelijke LED en de stand van schakelaar * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Ja - Kleurtemperatuur: Nee - Beeldvervorming - pincushion: Ja - Beeldvervorming - trapezium: Nee - Opslaan van instellingen: Ja -------------------------------------------------------------------------- PANASONIC TX-D2032 * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Digitaal - Type regelaar: Druktoetsen - Plaats van de regelaars: Vooraan onder schermrand[2] - Op- en bijschriften: Voelbaar Pictogram en tekst met slecht contrast - Aan/uit aangegeven door: Duidelijke LED * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Ja - Kleurtemperatuur: Ja - Beeldvervorming - pincushion: Ja - Beeldvervorming - trapezium: Nee - Opslaan van instellingen: Ja -------------------------------------------------------------------------- PANASONIC TX-D2131 * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Digitaal - Type regelaar: Druktoetsen - Plaats van de regelaars: Vooraan onder schermrand[2] - Op- en bijschriften: Voelbaar pictogram Tekst met slecht contrast - Aan/uit aangegeven door: Duidelijke LED [4] * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Ja - Kleurtemperatuur: Ja - Beeldvervorming - pincushion: Ja - Beeldvervorming - trapezium: Nee - Opslaan van instellingen: Ja -------------------------------------------------------------------------- EIZO F760i * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Digitaal - Type regelaar: Membraantoetsen - Plaats van de regelaars: Onder schermrand[1] - Op- en bijschriften: Pictogram en tekst met slecht contrast - Aan/uit aangegeven door: Kleine LED [4] * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Ja - Kleurtemperatuur: Ja - Beeldvervorming - pincushion: Ja - Beeldvervorming - trapezium: Ja - Opslaan van instellingen: Ja -------------------------------------------------------------------------- EIZO T660i * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Digitaal - Type regelaar: Membraantoetsen - Plaats van de regelaars: Onder schermrand[1] - Op- en bijschriften: Pictogram en tekst met slecht contrast - Aan/uit aangegeven door: Goede LED en stand van de schakelaar * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Ja - Kleurtemperatuur: Ja - Beeldvervorming - pincushion: Ja - Beeldvervorming - trapezium: Ja - Opslaan van instellingen: Ja -------------------------------------------------------------------------- HANTAREX CT28EV * Bedieningspaneel: - Instellingsmode: Analoog - Type regelaar: Draaiknoppen - Plaats van de regelaars: Achteraan [3] - Op- en bijschriften: Pictogram en tekst met goed contrast - Aan/uit aangegeven door: Stand van de schakelaar achteraan * Instelmogelijkheden: - Kleuren [5]: Ja - Kleurtemperatuur: Nee [6] - Beeldvervorming - pincushion: Nee [6] - Beeldvervorming - trapezium: Nee [6] - Opslaan van instellingen: N.v.t. ========================================================================== Voetnoten: [1] Het bedieningspaneel ligt een beetje verscholen onder de rand van het scherm. [2] Uitklapbaar paneeltje dat, in open stand schuin naar de gebruiker toe gericht staat. [3] Door de positie van de knoppen is het beeld alleen goed af te stellen met de hulp van iemand anders. [4] Een geluidssignaal waarschuwt de gebruiker wanneer de computer wordt uitgezet terwijl de monitor nog aan staat. [5] Bij de digitaal bediende monitoren kunnen de kleuren bijgesteld worden. Bij de Hantarex kan het rode, groene of blauwe alleen als geheel worden uitgeschakeld. [6] Dit kan met een draaiweerstand binnen in de monitor worden afgesteld en moet dus door de leverancier gebeuren. 3.1. Bedieningspaneel De monitoren zijn voorzien van een analoge en/of digitale bediening. Bij de analoge bediening zijn er draaiknoppen waarmee het beeld kan geregeld worden. Draaiknoppen hebben het voordeel van een begin- en eindstand, zodat het instelbereik duidelijk is. Prettig is een goed voelbare middenstand die de fabrieksinstelling aangeeft. Bij digitaal bediende monitoren gebeurt het instellen d.m.v. druk- of membraantoetsen, soms in combinatie met een aantal draaiknoppen. Vaak is het instelbereik bij digitaal instelbare monitoren niet duidelijk. Het begin en einde van het instelbereik worden niet of slecht aangegeven en het is aan de gebruiker om vast te stellen dat het einde van de schaal bereikt is. Bij de Eizo monitoren is dit opgelost door het begin en einde van het instelbereik te markeren met een pieptoon. Een andere mogelijkheid is een LCD-display of een insteldisplay op het beeldscherm waarmee het bereik wordt aangegeven. Geen van de door ons geteste monitoren had een insteldisplay, zodat we de toegankelijkheid ervan voor slechtzienden niet hebben kunnen bekijken. Let bij aanschaf van zo'n monitor op de leesbaarheid van het uitleesvenster. Vooral bij een LCD schermpje zijn de letters vaak klein en hebben een laag contrast. Belangrijk is dat de regelaars duidelijk voelbaar zijn, dit verhoogt de ori‰ntatie op het bedieningspaneel. Zo kan de functie van een regelaar onthouden worden door zijn positie t.o.v de schermrand te bepalen. Bij membraan-toetsen zijn de druktoetsen weggewerkt achter een dun plastic membraan waardoor ze nog nauwelijks voelbaar zijn. De functies van de regelaars worden vaak aangegeven met een pictogram, soms in combinatie met tekst. Opvallend is dat bij de meeste monitoren het contrast van deze bijschriften erg laag is en de letters klein. Soms zijn de pictogrammen in reli‰f aangebracht waardoor deze voelbaar zijn en duidelijk de functie van de knoppen aangeven. Het bedieningspaneel moet op een plaats zitten waar het eenvoudig is te hanteren wanneer men zelf op de ideale kijkafstand van het scherm zit. Bij sommige monitoren zitten alle of een aantal regelaars op de achterkant van de monitor. De meest voor de hand liggende plaats is echter onder of naast de monitor rand. Het aan of uit staan van de monitoren is niet altijd even duidelijk. Toch is dit belangrijk, zeker nu er een trend is naar monitoren die van energiebesparende schakelingen zijn voorzien. De monitor schakelt naar een waakstand als gedurende een bepaalde tijd niet met de computer wordt gewerkt. Het duidelijkste is wanneer met een goed zichtbare LED in combinatie met een ingedrukte schakelaar is aangegeven of de monitor aan of uit staat. 3.2. Instelmogelijkheden Alle monitoren beschikken over instelmogelijkheden van het contrast, helderheid, beeldgrootte en verticale/horizontale beeldpositie. De digitaal bediende monitoren hebben daarnaast de mogelijkheid om de kleuren bij te regelen. Eventueel kan de kleurtemperatuur worden aangepast. Met kleurtemperatuur wordt bedoeld dat wit altijd ietsje neigt naar een andere kleur. Men kan dan kiezen of dit meer is naar het rood (warm wit) of naar het blauw (koel wit). Een andere optie is het bijregelen van de beeldvervorming. Aan de randen van de monitor zullen lijnen ietsje krom kunnen lopen waardoor het beeld hol of bol lijkt te staan, dit kan worden afgesteld met zogeheten pincushion regelaars. Eveneens kunnen rechte lijnen niet evenwijdig lopen waardoor het beeld iets gekanteld lijkt te zijn, hetgeen kan worden rechtgezet met zogeheten trapezium regelaars. Een voordeel van digitale boven analoge monitoren is dat instellingen in een geheugen opgeslagen kunnen worden. Dit voordeel komt vooral tot zijn recht wanneer afwisselend met MS-DOS en MS-Windows wordt gewerkt. Een instelling die optimaal is onder MS-DOS, is dit meestal niet onder MS- Windows. Vooral de beeldgrootte en beeldpositie moeten soms flink worden bijgeregeld. Bij een digitale monitor kunnen beide instellingen opgeslagen worden en kiest de monitor automatisch de juiste instellingen. 4. Testscriteria De monitoren zijn getest met een LocalBus videokaart met 1 Mb geheugen. Deze videokaart had een maximale resolutie van 1280 x 1024 punten met een ge‹nterlinieerde verticale beeldfrequentie van 87 Hz. Bij een VGA- resolutie van 640 x 480 punten bedroeg de niet-ge‹nterlinieerde verticale beeldfrequentie 72 Hz. Slechtzienden zullen de monitor hoofdzakelijk gebruiken in een VGA- resolutie. Bij deze resolutie hebben we de beeldkwaliteit bepaald met een aantal testbeelden zowel onder MS-DOS als MS-Windows. Met deze testbeelden is gekeken naar de beeldvervorming, de convergentie (d.w.z. of naast een witte lijn geen schaduw in een andere kleur te zien is) en de weergave van kleurnuances. Vervolgens is gekeken naar de weergave van niet vergrote tekst op verschillende achtergrondkleuren. Hierbij is uitgegaan van kleurcombinaties die veel door slechtzienden gekozen worden: witte letters op zwart, witte letters op blauw, gele letters op zwart, gele letters op blauw en het tegenovergestelde. Deze kleurcombinaties zijn ook gebruikt bij het beoordelen van de beeldkwaliteit bij het weergeven van door vergrotingssoftware vergrote tekst. Een aantal waarnemers (waaronder slechtzienden) werd gevraagd het beeld te beoordelen op onder andere de volgende aspecten: reflecties in het scherm, stabiel en rustig beeld, leesbaarheid, contrast en helderheid van de tekst. De bediening en instelmogelijkheden van de monitor werd beoordeeld op functionaliteit voor slechtziende gebruikers. 5. Beoordeling We vergelijken allereerst de 20 en 21 inch schermen. De Hantarex 28 inch monitor is moeilijk met de andere schermen te vergelijken en zal in punt 6 besproken worden. 5.1. Beeldkwaliteit * Verschillen tussen 20 en 21 inch monitoren: De effectieve beeldbuisdiagonaal zal altijd iets kleiner zijn dan die welke wordt aangegeven door de leverancier. Dit geldt niet alleen voor de grote beeldschermen maar is door te trekken naar alle formaten monitoren. Het verschil in effectieve vergroting tussen een 20 inch en een 21 inch is minimaal. Ten opzichte van een 14 inch monitor wordt respectievelijk een vergroting bereikt van 1,5 en 1,6 maal. Een belangrijker verschil tussen 20 inch en 21 inch monitoren is dat de laatste een vlakke beeldbuis hebben, terwijl de meeste 20 inch monitoren over een bolle beeldbuis beschikken. * Bolle, vlakke of Trinitron beeldbuis: De beeldkwaliteit wordt niet alleen bepaald door de beeldbuis maar in zeer belangrijke mate door de elektronica die er achter zit. We stellen vast dat bij een VGA-resolutie de beeldkwaliteit voor alle monitoren ruim voldoende is voor het weergeven van tekst. We konden bij de bolle beeldbuizen geen storende beeldvervorming aan de randen ontdekken. Onder MS-Windows kwamen kleine verschillen aan het licht. Hier bleven de goedkope monitoren in beeldkwaliteit ietsje achter op de digitale monitoren van de middenklasse. Deze laatste doen bij de lagere resoluties niet onder voor de dure monitoren. Bij de hoogste resolutie was de beeldkwaliteit van de dure monitoren weer een stapje hoger. We konden geen noemenswaardige verschillen ontdekken in beeldkwaliteit tussen de 21 inch monitoren met een vlakke beeldbuis en de 20 inch monitor met Trinitron beeldbuis. * Omgevingsreflecties in het beeldscherm: Bij een bolle beeldbuis is ondanks de anti-reflectie coating meer hinder van omgevingsreflekties dan bij de vlakke of de Trinitron beeldbuizen. De Philips monitor had door de coating een meer diffuse reflectie terwijl de beide Sampo en 20 inch Panasonic een scherpe reflectie hadden. Bij de diffuse reflectie lijkt deze als een soort vlek op het scherm deel uit te maken van het beeld, wat door enkelen als storend werd ervaren. Anderen vonden dit juist prettiger en hadden meer hinder van de scherpe reflecties. De soort anti- reflectiecoating kan een belangrijk aspect zijn om voor een bepaalde monitor te kiezen. * Contrast en Helderheid: Het contrast bij de vlakke schermen en het Trinitron scherm werden als beter beoordeeld dan het contrast van de bolle beeldbuizen. Dit heeft te maken met reflecties in het scherm, die het contrast bij de bolle beeldbuis eerder zullen doen afnemen dan bij de vlakke of Trinitron beeldbuis. Metingen met een luminantiemeter tonen dit ook aan. Metingen in het donker, waarbij de invloed van reflecties is geminimaliseerd, laten zien dat het contrast en helderheidsbereik voor alle monitoren ongeveer gelijk is. Echter bij standaard kantoorverlichting bleek dat door de reflecties in het beeldscherm het contrast bij vlakke beeldbuizen en het Trinitron scherm slechts ongeveer 5% te zijn teruggelopen, terwijl deze terugval bij alle bolle beeldbuizen in de orde van 10 tot 15% lag. De reflecties in het scherm hadden amper invloed op de helderheid van de monitor. Wanneer we het contrast en de helderheid van tekst op een beeldscherm vergelijken met die van tekst op papier onder gewone kantoor verlichting, dan komen deze redelijk met elkaar overeen. Echter het contrast en de helderheid van tekst op papier kan enorm worden verbeterd door belichting met een goede bureaulamp. Bij een monitor is geen reserve meer, het is dus een kwestie van omgevingsreflekties in de beeldbuis tot een minimum te beperken. * Weergave van niet vergrote tekst: De dure schermen van Panasonic en Eizo geven ook in de hoogste resolutie nog een zeer mooi beeld. De hoge beeldkwaliteit geeft onder MS-DOS zeer scherpe letters. De afzonderlijke beeldlijnen waaruit het beeld is opgebouwd zijn echter eveneens duidelijk zichtbaar. Hierdoor zijn vooral bij een lichte achtergrond dunne donkere lijntjes zichtbaar, wat door een aantal waarnemers als zeer storend werd ervaren. Bij de twee goedkope monitoren van Philips en Sampo treden deze lijntjes niet op door de toch iets mindere kwaliteit van de beeldbuis. Het beeld is iets minder scherp waardoor de afzonderlijke beeldlijnen nog amper zichtbaar zijn. Zwarte text op een witte achtergrond werd op de Sampo 2055L als zeer goed beoordeeld terwijl bij de dure schermen de leesbaarheid slechts voldoende werd bevonden. Het weergeven van witte tekst op een zwarte achtergrond werd bij alle monitoren beoordeeld als goed tot zeer goed. Alle schermen hadden een rustig, stabiel beeld. * Weergave van tekst met vergrotingspakket: De hierboven vermelde dunne lijnen die zichtbaar waren bij de kwalitatief betere schermen zijn bij vergroting amper storend. Wat betreft de kwaliteit van de vergrote tekst ontliepen de monitoren elkaar niet veel en werden alle schermen beoordeeld met goed tot zeer goed. Toch is het aan te bevelen om bij aanschaf van een monitor deze te bekijken met een vergrotingspakket. Zo ondervonden wij dat, bij vergroting, het beeld van de Philips en van de 21 inch Panasonic licht flikkerde. Opmerkelijk was ook dat bij de twee Eizo schermen de helderheid en het contrast afnam tijdens het automatisch voorbijrollen van de tekst over het scherm. 5.2. Bediening * Analoog of digitaal: De analoge bediening bij de Philips en de Sampo 2055L is duidelijker dan de digitale bediening van de andere monitoren. Daarnaast zijn het aantal instelmogelijkheden van deze twee toestellen beperkt tot de meest noodzakelijke, waardoor het bedieningspaneel overzichtelijk is. Digitaal instelbare monitoren hebben het voordeel van beeldcorrectie, kleurinstelling en het opslaan van de instellingen in een geheugen. Nadeel is toch het wat minder duidelijke bedieningspaneel doordat vaak dubbele functies aan de toetsen zijn toegekend (bv. voor het afstellen van de beeldpositie en in de andere mode, het afstellen van de kleuren). * Draaiknoppen, druktoetsen of membraantoetsen: Draaiknoppen zijn het meest inzichtelijk door het duidelijke bereik. Bij de Philips monitor lopen deze iets te licht en zijn daardoor gemakkelijk per ongeluk te verdraaien. Druktoetsen zijn veruit te verkiezen boven membraantoetsen. De druktoetsen op de Sampo 2077 en de Panasonic monitoren zijn goed voelbaar. Dit kan niet gezegd worden van de membraantoetsen van de Eizo monitoren. * Positie van het bedieningspaneel: Een bedieningspaneel direct onder of naast de monitorrand is goed te bedienen. Bij de Panasonic zitten de druktoetsen in een uitklapbaar paneeltje dat in geopende stand schuin naar de gebruiker toe gericht is, wat prettig werkt. Wanneer de knoppen vrij ver naar achteren onder de monitorrand zijn geplaatst, zoals het geval is bij de Philips en Eizo monitoren, is het bedieningspaneel slecht te overzien. Bijkomend nadeel is dat het dan ook slecht met een handloepje te bekijken is. De draaiknoppen aan beide zijden van de monitor, zoals bij de Sampo 2055, zijn erg handig en overzichtelijk. Links zitten de draaiknoppen om het beeld af te stellen en rechts zitten de knoppen om het contrast en de helderheid af te stellen. * Aan/uit stand: Dit is bij alle monitoren voldoende tot goed aangegeven door een LED. De Eizo monitoren waarschuwen zelfs met een pieptoon wanneer de computer wordt uitgezet en de monitor nog aan staat. 6. Groter dan 21 inch Had u gedacht dat monitoren ophielden bij een beelddiagonaal van 21 inch dan kunnen wij u verblijden met de Hantarex, een 28 inch monitor of zelfs een 34 inch monitor. Het gaat hier om presentatiemonitoren. Dit betekent dat de kijkafstand tot de monitor meestal meer dan 2 meter zal zijn, zodat niet al te veel details op de monitor weergegeven worden. Toch viel ons de leesbaarheid van tekst bij een kijkafstand van 50 cm in positieve zin mee. Zeker bij gebruik van een vergrotingspakket is de kwaliteit van de letters niet slechter dan bij de andere monitoren. Het contrast en de helderheid is eveneens vergelijkbaar. Doch, om het scherm te overzien, worden de nekspieren flink getraind en het is regelmatig zoeken om de cursor te vinden. Bij de Hantarex zit de bediening aan de achterkant van de monitor, wat voor een presentatie monitor een logische plaats is omdat je daarmee voorkomt dat iedereen aan de knoppen zit te draaien. Voor toepassing als "tafelmodel" monitor is dit evenwel niet echt handig. Daarbij heeft deze monitor geen voet en zijn het gewicht en de afmetingen dusdanig dat gebruik met een zwenkarm moeilijk zal zijn. Naast Hantarex kennen we nog de volgende producenten van presentatiemonitoren, nl.: Barco en Mitsubishi. Het was echter in de eerste plaats de bedoeling om desktopmonitoren te testen. Conclusie De goedkope monitoren, de Philips 20C en Sampo KDM-2055L, voldoen goed voor het weergeven van al dan niet vergrote tekst in de VGA-resolutie. Deze monitoren hebben een bolle beeldbuis. De vertekening aan de randen is minimaal, reflecties in het scherm hebben echter een duidelijke contrastvermindering tot gevolg. De beeldkwaliteit van de goedkope monitoren is iets minder dan die van de duurdere monitoren, wat zich uit in een ietsje onscherp beeld met echter als voordeel dat de afzonderlijke beeldlijnen amper opvallen. Het bedieningspaneel is overzichtelijk door de beperkte instelmogelijkheden en de analoge bediening. Bij de middenklasse is de beeldkwaliteit goed, ook bij MS-Windows in de lagere resoluties is er een mooi, stabiel beeld. Op deze schermen wordt een strakke scherpe letter weergegeven met als nadeel dat de afzonderlijke beeldlijnen zichtbaar zijn. De digitale bediening geeft de gebruiker de mogelijkheid tot beeld- en kleurcorrectie en het opslaan van instellingen, maar dan is het opletten of het bedieningspaneel overzichtelijk is. Bij de dure monitoren zijn schermreflecties nagenoeg afwezig door het gebruik van vlakke of Trinitron beeldbuizen. Daardoor is het contrast bij deze monitoren hoger dan bij de monitoren met een bolle beeldbuis. Door het hogere contrast vallen de dunne donkere lijntjes meer op dan bij de middenklasse monitoren. Deze monitoren hebben meestal zeer uitgebreide mogelijkheden om het beeld en de kleuren in te stellen. Verder zijn er soms extra opties zoals energiebesparende schakelingen. Tot slot nog een aantal raadgevingen: * Beoordeel zelf de monitor op geschiktheid voor uw specifieke werkzaamheden. Iemand die bv. een CAD/CAM toepassing gebruikt zal andere eisen stellen dan iemand die aan tesktverwerking doet. * Bekijk de monitor met eigen toepassingssoftware. Vaak worden fraaie demo's getoond die u niets leren over de geschiktheid voor uw gebruik. Het is vooral belangrijk de monitor gezien te hebben in combinatie met uw vertrouwd vergrotingspakket. * De geleverde monitor kan enigszins in kwaliteit verschillen van het exemplaar dat u in de winkel gezien heeft. Laat daarom bij levering de monitor aansluiten en beoordeel de beeldkwaliteit. * De meeste monitoren worden in de fabriek afgesteld, deze instelling is meestal niet de meest ideale voor slechtzienden. Vaak kunnen het contrast en de helderheid nog behoorlijk verhoogd worden. Het is daarom aan te raden om de monitor bij installatie te laten bijregelen.