@@ 101ea008.txt -p08- Vergelijkende test: Elektronische vertaalwoordenboeken Roderik Erens Gerrit Van den Breede 1. Inleiding De hervorming van de Nederlandse spelling brengt met zich mee dat dit jaar veel uitgevers nieuwe woordenboeken gaan publiceren. Ook bij de elektronische woordenboeken die via de computer zijn te raadplegen mogen we verwachten dat de nieuwe spelling vlot zal worden opgenomen. Wellicht zijn deze veranderingen voor u een reden om de braille- of grootdrukexemplaren te verwisselen voor een elektronische versie. Elektronische vertaalwoordenboeken kan men via een toetscombinatie opstarten. Een vertaling is razend snel gevonden en kan direct vanuit het elektronische woordenboek in de tekst worden gekopieerd. Met elektronische woordenboeken bereikt men meestal een forse tijdwinst ten opzichte van het zoeken in gedrukte exemplaren. Voor de school- en studiesituatie bieden de elektronische woordenboeken als extra voordeel dat men deze op de draagbare computer altijd bij de hand heeft. We beperken ons in deze vergelijkende test tot de elektronische vertaalwoordenboeken die onder MS-DOS werken. Woordenboeken die alleen in Windows- of Macintosh-versie verkrijgbaar zijn laten we buiten beschouwing. Wij hebben vijf producten opgespoord: Euroglot (Professional en Compact), MTX Reference, Vertaal! en WordSwitch. 2. Algemene kenmerken De elektronische vertaalwoordenboeken kunnen we onderverdelen in twee categorie‰n. Enerzijds de woordenboeken die bedoeld zijn voor wie veelvuldig vertaalwerk verricht. We denken dan aan gebruik binnen scholen, universiteiten of bedrijven. Anderzijds zijn er elektronische woordenboeken die minder uitgebreid zijn en daardoor bedoeld zijn voor thuisgebruik of voor wie af en toe een woordenboek raadpleegt. Deze woordenboeken zijn een stuk voordeliger in aanschaf maar bevatten minder woorden en bieden minder functionaliteit. In de test behoren Euroglot Professional, MTX Reference en Vertaal! tot de eerste categorie. Voor minder intensief vertaalwerk komen Euroglot Compact en WordSwitch in aanmerking. Voor de professionele woordenboeken is het moeilijk om een compleet prijsoverzicht te geven. De prijsbepaling hangt af van het aantal licenties (‚‚n gebruiker of meerdere gebruikers), welke woordenboeken en de hoeveelheid talen die men kiest. De prijzen die genoemd worden in de tabel zijn gebaseerd op ‚‚n gebruiker en twee talen (bijvoorbeeld Nederlands en Frans). Met nadruk willen we vermelden dat deze prijzen als indicatie zijn bedoeld. De elektronische woordenboeken worden ge‹nstalleerd op de harde schijf. Per taal moet men rekening houden met ongeveer 1 tot 4 Mbyte aan schijfruimte die in beslag wordt genomen. De software waarmee men het woordenboek raadpleegt wordt resident geladen in het RAM-geheugen. Het blijkt dat de geteste elektronische woordenboeken een minimaal beslag leggen op het RAM-geheugen. De woordenboeken, een tekstverwerker en de software van een hulpmiddel moeten zonder problemen in het geheugen geladen kunnen worden. Men zal regelmatig op woorden stuiten die niet opgenomen zijn in het woordenboek. Vertaal! is het enige elektronische woordenboek waarbij geen nieuwe woorden of termen kunnen worden toegevoegd of worden opgenomen in een persoonlijke woordenlijst. De software voor het raadplegen van de woordenboeken wordt via een toetscombinatie geactiveerd. De toetscombinaties kunnen bij alle geteste programma's worden aangepast zodat conflicten met de toetscombinaties van het hulpmiddel of de tekstverwerker voorkomen kunnen worden. Bij Euroglot en MTX Reference kunnen de schermkleuren worden ingesteld. Vertaal! kent alleen een optie voor monochrome of kleurweergave. Twee programma's, Euroglot en WordSwitch, geven de gebruiker de mogelijkheid om de menutaal in te stellen (Duits, Engels, Frans, Nederlands, Spaans en Italiaans). De woordenboeken worden allemaal geleverd met handleiding. Bij WordSwitch is dit een tekstbestand, bij de andere producten wordt alleen een zwartdruk exemplaar meegeleverd. MTX Reference en Vertaal! hebben een permanente hulpfunctie. VERKLARING TERMINOLOGIE -attribuut: code, toegekend aan ieder teken op het scherm, die vet gedrukte, cursieve, knipperende, ... tekst aangeeft. -disk-swapping: tussentijds bewaren van gegevens op de harde schijf in plaats van in het werkgeheugen van een PC. Door deze techniek wordt werkgeheugen vrij gehouden voor andere programmatuur. -licentie: vergunning die samen met een programma verleend wordt om dat programma te mogen gebruiken. -RAM-geheugen: werkgeheugen van een computer. De inhoud gaat verloren wanneer de computer uitgezet wordt. -resident: de toestand waarbij programmatuur (meestal tijdens het opstarten van de computer) zich in het werkgeheugen nestelt en permanent op de achtergrond aanwezig blijft samen met het toepassingsprogramma. -taalmodule: gegevensbestand (meestal geleverd op diskette) dat de woordenlijst van een bepaalde taal bevat. -thesaurus: synoniemenlijst die automatisch alternatieve woorden voorstelt. De bedoeling hiervan is een rijker woordgebruik te bevorderen. ========== Tabel: ========== Geteste versie: -EuroGlot Professional: 1.81 -MTX Reference: 2.22 -Vertaal!: 2.0 -WordSwitch: 2.1 ---------- Leverancier Nederland: -EuroGlot Professional: Linguistic Systems -MTX Reference: Transword Holland, Alva -Vertaal!: Het Spectrum Electr Publishing, Alva -WordSwitch: P. See Publishers ---------- Prijs Nederland (inclusief BTW): -EuroGlot Professional: 582 NLG, EuroGlot Compact: 149 NLG, iedere extra taalmodule: 464 NLG, EuroGlot Professional met de 6 talen: 2.344 NLG. Voor onderwijsinstellingen geldt een korting op de volledige versie. -MTX Reference: 720 NLG. Dit is de prijs voor MTX Reference software met twee van Dale Handwoordenboeken in basisuitvoering (bijvoorbeeld Nederlands-Engels en Engels-Nederlands). De prijzen voor extra (vak)woordenboeken zijn zeer verschillend. -Vertaal!: 410 NLG -WordSwitch: 59,50 NLG ---------- Leverancier Belgi‰: -EuroGlot Professional: Het Computerwinkeltje -MTX Reference: geen verdeler gekend -Vertaal!: Het Computerwinkeltje -WordSwitch: Het Computerwinkeltje, Data Braille Service ---------- Prijs Belgi‰ (inclusief BTW): -EuroGlot Professional: 11.170 BEF -Vertaal!: 6.730 BEF -WordSwitch: 1.450 BEF ---------- Beschikbare versies: -EuroGlot Professional: MS-DOS, MS-Windows, Macintosh -MTX Reference: MS-DOS, MS-Windows -Vertaal!: MS-DOS, MS-Windows, Macintosh -WordSwitch: MS-DOS, MS-Windows ---------- RAM-geheugengebruik (het gebruik van het RAM-geheugen wordt beperkt doordat ruimte op de harde schijf wordt gebruikt als geheugen (disk-swapping)): -EuroGlot Professional: 6 Kbyte -MTX Reference: 12 Kbyte -Vertaal!: 31 Kbyte -WordSwitch: 25 Kbyte ---------- Vereiste schijfruimte per taal: -EuroGlot Professional: ongeveer 1 Mbyte -MTX Reference: ongeveer 4 Mbyte -Vertaal!: ongeveer 1 Mbyte -WordSwitch: ongeveer 4 Mbyte ---------- Mogelijkheid tot woorden toevoegen: -EuroGlot Professional: ja -MTX Reference: ja -Vertaal!: nee -WordSwitch: ja ---------- Permanente hulpfunktie: -EuroGlot Professional: nee -MTX Reference: ja -Vertaal!: ja -WordSwitch: nee ---------- Kleuren instelbaar: -EuroGlot Professional: ja -MTX Reference: ja -Vertaal!: nee. Er kan alleen gekozen worden tussen monochrome of kleurweergave. -WordSwitch: nee ---------- Menutaal instelbaar: -EuroGlot Professional: ja -MTX Reference: nee. De software kan wel geleverd worden in het Nederlands, Engels, Frans en Duits. -Vertaal!: nee -WordSwitch: ja ---------- Leesvormen handleiding: -EuroGlot Professional: zwartdruk -MTX Reference: zwartdruk, diskette -Vertaal!: zwartdruk -WordSwitch: diskette ========== [1] Iedere extra taalmodule kost 464 NLG (inclusief BTW). Euroglot Professional met de 6 talen compleet kost 2.344 NLG (inclusief BTW). Voor onderwijsinstellingen geldt een korting op de volledige versie. De Compact versie van Euroglot kost 149 NLG (inclusief BTW). [2] Dit is de prijs voor MTX Reference software met twee van Dale Handwoordenboeken in basisuitvoering (bijvoorbeeld Nederlands-Engels en Engels-Nederlands). De prijzen voor extra (vak)woordenboeken zijn zeer verschillend. [3] Het gebruik van het RAM-geheugen wordt beperkt doordat ruimte op de harde schijf wordt gebruikt als geheugen (disk-swapping). [4] Er kan alleen gekozen worden tussen monochrome of kleurweergave. [5] De software kan wel geleverd worden in het Nederlands, Engels, Frans en Duits. 3. Mogelijkheden 3.1. Euroglot Euroglot is verkrijgbaar in twee uitvoeringen: een professionele editie waarin ongeveer 300.000 woorden zijn opgenomen en een compacte editie die ongeveer 100.000 woorden telt. De software waarmee de twee edities worden geraadpleegd is nagenoeg identiek. We beperken ons tot het bespreken van Euroglot Professional. Dit is een uitgebreid vertaalprogramma dat de keuze biedt uit taalmodules voor het Nederlands, Frans, Duits, Engels, Italiaans en Spaans. Dit jaar zullen taalmodules verschijnen speciaal voor vertaling van commerci‰le, economische en technische termen. De talen in Euroglot zijn kruiselings met elkaar verbonden. De gebruiker beschikt over maar liefst 30 vertaalcombinaties. Euroglot werkt met een brontaal, doeltaal en een schermtaal. Deze talen kan men naar believen instellen Euroglot wordt bediend met de functietoetsen. In een venster wordt het zoekwoord ingetypt waarna een overzicht verschijnt met de vertaling. Mocht het ingegeven zoekwoord niet voorkomen dan wordt het meest gelijkende woord getoond. Vaak heeft een zoekwoord meerdere betekenissen. Bij Euroglot wordt behalve het zoekwoord ook een aantal synoniemen getoond. Dit verduidelijkt de keuze van de gewenste vertaling. Als enige van de geteste elektronische woordenboeken beschikt Euroglot over een thesaurus. Met de thesaurus kunnen alternatieven voor het zoekwoord en de vertaling daarvan worden geraadpleegd. Hierdoor is het gemakkelijk om meerdere vertalingen te vinden voor niet alleen het zoekwoord, maar ook voor woorden die er verband mee hebben. Euroglot geeft verder taalkundige informatie over de woordsoort en het geslacht. Daarnaast kan de vervoeging van een werkwoord worden opgevraagd. Het scherm bij Euroglot is overzichtelijk. Op de menubalk wordt een overzicht gegeven van de mogelijkheden van de functietoetsen. Daaronder staat links het zoekwoord met de synoniemen en rechts de vertalingen. Met de pijltoetsen kan een woord geselecteerd worden (dit wordt invers aangegeven) dat vervolgens in de tekst gekopieerd kan worden. 3.2. MTX Reference MTX Reference is software waarmee ongeveer een tachtig elektronische woordenboeken kunnen worden geraadpleegd. De meeste woordenboeken zijn zeer gespecialiseerd (bijvoorbeeld economische, medische of technische woordenboeken). De van Dale Handwoordenboeken, die beschikbaar zijn voor Frans, Duits, Engels en Spaans vertalen altijd in ‚‚n richting. Wil men in beide richtingen vertalen dan moet men twee woordenboeken aankopen. De elektronische versie van de van Dale Handwoordenboeken zijn een exacte weergave van de zwartdruk versie. Dit betekent dat niet alleen woorden zijn opgenomen, maar ook voorbeeldzinnen, uitdrukkingen en afkortingen. Er is ook een context-editie van de Van Dale Handwoordenboeken, waarin alleen voorbeeldzinnen en uitdrukkingen zijn opgenomen. Deze editie kan gebruikt worden naast de basisversie. De MTX Reference software voor het raadplegen van de woordenboeken wordt via een menu bediend. Na het opstarten verschijnt bovenaan het scherm de menuregel. Met de pijltoetsen wordt gekozen tussen de mogelijkheden. Zodra het zoekwoord is ingetypt krijgt men in een venster een alfabetische index met het zoekwoord aangegeven. Mocht het zoekwoord niet voorkomen in deze lijst dan wordt het meest erop lijkende woord aangegeven. Indien een woord meerdere vertalingen heeft wordt achter het woord in de index een verduidelijking of omschrijving gegeven. De diverse vertalingen worden getoond in een nieuw venster. Vervolgens schakelt men via de Insert-toets naar deze lijst. Met de pijltoetsen wordt de gewenste vertaling gekozen om die te kopi‰ren naar de tekst. De uitdrukkingen en voorbeeldzinnen kunnen zo ook als geheel worden gekopieerd naar de tekst. Bij de van Dale Handwoordenboeken worden ook de woordsoort en het geslacht van het woord aangegeven. Een thesaurus ontbreekt en er zijn geen vervoegingen van werkwoorden. Men kan wel de Cito-Schrijfhulp aanschaffen. Dit is een extra module die naast de van Dale Handwoordenboeken kan worden geraadpleegd. Hierin is de grammatica van een taal opgenomen en men kan informatie vinden over het schrijven van brieven en andere teksten in de desbetreffende taal. 3.3. Vertaal! Vertaal! is een elektronisch woordenboek dat al lange tijd op de markt is. De DOS-interface is nog altijd identiek aan de eerste versie, en ook de woordenlijst (telt ongeveer 80.000 woorden) is sindsdien niet meer aangepast. Alleen het geheugengebruik van Vertaal! is behoorlijk teruggebracht, van meer dan 100 Kbyte naar 31 Kbyte. Vertaal! is een elektronisch woordenboek dat wordt geleverd voor Nederlands, Frans, Duits en Engels. Vertaal! wordt bediend via de functietoetsen. De bediening komt sterk overeen met WP5.1 (F7 is stoppen, etc.). Het zoekwoord wordt boven in een venster ingegeven en een lijst met vertalingen verschijnt eronder. Direct vanaf het intypen van de eerste letter wordt in een tweede venster een index gegeven met de woorden die Vertaal! kent. Mocht het ingetypte woord niet voorkomen dan wordt in deze lijst het meest erop lijkende woord getoond. Met de pijltoetsen selecteert u de vertaling (invers aangegeven) om die vervolgens naar de tekst te kopi‰ren. In het overzicht met vertalingen zijn uitdrukkingen en voorbeeldzinnen opgenomen. Wanneer een woord meerdere vertalingen heeft dan wordt via korte omschrijvingen snel duidelijk welke vertaling het beste gekozen kan worden. Informatie over woordsoort en geslacht is voor een beperkt aantal woorden opgenomen. Vertaal! geeft geen vervoegingen van werkwoorden en ook het aantal opgenomen vertalingen van afkortingen is beperkt. 3.4. WordSwitch WordSwitch 2.1 is een eenvoudig vertaalprogramma dat ongeveer 100.000 woorden kent. Het is verkrijgbaar voor het vertalen van en naar het Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans. De bediening van WordSwitch is eenvoudig en gebeurt via het toetsenbord. Alle informatie wordt getoond in ‚‚n venster. Het hele zoekwoord moet worden ingetypt, waarna op de regel eronder de vertaling verschijnt. Wanneer het zoekwoord niet voorkomt dan krijgt men de mededeling dat het woord niet gevonden wordt. Bij deze versie van WordSwitch kan men niet in een index zoeken met erop lijkende woorden. Het overzicht met vertalingen geeft niet aan welke vertaling gekozen moet worden in een bepaalde context. Bij een woord dat meerdere betekenissen heeft krijgt men dus geen ondersteuning over welke vertaling in een bepaald zinsverband moet worden genomen. De gebruiker zal vanuit zijn kennis van de taal moeten beslissen welk woord het beste gekozen kan worden. Voorbeeldzinnen, uitdrukkingen, een lijst met synoniemen zijn niet opgenomen in WordSwitch. Ook zijn vertalingen van afkortingen, de woordsoort en het geslacht van een woord maar beperkt vertegenwoordigd. Wel geeft WordSwitch in het overzicht de volledige vervoeging van een werkwoord. 4. Conclusies 4.1. Euroglot Euroglot Professional is een uitgebreid vertaalprogramma. De woordenschat is ruim voldoende voor de meeste gebruikers om een tekst te vertalen. Vooral door de thesaurus kan men gemakkelijk zijn woordgebruik in een andere taal verlevendigen. Wie een echt woordenboek zoekt zal het een gemis vinden dat uitdrukkingen beperkt zijn opgenomen. Voorbeeldzinnen zal men geheel niet aantreffen. Voor thuisgebruik is natuurlijk de compacte editie van Euroglot interessant. Het scherm is overzichtelijk en met een vergrotingsprogramma, brailleleesregel of spraaksysteem kan vlot de gewenste vertaling worden gevonden. Om toegang te krijgen tot die vertaling zal wel de softcursor moeten gevolgd worden om telkens het attribuut te kunnen controleren en zo te weten welk woord geselecteerd is en naar de tekst kan worden gekopieerd. 4.2. MTX Reference Met MTX Reference in combinatie met de van Dale Handwoordenboeken beschikt men over een exacte kopie van de zwartdruk woordenboeken. Het zal u niet verbazen dat u hierdoor beschikt over een zeer compleet elektronisch woordenboek. Mocht blijken dat de woordenschat voor het werk toch nog te kort schiet dan is er een enorme keus aan vakgerichte woordenboeken te krijgen. Het werken met hulpmiddelen (vooral met een brailleleesregel of een spraaksysteem) is redelijk omslachtig. Dit komt door de uitrolmenu's en de verschillende vensters waarin informatie verschijnt. Men zal regelmatig moeten schakelen tussen de softwarecursor en de hardwarecursor om alle informatie te kunnen lezen. Uiteindelijk wordt in het venster met de vertalingen vrij onduidelijk, met een "wortel-symbool" (ASCII 251), aangegeven welk woord naar de tekst kan worden gekopieerd. Het is handig dat de in MTX Reference de mogelijkheid bestaat om de schermkleuren aan te passen. Hierdoor kan MTX Reference redelijk gebruikt worden met een vergrotingsprogramma. 4.3. Vertaal! Vertaal! zal voor veel gebruikers voldoende mogelijkheden bieden voor het vertalen van teksten. Het is wel duidelijk te merken dat het programma al weer enkele jaren geleden is ontwikkeld. Vele moderne woorden komen niet voor in Vertaal!. Ook is het aantal opgenomen uitdrukkingen en voorbeeldzinnen minder volledig dan bij MTX Reference met de van Dale Handwoordenboeken. Vertaal! is zeer goed te gebruiken met vergrotingsprogramma, brailleleesregel of spraaksysteem. Het scherm is overzichtelijk en voor wie werkt met WP 5.1 zal de bediening bekend voorkomen. Net als bij Euroglot zal men het geselecteerde woord dat naar de tekst gekopieerd kan worden moeten herkennen aan het attribuut. 4.4. WordSwitch WordSwitch is natuurlijk niet te vergelijken met een echt woordenboek. Het kan best gezien worden als een hulpmiddel voor wie af en toe een briefje vertaalt. Het is toch jammer dat bij de vertalingen geen context of synoniemen zijn opgenomen. Men moet daardoor de taal behoorlijk goed beheersen om de juiste vertaling te kiezen. WordSwitch levert met geen van de hulpmiddelen die we in de test hebben uitgeprobeerd problemen op. Ook het kopi‰ren van een vertaling terug in de tekst zal weinig moeite geven. Dit gaat op exact dezelfde wijze als bij de spellingcontrole van WP 5.1: kies de letter die staat voor het woord dat gekopieerd moet worden. Hierbij moet wel opgelet worden dat er een lijst met vertalingen getoond wordt. Wanneer bij het invoeren van het zoekwoord slechts ‚‚n letter is getypt en op de enter-toets gedrukt dan blijkt WordSwitch eindeloos (dit duurt minuten) te gaan zoeken, om uiteindelijk te concluderen dat er geen woord gevonden wordt. Dit zoeken kan men alleen stoppen door de computer te resetten. Ondertussen is versie 3.0 van WordSwitch uitgekomen waarin een index met woorden is opgenomen. Wanneer men de eerste twee letters intypt zal in deze lijst het meest gelijkende woord getoond worden. Dit lijkt een belangrijke verbetering ten opzichte van versie 2.1. We hebben deze nieuwe versie van WordSwitch echter niet kunnen testen met de hulpmiddelen.