-p22-


Toegankelijkheid van OS/2 :
IBM Screen Magnifier/2 en Screen Reader/2

Roderik Erens

1. Inleiding

Door al het mediageweld rond Windows 95 lijkt het OS/2 besturingssysteem
van IBM volledig te worden ondergesneeuwd. Dit is eigenlijk jammer, want
terwijl Microsoft tot voor kort weinig aandacht had voor visueel gehan-
dicapten, ontwikkelde IBM twee aanpassingen voor haar grafisch besturings-
systeem : Screen Magnifier/2 (vergrotingsprogramma) en Screen Reader/2
(GUI-toegangsprogramma). Dit is voor ons voldoende reden om eens na te gaan
wat het betekent wanneer de ontwikkelaar van het besturingssysteem ook
betrokken is bij de aanpassingen voor visueel gehandicapten.
OS/2 is een grafische gebruikersinterface (GUI) die door IBM al vele jaren
geleden werd ontwikkeld. De meest recente versie, OS/2 Warp, verschilt qua
gebruiksmogelijkheden en grafische weergave op het scherm niet veel van MS-
Windows 3.1 of Windows 95. We treffen de typische eigenschappen van GUI's
aan, zoals : muisbediening, het gebruik van vensters en rolluikmenu's en
tekst die ondersteund wordt door allerlei grafische informatie (iconen,
knoppen, aankruisvakjes, keuzerondjes,...).
OS/2 kan niet enkel met de muis, maar ook geheel via toetscombinaties
bediend worden. Deze combinaties zijn vrijwel identiek aan die van Windows.
Alle toetscombinaties die we in het artikel "MS-Windows : wegwijs in het
jargon" in (IM 9,2) opsomden kunnen zonder meer gebruikt worden bij OS/2.
Voor OS/2 zijn in vergelijking met MS-Windows slechts weinig toepassings-
programma's ontwikkeld. Op zich is dit geen probleem omdat je Windows voor
OS/2 kan draaien en daardoor in principe alle MS-Windows-applicaties kan
gebruiken. Ook is het mogelijk om MS-DOS toepassingsprogramma's te starten
vanuit OS/2. Voor het gebruiken van MS-DOS of MS-Windows toepassingen moet
men een zogenaamde DOS-sessie of Windows-sessie opstarten.
Screen Magnifier/2 en Screen Reader/2 ondersteunen zowel de DOS- als de
Windows-sessie.
Voor dit artikel bekijken we diverse OS/2- en Windows-toepassingen in een
Windows-sessie op een PC met een 486DX2-66 processor en met 8 Mb RAM-
geheugen. Dit is een configuratie waarop OS/2 vlot werkt. Screen Reader/2
en Screen Magnifier/2 stellen geen bijzondere eisen aan het systeem.

2. Screen Magnifier/2

Screen Magnifier/2 (zie ook technische fiche in IM jg. 9, nr. 2 van juni
'95) vergroot het scherm zoals we dit ook kennen bij veel grafische
vergrotingsprogramma's voor MS-Windows.
Het vergrotingsbereik is instelbaar in 32 stappen en gaat van 2 tot 32
maal. Door de vergroting (het opblazen van beeldpunten) wordt de letterrand
een beetje brokkelig weergeven. De leesbaarheid neemt snel af bij grotere
vergrotingsfactoren. Tot een vergroting van ongeveer 10 maal is de
leesbaarheid van de letters redelijk. Vergroting is enkel mogelijk als de
standaard VGA-driver van OS/2 (640 x 480 beeldpunten, 16 kleuren) gebruikt
wordt.
De bediening van Screen Magnifier/2 gebeurt hoofdzakelijk via het toetsen-
bord. Enkele veel gebruikte opties kunnen bediend worden met de muis. In
een menu kunnen allerlei instellingen gemaakt worden, zoals : diverse
soorten van muiscursor volgen (met ook de mogelijkheid dat de muiscursor
midden in het beeld gefixeerd wordt), instellen van de muissnelheid,
wijzigen van de schermkleuren en het aan- of uitschakelen van het
automatisch volgen van de invoercursor of de menubalk.
Een belangrijke optie vind je onder "kleurwaarde simulatie". Hiermee kan
je, indien de achtergrondkleur bestaat uit een patroon van beeldpunten met
afwisselend verschillende kleuren, deze achtergrond voor het vergrote beeld
laten vervangen door een egaal gekleurde achtergrond. Dit verhoogt de
leesbaarheid van tekst.
Een vergroting van een gedeelte van het scherm is niet mogelijk.
Men kan het vergrote beeld laten scrollen, waarbij het aardig is dat een
"aanwijspijl" meeloopt en daardoor steun geeft bij het lezen. Bij het
scrollen is het prettig dat alleen de tekst binnen het actieve venster
voorbij schuift en dat ook rekening wordt gehouden met de regellengte : op
het einde van een korte regel gaat het scrollen direct door met de volgende
regel en toont dus niet eerst een lange rij blanco's. Lege regels worden
bij het scrollen overgeslagen.
Via de muis kan het normale niet vergrote scherm opgeroepen worden, waarin
een helder gekleurd blok het te vergroten beeld aanduidt. Met de muis kan
dit blok en dus ook vergrotingsvenster verplaatst worden.
Alle funkties van Screen Magnifier/2 werken zowel in OS/2 als in Windows-
en DOS-sessies. Al bij al kunnen we concluderen dat Screen Magnifier/2 een
eenvoudig programma is, dat genoeg vergrotingsmogelijkheden biedt.

3. Screen Reader/2

Screen Reader/2 (zie ook technische fiche in IM jg. 9, nr. 2 van juni '95
en het artikel "IBM Screen Reader/2 : een eerste kennismaking" in IM jg. 8,
nr. 1 van maart '94) ondersteunt een groot aantal spraaksynthesizers en
verschillende brailleleesregels (zoals die van Alva, Tieman en Papenmeier).
Voor dit artikel hebben we enkel de combinatie met de Apollo 2
spraaksynthesizer gebruikt.
De bediening van Screen Reader/2 gebeurt met het extra toetsenblokje dat
ook bij de DOS-versie van Screen Reader wordt gebruikt. Eventueel kan ook
gekozen worden voor een simulatie van het toetsenblokje op het normale
computertoetsenbord. De basis-toetscombinaties voor de bediening zijn
identiek gebleven aan die van de DOS-versie. Hieraan zijn nieuwe toets-
combinaties toegevoegd die noodzakelijk zijn voor het werken met GUI's,
zoals de bediening van de muis, het voorlezen van grafische informatie en
het snel schakelen naar het hoofdvenster van OS/2 (de OS/2 werkplek
genoemd). Al deze nieuwe opties worden geactiveerd door eerst twee toetsen
samen in te drukken en daarna, met een derde toets, het gewenste commando
te geven.
Screen Reader/2 geeft volledige ondersteuning van OS/2 in het Nederlands.
De tekst wordt voorgelezen en wanneer deze voorkomt in combinatie met
grafische informatie dan wordt dit gemeld. Hierdoor is altijd duidelijk of
een tekst deel uitmaakt van een knop, een aankruisvakje, een
keuzerondje,... Hierbij blijkt dat zowel in OS/2 als in een Windows-sessie,
Screen Reader/2 de grafische- en tekstinformatie redelijk consequent meldt.
Wat zeer prettig werkt is dat alle commando's die Screen Reader voor DOS
kent, ook onder OS/2 gebruikt kunnen worden. Voorbeelden hiervan zijn : het
lezen of spellen van een woord, het lezen van een regel en woordecho (het
voorlezen van ingetikte woorden).
Screen Reader/2 leest alleen de tekst binnen het actieve venster voor,
zodat je niet onnodig geconfronteerd wordt met informatie op de
"achtergrond".
Er worden profielen meegeleverd voor toepassingsprogramma's voor zowel
OS/2, MS-Windows als MS-DOS. Als er voor een bepaalde toepassing geen
specifiek profiel is, zal Screen Reader/2 het basisprofiel gebruiken.
Het is verbazend dat Screen Reader/2 met al de geteste MS-DOS en MS-Windows
applicaties zonder problemen werkte, maar dat met een aantal OS/2
programma's niets te beginnen was. Bijvoorbeeld bij de tekstverwerker van
IBM Works werd alles voorgelezen (menu's, statusbalk, dialoogvensters,...)
behalve de ingetikte tekst. Op geen enkele manier konden we deze tekst doen
voorlezen. Dit zelfde probleem ondervonden we ook bij sommige editors.
Zoals gezegd draaide Screen Reader/2 met de geteste programma's voor MS-
Windows prima. Er werden geen problemen ondervonden bij het typen van tekst
in diverse tekstverwerkers. Er kan dan gewerkt worden op een manier zoals
je dat ook onder MS-DOS gewend bent, wat bij sommige toegangsprogramma's
voor MS-Windows (zie vergelijkende test in IM jg. 9, nr. 2 van juni '95)
een hele klus is.
Het werken met dialoogvensters geeft, net zoals bij de toegangsprogramma's
voor MS-Windows, de meeste problemen, hoewel Screen Reader/2 redelijk
compleet is in het voorlezen van de informatie. Mits enige ervaring ging
het werken met dialoogvensters vlotter. Het is echter duidelijk dat
dialoogvensters ‚‚n van de grootste struikelblokken binnen de GUI's blijven
vormen.
Bij het werken onder OS/2 worden dialoogvensters die een waarschuwing of
hulptekst bevatten direct voorgelezen. In de Windows-sessie wordt alleen
gemeld dat een dialoogvenster is verschenen, en moet men zelf het commando
geven om de inhoud voor te lezen.
Screen Reader/2 biedt een uitgebreide permanente hulpfunktie en wordt
geleverd met een duidelijke Nederlandstalige handleiding in zwartdruk en op
diskette. Dit schijfje kan gelezen worden met een leesprogramma dat onder
OS/2 draait. Door middel van een zelfinstruktieprogramma dat onder MS-DOS
draait, worden de basistoetsen aangeleerd. Daarna wordt het
zelfinstruktieprogramma voortgezet onder OS/2. Hierin worden tevens tips
aangereikt om met OS/2 te werken.
Screen Reader/2 ondersteunt het werken met OS/2 en de Windows- en DOS-
sessie op een prettige manier. Helaas blijkt Screen Reader/2 (nog) niet met
alle programma's onder OS/2 te werken, en zullen er vermoedelijk ook MS-
Windows programma's zijn die niet goed ondersteund worden. Tot slot blijft
natuurlijk de vraag of OS/2 niet tot verdwijnen gedoemd is nu Microsoft
pretendeert met Windows 95 h‚t toekomstige besturingssysteem in handen te
hebben.

De prijzen van deze produkten bedragen :
- Screen Magnifier/2: 1.111 NLG / 18.900 BEF
- Screen Reader/2: 1.848 NLG / 16.720 BEF
Meer informatie over Screen Reader/2 en Screen Magnifier/2 kan u bij het
Centrum Informatica Gehandicapten in Nederland en bij Gehandicapten en
Informatica in Belgi‰ verkrijgen.