p-09-


Onderwijsmogelijkheden voor niet- en slechtzienden in Vlaanderen en
Nederland

Roderik Erens
Jeroen Baldewijns

1. Inleiding
De afgelopen jaren waren gekenmerkt door een enorme opmars van de computer
in het onderwijs. Daarom was het voor ons interessant om te bekijken welke
rol de computer speelt bij het onderwijzen aan en bij het studeren door
slechtzienden en blinden in Nederland en Vlaanderen.
In dit artikel geven we allereerst een beeld van de situatie in het
speciaal onderwijs aan visueel gehandicapte scholieren. Daarnaast bespreken
we diverse diensten die ondersteuning bieden aan studenten in hoger
onderwijs, beroepsopleidingscentra en produktiecentra voor aangepaste
studielectuur.

2. De computer in het speciaal onderwijs aan visueel gehandicapten
Zeven scholen in Nederland en vier scholen in Vlaanderen voor speciaal
onderwijs hebben gereageerd op een vragenlijst die we hen in het begin van
dit schooljaar toestuurden. Met deze vragenlijst hebben we een indruk
gekregen van de plaats van de computer en bijhorende hulpmiddelen in de
klas. Wat ons opviel is dat de opmars van de computer in het onderwijs zich
in Nederland en Vlaanderen in gelijke mate heeft ontwikkeld.
Vanzelfsprekend zijn er op dit punt duidelijke verschillen op te merken
tussen de ontwikkelingen in het speciaal onderwijs aan enkel visueel
gehandicapten en in het speciaal onderwijs aan meervoudig gehandicapten.

2.1. Onderwijs aan enkelvoudig gehandicapte slechtzienden en blinden
Op de meeste scholen voor speciaal onderwijs zijn eind jaren tachtig de
eerste computers met geavanceerde hulpmiddelen in de klas gekomen. Dit
betekende vooral een aanvulling op de bestaande hulpmiddelen zoals TV-
loepen en rekenmachines met grote cijfers, die op alle scholen door
slechtziende leerlingen gebruikt worden. De blinde leerlingen maken vooral
gebruik van brailleschrijfmachines (al dan niet gekoppeld aan de Braildec)
en rekenmachines met spraakweergave. Dikteerapparaten en notitietoestellen
worden in mindere mate gebruikt.
Deze hulpmiddelen zijn eigendom van de school. Enkele leerlingen beschikken
daarnaast over een eigen brailleschrijfmachine. Ook de computers en
geavanceerde hulpmiddelen zijn eigendom van de school. In hogere klassen
van het voortgezet (secundair) onderwijs beschikken sommige blinde
leerlingen over een eigen draagbare computer met een 40-cellige leesregel.
In Nederland heeft de intrede van de computer in het onderwijs een enorme
duw in de rug gekregen door het Comenius project in 1991. In het speciaal
onderwijs konden vanuit dit project MS-DOS computers met geavanceerde
hulpmiddelen worden aangekocht. Het pakket van geavanceerde hulpmiddelen
dat aangeschaft werd omvat 80-cellige leesregels, 40-cellige leesregels
(voor draagbare computers), brailleprinters en vergrotingssoftware.
In Vlaanderen is door de meeste scholen veeleer gekozen voor spraak. Op
alle scholen zijn zowel de Eurovox en/of de Apollo aanwezig. Slechts op
twee scholen wordt met brailleleesregels gewerkt en enkel bij ‚‚n school
treffen we de Braudi (braille/spraak-combinatie) aan.
Op alle scholen staan MS-DOS computers waarop meestal ook MS-Windows is
ge‹nstalleerd. Blinde leerlingen werken alleen met programma's onder MS-
DOS, slechtziende leerlingen maken soms gebruik van programma's onder MS-
Windows. Apple Macintosh computers zijn op enkele scholen aanwezig en
worden vooral gebruikt voor visuele stimulatieprogramma's.
De tijd die leerlingen aan specifiek computeronderwijs besteden, varieert
van ‚‚n tot vier uur per school. Het computeronderwijs legt zich vooral toe
op het aanleren van computerterminologie, tekstverwerking, typen op een
computer en de bediening van geavanceerde hulpmiddelen. Over het algemeen
wordt in het basisonderwijs minder tijd besteed aan het computeronderricht
dan in het voortgezet onderwijs. Het basisonderwijs richt zich vooral op
het spelenderwijs omgaan met de computer.
Meestal werken de leerlingen buiten de computerlessen ook op de computer.
Ze spelen spelletjes, werken notities uit, maken opdrachten of oefenen met
educatieve software.
Ook in andere lessen wordt de computer gebruikt. In het basisonderwijs is
dit vooral het geval bij taal en rekenen. In het voortgezet onderwijs maken
de leerlingen oefeningen en aantekeningen op de computer bij o.a.
taalvakken, aardrijkskunde, biologie en geschiedenis. In Vlaanderen wordt
ook in de wiskunde- en natuurkundelessen gebruik gemaakt van de computer.
In Nederland wordt voor het decoderen van wiskunde vaak gebruik gemaakt van
de Braildec.
Op alle scholen wordt uitgebreid les gegeven in WordPerfect 5.1. Databank-
en en rekenbladprogramma's komen veel minder aan bod. Het is opvallend dat
woordenboeken op CD-ROM of diskette slechts op een klein aantal scholen
worden gebruikt, terwijl dit soort woordenboeken toch grote voordelen biedt
boven het zoeken in gebrailleerde of grootdruk exemplaren. Op de meeste
scholen zijn educatieve software en visuele stimulatieprogramma's ruim
voorhanden. In Nederland werken ook leerlingen met informatieve software
zoals de NS-Reisplanner (elektronisch spoorboekje).
Er is een grote behoefte aan educatieve software die speciaal ontwikkeld is
voor slechtziende en blinde leerlingen. In Vlaanderen wordt deze educatieve
software vaak door de scholen zelf ontwikkeld. Een voorbeeld is het
programma "Woluread", een programma dat brailleleesvaardigheid traint.
In Nederland wordt de ontwikkeling van speciale software gestuurd vanuit
het Convig (Computer Overleg Nederland voor VIsueel Gehandicapten), waarin
vertegenwoordigers zitten van alle scholen voor speciaal onderwijs aan
visueel gehandicapten. Deze ontwikkelingen worden samen met de firma
Andersen Consulting/ECC uitgewerkt. Hieruit zijn de Braille Tutorial en een
programma voor visuele stimulatie ontstaan (zie artikel "Twee nieuwe
computerprogramma's voor visueel gehandicapte leerlingen" in dit nummer).
Enkele scholen hebben een CD-ROM-speler in de klas. Deze wordt nog niet zo
veel gebruikt door de leerlingen. Bij slechts ‚‚n school is er een
redelijke collectie van CD-ROM-schijfjes (woordenboek, encyclopedie‰n, de
CD-foongids, een anatomisch naslagwerk en enkele shareware CD's).
Een algemene vaststelling is dat de meeste scholen zo goed mogelijk
trachten bij te blijven in nieuwe versies van de gebruikte software. Een
belangrijke voorwaarde hierbij is echter dat de huidige geavanceerde
hulpmiddelen compatibel moeten zijn met deze nieuwe versies. Wanneer dit
niet het geval is, wordt meestal met een oudere versie van de software
verder gewerkt. Ontwikkelingen van MS-Windows-toepassingen worden door de
scholen op de voet gevolgd. Er wordt echter nog geen onderricht gegeven in
het werken met MS-Windows.
Op alle Nederlandse scholen zijn OCR-systemen aanwezig. Deze apparatuur kan
door de leerlingen gebruikt worden. In de praktijk doen zij dit echter maar
weinig en het zijn hoofdzakelijk de leerkrachten die de scanner gebruiken
voor het aanmaken van brailleteksten.
In Vlaanderen is op slechts ‚‚n school een OCR-systeem aanwezig dat enkel
gebruikt wordt voor de produktie van braille.
Aangepast onderwijsmateriaal (cursussen, studieboeken, literatuur,...) in
braille of grootletterdruk wordt voor het grootste deel door
produktiecentra aangeleverd. Ander materiaal in braille of grootdruk (zoals
taken, toetsen,...) wordt door de scholen zelf aangemaakt. Al de scholen
beschikken over een brailleprinter om brailleteksten aan te maken.
Grootdruk wordt meestal gemaakt met behulp van een laserprinter en/of
kopieermachine. Taktiel grafisch materiaal wordt in Nederland meestal
aangeschaft via de Stichting HBS. Eenvoudige tekeningen en wiskundige
figuren worden veel zelf gemaakt met zwelpapier. In Vlaanderen wordt bijna
al het taktiel grafisch materiaal door de scholen zelf aangemaakt met
zwelpapier of thermoform.
Zowel in Vlaanderen als in Nederland proberen de leerkrachten zo goed
mogelijk de ontwikkelingen op computergebied te volgen. Dit vergt
behoorlijk wat tijd en helaas wordt daar meestal geen rekening mee gehouden
in het lesprogramma. Daarom wordt het belang van een goed landelijk overleg
door alle scholen onderstreept. Op die manier kan men elkaar op de hoogte
houden van nieuwe interessante ontwikkelingen voor het onderwijs aan
visueel gehandicapten. Wil de computer verder ge‹ntegreerd worden in het
onderwijs, dan is het noodzakelijk dat naast de leraren van computervakken
ook de andere leraren een basiskennis van de computer bezitten. Hier
ontbreekt het soms aan en er is een duidelijke noodzaak aan opleiding en
bijscholing in deze richting.
2.2. Onderwijs aan meervoudig gehandicapte slechtzienden en blinden
In het onderwijs aan meervoudig gehandicapte kinderen begint de computer
langzaamaan een plaats te krijgen. Hier moet wel een duidelijk onderscheid
gemaakt worden tussen niet- en slechtziende leerlingen. Het aanleren van
braille en het leren werken met een brailleleesregel is voor meervoudig
gehandicapte blinde leerlingen moeilijk en tijdrovend. Het is hierdoor
slechts voor weinigen weggelegd. De computer wordt daarom hoofdzakelijk
gebruikt bij het onderwijs aan meervoudig gehandicapte slechtziende
kinderen.
De andere hulpmiddelen die in de klas gebruikt worden zijn identiek aan de
reeds eerder opgesomde hulpmiddelen. Ook hier treffen we TV-loepen,
brailleschrijfmachines en aangepaste rekenmachines aan.
De computer deed over het algemeen pas rond 1990 zijn intrede in het
onderwijs aan meervoudig gehandicapte kinderen. Het betreft hier
voornamelijk Apple Macintosh en MS-DOS computers waarop MS-Windows wordt
gedraaid. Het bedienen van het toetsenbord is vaak problematisch. Daarom
leren scholieren de computer bedienen met een muis, een aangepast
toetsenbord of met schakelaars. Grafische User Interfaces zoals System 7
(Macintosh) en MS-Windows zijn eenvoudig te bedienen met de muis. Daarom
werken slechtziende leerlingen vooral met software die draait op deze
systemen.
Het is afhankelijk van de handicaps hoeveel tijd leerlingen besteden aan
computeronderwijs. Dit is dus zeer wisselend en varieert van ongeveer een
half tot twee uur per week.
In Nederland worden alleen vergrotingsprogramma's of grote beeldschermen
gebruikt als computeraanpassing. In Vlaanderen wordt daarnaast ook met
spraakondersteuning gewerkt. De software die gebruikt wordt moet een zeer
lage drempel hebben, eenvoudig en eenduidig in bediening zijn en moet
visueel aantrekkelijk zijn. Er wordt vooral gebruik gemaakt van MS-Windows
tekstverwerkers, programma's voor visuele stimulatie en eenvoudige
educatieve software voor taal en rekenen. De tekstverwerkers worden vooral
gebruikt voor leesoefeningen. Alleen aan de leerlingen die het typen
beheersen wordt een minieme opleiding tekstverwerking gegeven.
De meeste scholen produceren veel onderwijskundig materiaal in grootdruk en
in mindere mate in braille. Grootdruk wordt gemaakt met behulp van een
kopieermachine. Bij de aanmaak van braille wordt enkel gebruik gemaakt van
een brailledrukker, geen van de scholen beschikt hiervoor over een OCR-
systeem. De aanmaak van studieboeken en ontspanningsliteratuur wordt
uitbesteed aan produktiecentra van aangepaste leesvormen. Taktiel grafisch
materiaal wordt zowel extern als door de scholen zelf gemaakt met behulp
van zwelpapier.
Om de ontwikkelingen op computergebied zo goed mogelijk te volgen, hebben
de begeleiders in het onderwijs aan meervoudig gehandicapte leerlingen
behoefte aan regelmatig onderling overleg waarin ze idee‰n en tips kunnen
uitwisselen. Meestal is hiervoor echter weinig tijd gereserveerd in het
onderwijsprogramma.

3. Diensten voor begeleiding van studenten
Om u een overzicht te kunnen geven van de in Vlaanderen en Nederland
bestaande dienstverlenende organisaties voor studenten in het hoger
onderwijs, gingen wij ons licht opsteken bij deze diensten.

3.1. K.U.Leuven-Werkgroep Gehandicapte Studenten
De Werkgroep Gehandicapte Studenten aan de Katholieke Universiteit van
Leuven werd opgericht in 1973 en heeft als voornaamste doelstellingen een
zo volledig mogelijke integratie te bieden aan gehandicapte en chronisch
zieke studenten aan de K.U.Leuven en voor deze doelgroep een
drempelverlaging tot het hoger onderwijs tot stand te brengen. De Werkgroep
Gehandicapte Studenten neemt ook aktief deel aan tal van nationale en
internationale initiatieven zoals: VLIR werkgroep Gehandicapten en Studie,
Werkgroep Ge‹ntegreerd Hoger Onderwijs, Helios II, Fedora-Handi (F‚d‚ration
Europ‚enne d'Orientation Acad‚mique),...
De directe hulpverlening richt zich uitsluitend tot studenten van de
K.U.Leuven.
Het aantal gehandicapte studenten aan deze universiteit ligt vrij hoog:
naast 20 visueel gehandicapten telt de K.U.Leuven nog 71 studenten met een
andere handicap.
Als we het over 'populaire richtingen' hebben, stellen we vast dat
slechtzienden zowat in alle studierichtingen terug te vinden zijn, terwijl
dit bij niet-ziende studenten niet het geval is. Zij hebben doorgaans te
weinig wiskundige basiskennis om voor studies met mathematische implicaties
te kiezen. We vinden ze wel terug in de studierichtingen rechten,
pedagogische wetenschappen en godsdienstwetenschappen.
Veel gebruikte hulpmiddelen aan de K.U.Leuven zijn: de loep-bril, de TV-
loep en vergrotingssystemen voor slechtziende studenten en het
notitietoestel, de PC, de brailleleesregel en de brailledrukker voor niet-
ziende studenten. Om aan aangepaste cursussen te komen ondervinden de
studenten soms problemen: zwartschriftcursussen naar braille laten omzetten
vraagt te lange wachttijden en voor het gebruik van cursussen onder de vorm
van computerbestanden zijn er nog steeds problemen met de auteursrechten en
met het gebrek aan standaardisatie. Men hoopt dat de ontwikkeling van
boeken in het SGML-formaat hier een oplossing zal brengen. Het gebruik van
boeken op audiocassette en grootschriftboeken (vergrote fotokopie‰n) schept
geen problemen.
Adres van de Werkgroep Gehandicapte Studenten:
Romero-huis
Blijde Inkomstraat 32
3000 Leuven
Tel.: 016/28.63.78
Fax: 016/28.63.79

3.2. VUBIG - Vrije Universiteit Brussel
Vubig werd aan de Vrije Universiteit Brussel opgestart in 1987.
Oorspronkelijk was het project beperkt tot universitair onderwijs voor
visueel gehandicapte studenten. In 1988 werd de werking uitgebreid naar
studenten met een andere handicap (auditief, motorisch, spraak,...) of met
een chronische ziekte. De voornaamste doelstelling van Vubig: een student
met een handicap moet dezelfde kansen krijgen als andere studenten om een
universitaire studie aan te vatten en te voltooien. Concreet uit zich dat
in het toegankelijk maken van de infrastruktuur en het aanbieden van een
aangepaste begeleiding.
De dagelijkse begeleiding richt zich enkel tot VUB-studenten met een
handicap.
Aan deze universiteit doen ongeveer 20 studenten een beroep op deze dienst,
zes van hen hebben een visuele handicap.
Er valt geen duidelijke lijn te trekken in de studierichtingen die door de
visueel gehandicapte studenten aan de VUB worden gevolgd. De studenten
worden aangespoord om een keuze te maken op basis van interesse,
toekomstmogelijkheden en de haalbaarheid m.b.t. de handicap.
Veel gebruikte hulpmiddelen aan de VUB zijn: kijkers, leesloepen,
vergrotingssystemen en laserprinters voor slechtziende studenten en
cassetterecorders, brailleleesregels en brailledrukkers voor niet-ziende
studenten. Voor de voorziening van aangepaste cursussen beschikt VUBIG zelf
over beperkte brailleproduktiemogelijkheden en worden er ook zelf vergrote
fotokopie‰n aangemaakt. Voor het overige doen de studenten een beroep op de
bestaande produktiecentra voor de aanmaak van braille- en
grootschriftcursussen.
Adres van Vubig:
Pleinlaan 2
1050 Brussel
Tel.: 02/629.24.56
Fax: 02/629.36.28

3.3. Begeleiding Studenten met een Handicap - Gent
De v.z.w. Begeleiding Studenten met een Handicap werd in 1991 opgericht. De
dienstverlening aan gehandicapte studenten wordt echter al sinds 1987
aangeboden. Deze vereniging heeft tot doel in te staan voor de begeleiding
en het informeren van personen met een handicap (motorisch, visueel,
auditief,...) betreffende verder studeren in het hoger onderwijs. Als
bijkomende doelstelling wil ze ook informatie verschaffen over de
inschakeling in het arbeidsproces. De samenwerking met twee andere
diensten, de Vakgroep Orthopedagogiek en het Low Vision Centrum van het
UZG, breidt deze dienstverlening nog voor een stuk uit.
"Begeleiding Studenten met een Handicap" richt zich zowel tot studenten aan
de universiteit van Gent als studenten uit het HOBU (Hoger Onderwijs Buiten
de Universiteit) in Oost-Vlaanderen.
Aan de universiteit van Gent doen 28 studenten een beroep op deze dienst,
vijf van hen hebben een visuele handicap. In het HOBU doen 20 studenten een
beroep op deze dienst, acht van hen hebben een visuele handicap.
Bij de visueel gehandicapte studenten aan de universiteit van Gent is de
studierichting rechten zeer populair. Zowel aan de universiteit als in het
HOBU is kinesitherapie een veel gevolgde richting. In het HOBU scoort de
richting maatschappelijk werk goed.
Als hulpmiddelen worden door slechtziende studenten loepen, TV-loepen en
vergrotingsprogramma's gebruikt. Niet-ziende studenten maken vooral gebruik
van een notitietoestel, een brailleleesregel, een brailledrukker, een
brailleschrijfmachine of een OCR-systeem. Op het vlak van aangepaste
cursussen maken de niet-ziende studenten gebruik van de diensten van een
brailleproduktiecentrum. Slechtziende studenten gebruiken gewone cursussen
(m.b.v. leesloep of TV-loep) of grootschriftcursussen waarvoor ze beroep
doen op een produktiecentrum of een fotokopieerdienst.
Adres van Begeleiding Studenten met een Handicap:
Jozef Guislainstraat 47/49
9000 Gent
Tel.: 09/264.64.67
Fax: 09/264.64.91

3.4. De Stichting 'Handicap en Studie' in Nederland
In tegenstelling tot Vlaanderen, waar elke universiteit zijn eigen
begeleidingsdienst heeft, biedt in Nederland de landelijke Stichting
Handicap en Studie ondersteuning aan studerenden met een lichamelijke
(motorisch, visueel,...) handicap binnen het hoger onderwijs, of diegenen
die zich hierop voorbereiden. Concreet gaat het hier om het geven van
informatie en advies aan zowel studerenden als dienstverleners binnen
onderwijsinstellingen en eventueel om studiebegeleiding.
De instelling werd opgericht in 1944 en richt zich sinds 1964 specifiek op
gehandicapte studenten. Visueel gehandicapte studenten kiezen meestal voor
rechten, sociale wetenschappen, sociale academie, taalwetenschappen,
pedagogiek of psychologie. Enkele studenten volgen economische studies. De
hulpmiddelen die de studenten gebruiken omvatten het hele scala van
mogelijkheden: cassetteapparatuur, dikteerapparaten, handloepen, TV-loepen,
braillenotitietoestellen en aangepaste computers.
Voor het belangrijkste deel krijgen de studenten het studiemateriaal via de
Studie- en Vakbibliotheek (zie punt 5.1.). De snelheid waarmee de
aangepaste drukvorm geleverd wordt, verschilt nogal en is afhankelijk van
het tijdstip van aanlevering, de complexiteit en de omvang van de om te
zetten lektuur. Extra leermateriaal wordt vaak door de onderwijsinstelling
op diskette geleverd. Daarnaast wordt gesproken lesmateriaal nogal eens
door vrijwilligers ingesproken.
Bij universiteiten en andere instellingen voor hoger onderwijs is meestal
‚‚n van de decanen belast met de problemen van gehandicapte studenten. Bij
sommige onderwijsinstellingen houdt dit een intensieve begeleiding in,
waarbij de Stichting Handicap en Studie de nodige ondersteuning kan bieden.
Adres van de 'Stichting Handicap en Studie':
Willem Barentszstraat 5
3572 PA Utrecht
Tel.: 030 718021
Fax: 030 721628

4. Diensten voor beroepsopleiding
In dit luik behandelen we de specifieke beroepsopleidingen voor visueel
gehandicapten.

4.1. Beroepsopleiding voor visueel gehandicapten in Vlaanderen
In Vlaanderen zijn er een drietal dergelijke opleidingscentra actief.
Slechts bij ‚‚n (De Brailleliga) van deze drie organisaties kunnen naast
slechtzienden ook niet-ziende personen terecht. We geven een overzicht.
* Het Centrum voor beroepsopleiding van de Brailleliga biedt
bedrijfsgerichte beroepsopleidingen voor niet- en slechtzienden aan.
Volgende opleidingen kunnen gevolgd worden: Dactylo,
Informatica/Bureautica, Telemarketing en Telefonie. Elk van deze
dagopleidingen duurt twee jaar. Ook een gepersonaliseerde cursus is
mogelijk: als iemand bijvoorbeeld enkel de tekstverwerker WordPerfect wil
aanleren kan hij hierover een goed afgelijnde cursus volgen. Cursussen voor
het aanleren van braille worden eveneens aangeboden.
Adres van de Brailleliga:
Centrum voor beroepsopleiding
Engelandstraat 57
1060 Brussel
Tel.: 02/533.32.11
Fax: 02/537.64.26
* Het Goci (Gespecialiseerd OpleidingsCentrum Informatica) geeft
bedrijfsgerichte informaticaopleidingen voor personen met een handicap. Het
Goci staat open voor slechtzienden, maar beschikt niet over de nodige
infrastructuur om opleidingen voor niet-zienden te verzorgen. Dit centrum
biedt de volgende dagopleidingen aan: programmeur, programmeur-analyst,
systeemprogrammeur en CAD-tekenaar. Naast de eigenlijke opleiding binnen
het centrum is er tevens een stage in een gastbedrijf voorzien. De duur van
elk van deze opleidingen bedraagt twee jaar.
Adres van het Goci:
Nieuwrodesesteenweg 52
3200 Aarschot
Tel.: 016/57.05.60
Fax: 016/56.24.78
* Protheus verzorgt bedrijfsgerichte beroepsopleidingen voor mensen met een
fysische handicap. Protheus staat open voor slechtzienden, maar beschikt
niet over de nodige infrastructuur om opleidingen voor niet-zienden te
verzorgen. Dit centrum biedt de volgende dagopleidingen aan: DeskTop
Publishing (duurtijd: 20 weken) en Administratief Bediende (duurtijd: 1.500
uur, afgesloten door een stage). Van deze laatste opleiding bestaat een
variant: de afstandsopleiding Administratief Bediende, waarbij de cursist
de cursus thuis volgt.
Adres van Protheus:
Voorstraat 51
8500 Kortrijk
Tel.: 056/23.52.70
Fax: 056/22.75.67

4.2. Vakopleidingen Sonneheerdt in Nederland
In begin van de jaren '70 werd de arbeidsmarkt voor blinden en
slechtzienden geanalyseerd en slechts drie procent van de beroepen bleek
nog toegankelijk voor hen. Bij Sonneheerdt werden daarom nieuwe opleidingen
gestart om de arbeidsmogelijkheden te vergroten. Bij een groot aantal
opleidingen (vb.: informatica, administratieve technieken, grafische
technieken en elektrotechniek) hebben de computer en bijhorende
hulpmiddelen hun weg gevonden. Daarnaast worden er kortdurende cursussen
(zoals: telemarketing, telefonie, informaticapakketten en
apparatuurtrainingen) verzorgd waarin de computer centraal staat.
Alle mogelijke hulpmiddelen zijn op Sonneheerdt aanwezig en de student
volgt een opleiding met het voor hem/haar meest adequate hulpmiddel.
Voorafgaand aan de opleiding wordt nagegaan welke opleiding het meest
aansluit bij de interesse en mogelijkheden van de student en wordt het
meest adequate hulpmiddel geadviseerd.
Momenteel zijn er rond de 85 cursisten waarvan het grootste deel de
vakopleiding administratieve technieken volgt. Deze opleiding wordt zowel
door blinde als slechtziende studenten gevolgd. Een opleiding als grafische
technieken of elektrotechniek is omwille van de gebruikte programmatuur
alleen toegankelijk voor slechtziende studenten.
Naast de vakopleidingen doet Sonneheerdt ook aan arbeidsbemiddeling. Van
deze dienst kan iedere visueel gehandicapte gebruik maken.
Adres van Vakopleidingen/Arbeidsbemiddeling Sonneheerdt:
Putterweg 140
Postbus 14
3850 AA Ermelo
Tel.: 03417 60004
Fax: 03417 60064

5. Diensten voor lektuurvoorziening
Er rest ons nog ‚‚n zeer belangrijk aspect waarmee we dit artikel willen
vervolledigen. Het bestaan van bovengenoemde scholen en diensten is
uiteraard erg nuttig. De laatste schakel is echter minstens even
belangrijk: in het volgende overzicht geven we een overzicht van de
produktiecentra van aangepaste cursussen en studieliteratuur.

5.1. Studie- en Vakbibliotheek (SVB)
De SVB produceert leer- en studiemateriaal in aangepaste vorm (gesproken,
braille, grootletterdruk of op diskette) voor visueel en anderszins
gehandicapten. De dienstverlening richt zich tot leerlingen van de
basisschool en tot studenten in het wetenschappelijk onderwijs. Daarnaast
wordt materiaal geproduceerd voor vakbeoefenaars.
In 1993 heeft de SVB voor ongeveer 1.500 gebruikers gewerkt. Ongeveer een
kwart van de produktie betreft studiemateriaal voor het basis- en
voortgezet onderwijs. Voor het hoger onderwijs (HBO en WO), heeft de SVB
studiemateriaal omgezet voor een 170-tal visueel gehandicapte studenten.
Dit betreft hoofdzakelijk materiaal voor de studierichtingen rechten en
sociale wetenschappen, en daarnaast ook voor de richtingen theologie en
taalwetenschappen.
De verschillende drukvormen worden in ongeveer dezelfde hoeveelheden
geleverd. Twee drukvormen worden nog steeds zonder behulp van de computer
geproduceerd: vergroting van studiemateriaal gebeurt met een kopieermachine
en boeken op cassette worden ingesproken. De produktie van de andere
drukvormen is geautomatiseerd.
Sinds '93 worden boeken op diskette geproduceerd. De bestanden worden
geleverd in het tekstverwerkingsformaat dat door de cli‰nt wordt gebruikt.
Gezien de diversiteit aan formaten is de produktie van digitaal
studiemateriaal bijna net zo tijdrovend en arbeidsintensief als de
produktie van braille. Bovendien vragen veel gebruikers naast de digitale
versie om een braille-exemplaar.
Een mogelijke nieuwe drukvorm is de produktie van grootletterdruk.
Momenteel wordt door de SVB onderzocht aan welke eisen grootletterdruk voor
slechtzienden moet voldoen. Zeker is dat deze drukvorm meer mogelijkheden
biedt (lettertype, lettergrootte, pagina-opmaak,...) dan de vergroting met
behulp van een kopieermachine.
De meeste diensten van de SVB aan visueel gehandicapten zijn gratis.
Adres van de Studie- en Vakbibliotheek:
Molenpad 2
1016 GM Amsterdam
Tel.: 020 6266465
Fax: 020 6208459

5.2. AV Service Binnenstad
De AV (Audio Visuele) Service Binnenstad voorziet in aangepast
studiemateriaal voor gehandicapte studenten aan de UvA (Universiteit van
Amsterdam).
Deze dienst bestaat sinds 1988. Ieder jaar wordt er voor ongeveer 10
visueel gehandicapte studenten studiemateriaal omgezet naar braille en
WordPerfect 5.1 bestanden. Men maakt bij de produktie van deze leesvormen
gebruik van een scanner met OCR-software. Er wordt vooral studiemateriaal
omgezet voor visueel gehandicapte studenten in de studierichtingen rechten
en geschiedenis.
Adres van AV Service Binnenstad:
Turfdraagsterpad 15
1012 XT Amsterdam
Tel.: 020 5253272
Fax: 020 5253276

5.3. Centra voor de produktie van studieliteratuur in Vlaanderen
In Vlaanderen kan een slecht- of niet-ziende student terecht bij de
volgende produktiecentra voor het omzetten van cursussen en ander
studiemateriaal naar een voor hen toegankelijke leesvorm:
* Atelier Helen Keller:
Dit produktiecentrum maakt aangepaste studielektuur voor leerlingen en
studenten. Cursussen en boeken kunnen omgezet worden naar braille (met
inbegrip van wiskundebraille), grootschrift, gesproken vorm (op
audiocassette) of digitale vorm (computerbestanden op diskette). De
grootdruk wordt op maat gemaakt, dit wil zeggen dat de student zelf het
lettertype, de lettergrootte, lijnspati‰rering, letterspati‰rering, enz.
bepaalt.
Verder levert dit centrum ook taktiele of vergrote tekeningen voor
onderwijsdoeleinden.
Adres van Atelier Helen Keller:
C. Van Malderenstraat 33
1731 Zellik
Tel.: 02/466.94.40
Fax: 02/466.92.86
* Brailleproduktiecentrum Leuven:
Dit produktiecentrum maakt aangepaste studielektuur voor leerlingen en
studenten. Cursussen en boeken kunnen omgezet worden naar brailleschrift
(met inbegrip van muziek- en wiskundebraille) of naar digitale vorm
(computerbestanden op diskette).
Adres van het Brailleproduktiecentrum Leuven:
UZ Sint-Rafael
Kapucijnenvoer 33
3000 Leuven
Tel.: 016/33.72.46  - Fax: 016/33.23.67

Meer inlichtingen over de organisaties die in dit artikel beproken werden
kan u bij de desbetreffende organisaties of op de redactie van Infovisie
Magazine bekomen.