@@10BEA001.TXT -p01- Voorwoord De tiende verjaardag van uw favoriete hulpmiddelentijdschrift leek ons de geschikte gelegenheid om eens terug te blikken op de levensloop van Infovisie Magazine. Vandaar deze gratis bijlage die de cover van de allereerste Infovisie Magazine meekreeg. In een eerste gedeelte vinden de nostalgische zielen onder u een selectie van artikelen uit de twee eerste levensjaren van Infovisie Magazine. De voornaamste bedoeling van deze heruitgave is niet zozeer het opwekken van heimweegevoelens, maar wel om aan te tonen welke geweldige vaart de techniek de laatste 10 jaar genomen heeft. In de inleiding van het allereerste proefnummer van dit blad kan u lezen hoe groot in 1986 de nood was aan objectieve verstaanbare informatie over hoogtechnologische hulpmiddelen. Wie herinnert zich nog dat de huidige rubriek "Update-Info" vroeger "Laatste Berichten" noemde ? Er veranderde echter meer dan alleen maar de naam, de rubriek werd volwassen in vergelijking met de Laatste Berichten uit de eerste nummers. In de drie technische artikels verneemt u hoe een brailleleesregel, een spraaksynthesizer en een tekstherkenningssysteem er in hun beginperiode moeten uitgezien hebben. Artikelen over de computer in het buitengewoon onderwijs en de terugbetaling van hulpmiddelen illustreren de open geest die Infovisie Magazine er altijd op na gehouden heeft. Van bij het begin was het streefdoel namelijk ons niet enkel vast te pinnen op louter technische onderwerpen. Bij de technische fiches valt vooral op hoe sommige toestellen blijkbaar niet uit de hulpmiddelenmarkt zijn weg te branden. De Elekul, de Toaster en de Optacon bestonden namelijk al in de beginjaren van Infovisie Magazine en worden tot op vandaag nog steeds verkocht. Het tweede deel van deze bijlage overloopt nog eens de belangrijkste mijlpalen in het bestaan van dit blad en biedt een index van alle artikelen en technische fiches die we gedurende die 10 jaar bij elkaar schreven. Naar aanleiding van de resultaten van onze jongste lezersenqute plannen we overigens om dit overzicht aan het eind van ieder jaar te vervolledigen. De redactie heeft veel plezier beleefd aan het samenstellen van deze bijlage en wenst haar lezers hetzelfde toe. @@10BET002.TXT -p02- Inhoud 10BEA001.TXT p'01 Voorwoord 10BET002.TXT p'02 Inhoud Artikelen uit de oude doos 10BEA004.TXT p'04 Inleiding 10BEU005.TXT p'05 Laatste berichten 10BEA006.TXT p'06 Brailleleesregels 10BEA009.TXT p'09 Spraaktechnologie: sprekende en luisterende computers 10BEA013.TXT p'13 Electronische tekstlezers: van droom tot werkelijkheid? 10BEA016.TXT p'16 Het gebruik van de computer in het buitengewoon onderwijs aan visueel gehandicapten 10BEA018.TXT p'18 Hoogtechnologische hulpmiddelen voor visueel gehandicapten: wie helpt ze betalen? 10BEV020.TXT p'20 Conferentie over onderzoek, ontwikkeling, productie en distributie van technische hulpmiddelen voor visueel gehandicapten Technische fiches uit de oude doos 10BEF023.TXT p'23 Toaster 10BEF024.TXT p'24 Elekul 10BEF025.TXT p'25 Delta 10BEF026.TXT p'26 Optacon 10BEF027.TXT p'27 BodySonic 10BEF028.TXT p'28 HBS Communicator Indexen 10 jaar IM 10BEI030.TXT p'30 Mijlpalen uit het tienjarig bestaan van Infovisie Magazine 10BEI033.TXT p'33 10 jaar Infovisie Magazine: index artikelen 10BEI040.TXT p'40 10 jaar Infovisie Magazine: index technische fiches @@10BEA004.TXT -p04- uittreksel uit IM - jaargang 1, proefnumer - April '86 INLEIDING --------- Dankzij de moderne techniek zijn er de laatste decennia el heel wat studie- en beroepsmogelijkheden, lectuurvoorzieningen,... voor visueel gehandicapten verruimd. Meer en meer wordt men geconfronteerd met ingewikkelde hulpmiddelen. We denken daarbij aan computers, brailleleeslatten, enz. Over het bestaan en het gebruik van technische hulpmiddelen is vaak onvoldoende informatie te vinden, waardoor het moeilijk is zich een objectief oordeel te vormen over datgene wat bruikbaar en beschikbaar is om de eigen situatie te verbeteren. Informatie die men wel vindt is dan dikwijls afkomstig van producenten en uiteraard is deze niet erg kritisch. Daarbij komt nog dat informatie over hulpmiddelen dikwijls geschreven is in een taal die voor de genteresseerde maar niet- gespecialiseerde lezer niet begrijpbaar is. Aan deze nood aan degelijke en verstaanbare informatie wil het project INFOVISIE tegemoet komen door de uitgave van dit technisch tijdschrift: INFOVISIE MAGAZINE. INFOVISIE MAGAZINE richt zich zowel tot individuele visueel gehandicapten als tot verantwoordelijken van revalidatiecentra, onderwijsinrichtingen, lectuurvoorzieningen, tewerkstellingsdiensten,... Het tijdschrift zal driemaandelijks verschijnen. Het zal telkens een 20-tal technische hulpmiddelen beschrijven in de vorm van technische steekkaarten op licht karton. Verder worden er algemene artikels over congressen, tentoonstellingen, studiedagen, e.d. opgenomen. Een agenda van komende gebeurtenissen rondt het geheel af. Dit proefnummer is een verkorte versie van het tijdschrift. In het eerste nummer voorzien we een artikel over Handynet, het Europees informatie-netwerk voor gehandicapten, een bijdrage over het congres in Winterthur dat handelde over automatisering van de braille- produktie, en de Reha-beurs te Dsseldorf. Leuven, april 1986 Jan Engelen Verantwoordelijke uitgever @@10BEU005.TXT -p05- uittreksel uit IM - jaargang 1, numer 2 - Augustus '86 LAATSTE BERICHTEN ----------------- -OPTACON: PRIJSOPGAVE daterend van augustus 1986: ong. 240.000 Bfr. -VERSABRAILLE II: VERDELER S.B.C.V. Argonnestraat 37 B-1060 Brussel tel.: 02/538 89 20 Prijsopgave daterend van augustus 1986: ong. 420.000 Bfr. -ELEKUL: PRIJSOPGAVE daterend van augustus 1986: 750.000 Bfr. -FRANK AUDIODATA: VERDELER DATA BRAILLE SERVICE Dhr. L.De Wulf Mastweg 2 B-2610 Wilrijk tel.: 03/828 80 14 -MINI TV-LEESLOEP TIEMAN: Deze nieuwe TV-Loep maakt gebruik van een afneembare monitor. De specifikaties zijn dezelfde als de vorige mini-Tieman. VERDELER S.B.C.V Argonnestraat 37 B-1060 Brussel tel.: 02/538 89 20 PRIJSOPGAVE daterend van augustus 1986: ong. 135.000 Bfr. @@10BEA006.TXT -p06- uittreksel uit IM - jaargang 2, numer 2 - September '87 BRAILLELEESREGELS ----------------- 1. INLEIDING. Brailleleesregels vervangen het beeldscherm bij het gebruik van een computer en zetten de beeldinformatie om in tijdelijke braille. Dit tijdelijk brailleschrift wordt geproduceerd door pennetjes (metaal of kunststof) die al of niet uit een basisplaat steken en zo het brailleteken vormen. De prijs van deze toestellen varieert ongeveer tussen 270.000 BEF en 770.000 BEF. 2. HISTORISCHE GROEI. De voordelen van braille op papier mogen niet worden onderschat, maar er zijn een aantal nadelen aan verbonden. Door de afmetingen van het brailleteken, de papierdikte en de relifhoogte van de braillepunten neemt een brailleboek gauw twintig maal het volume en gewicht in als hetzelfde boek in zwartdruk. De nodige papieroppervlakte bedraagt ongeveer zeven maal zoveel. Het grote volume van brailleboeken brengt stockage- en produktieproblemen met zich mee. Er werd gezocht naar methoden om braille compacter weer te geven. Het resultaat was het stand komen van het zogenaamde "paperless braille". Bij papierloos braille wordt het brailleschrift op een tactiele leesregel "afgelezen". De leesregel is opgedeeld in cellen; iedere cel stelt een brailleteken voor. 3. DE BRAILLECEL. Een cel bestaat uit een braillepatroon van 6 en 6+2 (brailleteken + hoofdletter- en cursoraanduiding) gaatjes, waaruit kleine stiftjes in de juiste stand gezet worden om het gewenste brailleteken te vormen. Deze stiftjes worden aangedreven door een electro-magnetisch systeem of met pizo-electrische kristallen. Deze laatste braillecellen zijn de meest recente. Ze zijn licht en sneller dan de electromagnetische zodat ze gemakkelijk met 80 op n rij kunnen geplaatst worden. De braillestiftjes van de pizo- electrische cellen zijn veerkrachtig, maar worden bij normaal gebruik niet ingedrukt. De opbouw van de pizo-electrische cellen maakt dat ze practisch ongevoelig zijn voor vuil en stof en tevens zijn ze ook geruislozer dan de electromagnetische cellen. Sommige fabrikanten voorzien een blokkeringsmechanisme op de braillestiftjes. Vooral bij electromagnetische cellen treft men dit aan omdat deze door hun aard gemakkelijk in te drukken zijn en dit vraagt een zekere ervaring om te lezen. 4. HET GEBRUIK VAN DE BRAILLELEESREGEL. Sommige brailleleesregels zijn te koop als los apparaat, aansluitbaar op een computer, anderen zijn ingebouwd in een volledig eigen computersysteem. Men moet steeds de vraag naar de externe aansluitmogelijkheden stellen. Met de achtpunts braillecellen kan men eenduidig alle ASCII-tekens van een karakterset van een computer weergeven. Met acht puntjes heeft men 256 (ASCII-tekens) mogelijkheden. Brailleleesregels met zespunts braillecellen kunnen niet alle ASCII-tekens weergeven en hoofdletters worden bijvoorbeeld door knipperende braillecellen voorgesteld. Indien men zonder veel problemen alle mogelijkheden van een computer wil benutten is het aangewezen om een brailleleesregel met achtpunts cellen te kiezen. Een nuttige voorziening als men met brailleleesregels werkt is een brailleklavier. Dit klavier wordt parallel geschakeld met het standaardtoetsenbord en men kan afwisselend op de twee klavieren intikken. Simulatie van een brailleklavier op het standaard toetsenbord is een alternatieve oplossing die door sommige fabrikanten wordt aangeboden. 5. MOGELIJKHEDEN. Brailleleesregelapparaten beschikken over een lees- en schrijffunctie: lezen van braille op de leesregel vanaf cassette of diskette; schrijven van braille met het brailletoetsenbord op cassette of diskette, bijvoorbeeld voor het nemen van nota's en kopiren van teksten. De meeste brailleleesregelapparaten kunnen braille en audio opnemen en weergeven op cassette of diskette en hebben index- en zoekmogelijkheden. Andere voordelen zijn de eenvoudige bediening, het practisch geruisloos werken en het gemakkelijk herwerken, rangschikken en stockeren van informatie. Sommige apparaten bieden tevens tekstverwerkingsfaciliteiten. De wereld van de informatica en computer ligt nu ook binnen het bereik van de onafhankelijk werkende visueel gehandicapte. Verder worden informatiebronnen zoals Teletekst - een systeem waarbij gegevens worden meegestuurd met het gewone TV-signaal - en Viewdata - een systeem waarbij gegevens via de telefoonlijn worden verstuurd - toegankelijk voor visueel gehandicapten. De informa-tie wordt omgezet in braille en afgelezen op een brailleleesregel. 6. PAPIERBRAILLE CONTRA PAPIERLOOSBRAILLE. Door de opkomst van het gesproken boek, papierloosbraille en recenter de spraaksynthesizer kan de vraag gesteld worden of het traditionele brailleschrift op papier nog toekomst heeft. Wanneer we brailleschrift vergelijken met gesproken boek en synthetische spraak, dan heeft braille het voordeel dat men een woordbeeld krijgt en het ook zelf kan schrijven, daar waar dit uiteraard niet mogelijk is met beide andere middelen. Deze kunnen hoogstens een aanvulling zijn voor het brailleschrift, maar zullen het nooit vervangen. Anders is het gesteld met papierloosbraille. Hier kan zelf ook geschreven worden, en bovendien biedt het papierloosbraille nog talrijke andere voordelen zoals het eenvoudig stockeren en terug opzoeken van informaitie, het kleinere volume, de combinatie van tactiele en auditieve informatie bij gebruik van audiocassettes, enz. We kunnen stellen dat papierloosbraille het brailleschrift op papier van de markt kan verdringen, mits nog enkele verbeteringen aan deze apparatuur aangebracht worden. Het brailleschrift zelf loopt echter geen gevaar, daar het enkel van gegevensdrager zal veranderen; i.p.v. papier is nu de audiocassette of diskette de gegevensdrager geworden. Braille op papier blijft noodzakelijk. Daarbij moet eerst worden nagegaan voor welke informatie papierbraille nuttig blijft. Bijvoorbeeld voor het schrijven van brieven, persoonlijke meldingen, uitnodigingen, e.d. is het nauwelijks denkbaar deze op een audiocassette of diskette te verspreiden. Temeer daar niet iedereen zal kunnen beschikken over de nodige hoogtechnologische apparatuur. Papierbraille zal ongetwijfeld ook in de toekomst zijn eigen karakter blijven behouden. 7. MARKTSITUATIE. De apparatuur die we tot dusver kennen is speciaal ontwikkeld voor visueel gehandicapten. Op korte termijn verdringt het ene apparaat het andere van de markt. Vele van deze ontwikkelingen houden bovendien geen rekening met de soms erg beperkte financile toestand van de visueel gehandicapte gebruiker. Zoals we reeds vermeldden in de inleiding, schommelt de prijs van een brailleleesregel tussen de 270.000 en de 770.000 BEF. Een betere cordinatie op nationaal en internationaal vlak van de onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten in dit domein leiden tot lagere produktiekosten en bijgevolg lagere kostprijzen. Normalisatie en standaardisatie van de apparatuur zou erg wenselijk zijn. Gerrit Van den Breede Technisch medewerker @@10BEA009.TXT -p09- uittreksel uit IM - jaargang 1, numer 4 - Februari '87 SPRAAKTECHNOLOGIE: Sprekende en luisterende computers ----------------------------------------------------- 1. INLEIDING. Het staat als een paal boven water dat spraak een zeer belangrijk communicatiemiddel is. Reeds eeuwenlang is de mens in de weer om de werking ervan te onderzoeken. Het valt op dat spraak bestudeerd wordt door onderzoekers uit diverse disciplines: taalkundigen, physiologen, medici, logopedisten en ingenieurs. Al deze mensen hebben dan ook zeer verschillende bedoelingen. Als we spreken over de behandeling en de opwekking van spraaksignalen d.m.v. (hoog)technologische hulpmiddelen dan kan men inderdaad spreken van SPRAAKTECHNOLOGIE. In dit artikel wordt getracht u een beter inzicht te geven in deze nog jonge technologie, die trouwens zeer snel evolueert. Zo snel zelfs dat wat we vandaag als het neusje van de zalm beschouwen, volgende maand reeds achterhaald kan zijn. 2. WAT IS SPRAAK? Om de verschillende facetten van computerspraakgeneratie en spraakherkenning te begrijpen moeten we even technisch worden. In de productie van spraak kan men grosso modo twee belangrijke elementen onderscheiden: a. het voortbrengen van de trillingen (stembanden); b. het filteren of vervormen van deze trillingen om verschillende klank te bekomen (stemkolom). a. Productie van trillingen. Spraakklanken worden door de stembanden voortgebracht. Zij zijn bij benadering ofwel: -stemhebbend: De klank ontstaat door het trillen van de stembanden wegens de erdoor stromende lucht. De golfvorm is zo goed als periodisch. Het aantal trillingen per seconde (d.i. de toonhoogte of 'pitch') bepaalt de hoogte van de stem en zorgt eveneens voor intonatie en accentuatie. De toonhoogte wordt gemeten in Herz: 1 Hz is n trilling per seconde. -stemloos: De klank ontstaat door de woelige luchttrillingen die het gevolg zijn van het persen van lucht doorheen een vernauwing. Hier is de golfvorm helemaal niet periodisch, maar lijkt goed op ruis. In feite is het 'gekleurde' ruis , ook wel rose ruis genoemd, een ruissoort met constante ruisenergie per octaaf. Deze twee klanken vertonen een quasi vlak frequentiespectrum, d.w.z. dat we nog geen letters kunnen onderscheiden. b. Filtering. Dit spectrum wordt nu gewijzigd door de eigenschappen van de stemkolom (en in mindere mate door de neusholte), zodat het niet meer vlak is, maar formanten gaat vertonen. Deze bepalen de klankkleur en maken dat een klank als een bepaald foneem (/e/,/oe/,/n/,/l/) overkomt. 3.VERSCHILLENDE VORMEN VAN COMPUTER-SPRAAKPRODUCTIE. Nu we weten waaruit klanken en woorden bestaan kunnen we de stap zetten naar de kunstmatige spraaksynthese. Basiselement is hier een electrische schakeling die de hoger beschreven stemproductie nadoet. Een electronische toongenerator, een ruisgenerator en een instelbaar electronische filter vormen samen de VOCODER. a. Weergave van de ingesproken tekst (spraakcompressie). Hierbij moeten de woorden die later door de computer uitgesproken moeten worden, eerst ingesproken worden in een apart computersysteem. Dit bepaalt dan de filterkarakteristieken die nodig zijn in het VOCODER systeem. Omdat alleen filterparameters moeten opgeslagen worden kunnen in een betrekkelijk klein geheugen (64K) ongeveer 400 woorden gestockeerd worden. Een voordeel van deze techniek is de natuurlijk klinkende stem waardoor het werken minder vermoeiend en aangenamer wordt. b. Spraaksynthese uit fonetisch schrift. Hierbij produceert men spraaksignalen uitgaande van fonetisch neergeschreven woorden. De computer bepaalt zelf de filterparameters die nodig zijn om de VOCODER (zie hoger) aan te sturen. De woorden zijn opgeslagen in een electronisch geheugen (geheugen- chips). Men kan met deze techniek 8000 woorden opslaan in een geheugen van 64K bytes (bv. de Commodore 64 home-computer). We moeten toegeven dat de bekomen woorden nu uitgesproken lijken door een min of meer mechanische standaardspreker en dat ook de klemtonen en de intonatie niet altijd perfect zullen zijn. Anderzijds krijgt de gebruiker de mogelijkheid zelf nieuwe woorden in te voeren als hij ze maar fonetisch neerschrijft. c. Synthese uit normale tekst. Bij deze synthese "uit regels" ontbindt men de woorden in overlappende difonen. Voor elke difoon beschikt het programma over een standaardsequentie van spraakparameters, in een bibliotheek in het geheugen opgeslagen. Bij de synthese van een woord of een zin, zoekt het programma de verschillende difoonsequenties op en verbindt deze op een aangepaste wijze. Enkele bijkomende tekens in de tekst kunnen gebruikt worden om de klemtonen en de zgn. melodie van de zin vast te leggen en bij de synthese terug te genereren. Om de bekomen spraak zo natuurlijk mogelijk te laten klinken moet speciale aandacht besteed worden aan de duur der klinkers. Merk op dat dit een taalgebonden manier van werken is. Vreemde (in een andere taal) woorden zullen met een zwaar accent uitgesproken worden. Als nadeel kunnen we aanstippen dat er nog geen echte "tekst naar spraak" mogelijk is. Deze 'Text to Speech' systemen met een redelijke verstaanbaarheid beginnen immers pas nu langzamerhand op de markt te komen. 4. SPRAAKHERKENNING. Indien een computer gesproken tekst dient te herkennen kan dit om 2 redenen: a. Het herkennen van de identiteit van de spreker. Een toepassing van een sprekerafhankelijke spraakherkenning is de telefoonbeantwoorder (m.b.v. een personal computer), die iemand herkent aan zijn stem en zo bepaalt of er een boodschap is voor hem/haar. b. Het herkennen van de inhoud van een boodschap los van de spreker. Sommige computers verstaan reeds nu een aantal gesproken bevelen. Voor continue tekst staat nu reeds vast dat de herkenning pas zal kunnen gebeuren door beroep te doen op linguistische voorkennis. Deze systemen zijn nog in een laboratoriumfase. 5. TOEPASSINGEN. a. Spraaksynthese via spraakcompressie. Als populaire toepassing van spraaksynthese kunnen we het 'Speak and Spell' toestel van de firma Texas Instruments vermelden. Dit draagbaar toestelletje laat toe op een interactieve manier woorden te leren. Er zijn verschillende taalmodules (geheugenchips met woorden in een bepaalde taal) te verkrijgen. Onder deze vorm van spraakgeneratie vallen ook de sprekende rekenmachines, uurwerken en weegschalen, allen met een vaste en beperkte woordenschat. b. Spraaksynthese uit gewone en fonetische tekst. Hiervoor bestaan een aantal toestellen (Votex, DEC Talk, Vox Box, Vox Card, The Cricket) die de hen aangeboden tekst in spraak omzetten. De normale handelsversies kunnen doorlopende tekst meestal maar redelijk uitspreken indien hier en daar in de tekst nog wat codes toegevoegd worden. In feite worden deze spreekcodes dus gevoed met een kruising tussen fonetische en gewone tekst. De resultaten zijn echter heel behoorlijk. Er zijn al verschillende computerprogramma's die de tekst die op het scherm van de computer verschijnt, uitspreken. In feite produceren zij meestal de mengtekst die naar de spreekdoos gestuurd moet worden. Bestaande programma's kunnen zo hoorbaar gemaakt worden i.p.v. te werken met een brailleregel. De meeste van deze programma's werken in het Amerikaans. Nederlandse tekst zal niet of met een zwaar accent uitgesproken worden. Er bestaan sprekende programma's (tekstverwerker, databank,...) die speciaal ontwikkeld zijn voor en/of door visueel gehandicapte mensen. Deze programma's hebben het voordeel dat ze eenvoudiger en logischer te bedienen zijn voor visueel gehandicapte mensen. c. Spraakherkenning. Zoals reeds vermeld kunnen sommige computers een beperkte woordenschat verstaan. Enkele hiervan zijn in de technische fiches opgenomen (Votan Voice System/Terminal). d. combinaties. De combinatie van spraakcompressie en spraakherkenning geeft een zeer mooi resultaat. De computer herkent uw stem, verstaat uw taal en antwoordt in uw taal. Een mogelijke toepassing is een stemgestuurd, stockbeheerprogramma (Votan Voice System/Terminal). 6. BESLUIT. De spraaktechnologie opent grote perspectieven voor de visueel gehandicapte mens. Als bewijs hiervan mogen wij u verwijzen naar de hele reeks technische fiches in dit nummer In de toekomst mogen we nog veel verbeteringen en/of verfijningen verwachten. Vele toestellen spreken verschillende talen, behalve Nederlands. Geleidelijk aan zal hier verandering in komen en zullen we een kunstmatige stem niet of moeilijk kunnen onderscheiden van de menselijke stem ! Gerrit Van den Breede Technisch medewerker BIBLIOGRAFIE: 1. Vanwormhoudt en Martens: "Technologie Transfert Express Benelux" maandblad, nummer 20, december 1984 2. Hit Industries: "Voice systems" documentatie 3. Electronica Vandemecum @@10BEA013.TXT -p13- uittreksel uit IM - jaargang 2, numer 1 - Mei '87 ELECTRONISCHE TEKSTLEZERS: Van droom tot werkelijkheid? ------------------------------------------------------- 1. INLEIDING. Een zeer groot en belangrijk deel van de hedendaagse informatie- uitwisseling gebeurt in gedrukte vorm. Boeken, tijdschriften, brieven en folders zijn daar voorbeelden van. De computer speelt een grote rol bij de produktie van deze gedrukte informatie. Alleen het invoeren van de tekst gebeurt nog grotendeels met de hand. Door de opkomst van de electronische leesmachines zou daar wel eens een eind aan kunnen komen. Voor de visueel gehandicapten zou het natuurlijk een reuzestap voorwaarts zijn als zij op een snelle, eenvoudige manier toegang krijgen tot gedrukte en handgeschreven teksten. 2. DESKTOP PUBLISHING, IMAGE SCANNER, OCR ?? Een belangrijke stimulans voor de ontwikkeling en produktie van leesmachines (beeldscanners) is de huidige opkomst van DeskTop Publishing. Deze term betekent letterlijk "een publicatie creren vanop je bureau", dus zonder tussenkomst van een zetterij of drukkerij. De computerfabrikant Apple is de pionier op dit gebied. De bal is aan het rollen gegaan toen Apple met de muis- en figuur- gerinteerde personal computer (Macintosh) op de markt kwam. Door de grafische mogelijkheden van de Macintosh kwam er vraag naar een printer die deze grafische mogelijkheden feilloos kan afdrukken. Dat is het domein van de laserprinter. Met deze printer kan men alle mogelijke lettertypes mooi en snel afdrukken. DeskTop Publishing wordt pas echt interessant als men ook foto's en figuren tussen de tekst kan voegen. Hier doet de image scanner (beeldaftaster) zijn intrede. Nu kan men foto's laten aftasten, eventuele kleurenfoto's worden omgezet in grijstinten en gedigitaliseerd naar de computer gestuurd. Afhankelijk van de software kan men het beeld vergroten, verkleinen, enz. en tussen de tekst voegen. Op deze manier kan men snel en eenvoudig een mooi tijdschrift samenstellen. De genoemde toestellen (computer, laserprinter, image scanner) vormen samen de basisuitrusting nodig voor de DeskTop Publishing. De afkorting OCR staat voor Optical Character Recognition. Na het aftasten van het beeld gaat men een stap verder. Men gaat namelijk over tot het herkennen van de tekens, letters, cijfers, leestekens en speciale tekens. Een scanner kan dikwijls gebruikt worden als OCR-toestel, dat is een kwestie van het juiste computerprogramma. De noodzakelijke resolutie hiervoor van de scanner ligt rond 300 dots per inch (12 punten per mm). Het programma zal het afgetaste beeld zo verwerken dat letters en cijfers genterpreteerd worden als zodanig en niet als een figuurtje. 3. DE KURZWEIL GENERATIE: DE EERSTE LEZENDE COMPUTERS. Nog voor de opkomst van de microcomputers en a fortiori voor DeskTop Publishing werden in de V.S. een reeks leesapparaten ontwikkeld gebaseerd op een minicomputer. De firma Kurzweil kwam in 1976 op de markt met een sprekende boekenleesmachine. Dit apparaat vindt men nu nog in verschillende Noord-amerikaanse bibliotheken. Een volgende stap was, naast het verbeteren van de afleeskwaliteit, het naar buiten brengen van de afgelezen informatie zodat deze in een ander computersysteem kan ingebracht worden (types 400, 4000 en DeskTop). Tot voor enkele jaren waren de Kurzweilleesmachines de onbetwistbare leiders in dit domein, zowel wat kwaliteit en snelheid betreft. Men vindt deze machines dan ook op verschillende plaatsen (banken, drukkerijen, kranten, enz.) en in Belgi ook bij de brailledrukkerij van Progebraille. In het buitenland o.m. bij Blindenstudinanstalt (Marburg), SZB (Zrich) en RNIB (London). 4. DE MICROCOMPUTER GENERATIE: GOEDKOPER LEZENDE COMPUTERS. Door de groeiende afzetmarkt voor DeskTop Publishing-apparaten daalt de prijs van OCR-machines en stijgen de mogelijkheden van OCR-software zeer snel. Er zijn nu reeds OCR-programma's op IBM-PC te koop die de computer toelaten om nieuwe lettertjes aan te leren. Hiermee worden bedoeld de lettertypes die door de softwarefabrikant nog niet voorzien waren. Het is ook mogelijk verschillende lettertypes door mekaar op n blad te herkennen. Het programma herkent dan automatisch het lettertype. Het aflezen van handgeschreven teksten is (nog) niet mogelijk met de huidige toestellen. De electronisch gelezen tekst wordt omgezet in de ASCII-code (ASCII = American Standard Code for Information Interchange, een algemeen aanvaarde standaardcode om lettertekens voor te stellen). Deze universele computercode kan voor allerlei zaken gebruikt worden. Zo kan men bijvoorbeeld de gelezen tekst naar een brailleleeslijn, spraaksynthesizer of brailleprinter sturen. Men kan de ASCII-file ook in een tekstverwerker opvangen en verwerken. Sommige OCR-programma's bezitten de mogelijkheid om rechtstreeks een aangepaste file aan te maken die geschikt is voor n bepaalde tekstverwerker, bv. Wordperfect. Sommige programma's hebben een lijstje van tekstverwerkers waaruit men kan kiezen. De leesapparaten zoals die gebruikt worden bij DeskTop Publishing zijn niet draagbaar en het papier wordt automatisch afgetast (scanner). Sommige zijn voorzien van een automatische invoerlade zodat tot 50 bladen automatisch gelezen kunnen worden. Meer technische gegevens vindt u in onze technische fiches. 5. DE INDIVIDUELE LEESAPPARATEN VOOR VISUEEL GEHANDICAPTEN. En van de eerste optische leesapparaten was de OPTACON (IM 1, 1 p. 25). D.m.v. 144 trillende naaldjes wordt de vorm van de letter in een soort relif voorgesteld. Het lezen met de OPTACON vraagt veel oefening en ervaring. Technisch gezien is de OPTACON een beeldscanner en geen OCR-apparaat. Het herkennen van de letters gebeurt in de hersenen van de lezende persoon. Een echt OCR-leesapparaat voor individueel gebruik is de DELTA (thans in een tweede versie die nauwkeuriger leest). Een leeskop wordt over het papier geschoven, de ingebouwde mini camera neemt de vorm van de letters op en een computer zet de herkende letters om in braille op een leesregel van 12 tekens. Het is ook mogelijk om de gelezen tekst in een PC-tekstverwerker in te voeren. Deze twee (OPTACON en DELTA) leesapparaten zijn draagbaar en de camera moet met de hand bewogen worden. 6. CONCLUSIE. De draagbare leesapparaten zoals de OPTACON en de DELTA kosten tussen 240.000 en 400.000 BEF. Ze zijn eenvoudig in het gebruik maar zijn minder geschikt als men regelmatig grote hoeveelheden tekst moet doornemen. De bureau leesmachines zijn duurder. De hardware kost ongeveer 150.000 BEF maar voor de karakterherkenning vereisen ze software van ongeveer 300.000 500.000 BEF. Het is dus de software die nog erg duur is en overigens bij sommige firma's nog in een ontwikkelingsstadium verkeert. Het ligt voor de hand dat de prijs van de software nog zal dalen en de mogelijkheden ervan toenemen, zeker omdat men deze artikelen niet alleen kan verkopen aan visueel gehandicapten maar ook aan kantoren en overal waar men documenten wil opslaan in een computer. De afzetmarkt is dus redelijk groot waardoor de concurrentie groot is en de prijs gedrukt wordt. Gerrit Van den Breede Technisch medewerker BIBLIOGRAFIE: - PCM van januari 1987. - BYTE van maart 1987 en april 1987. - technische gegevens van Kurzweil, Optacon en Delta. @@10BEA016.TXT -p16- uittreksel uit IM - jaargang 2, numer 2 - September '87 HET GEBRUIK VAN DE COMPUTER IN HET BUITENGEWOON ONDERWIJS AAN VISUEEL GEHANDICAPTEN ------------------------------------------------------------- In het buitengewoon onderwijs aan visueel gehandicapten wordt de computer ingeschakeld op een drietal domeinen. 1. Voor de produktie van braille; 2. Als leerprothese en onderwijshulpmiddel; 3. Bij het voeren van de administratie voor de school. In deze bijdrage wil ik het vooral hebben over het gebruik van de computer in de eerste twee domeinen. Het inschakelen van de computer in de schooladministratie immers verschilt niet met een dergelijk gebruik in de gewone school 1. DE COMPUTER EN DE AANMAAK VAN BRAILLE. Sinds enige jaren worden brailleteksten op tamelijk grote schaal via computer aangemaakt. Meest gebruikt hierbij is het Elekul- intikprogramma. Dit is een tekstverwerkingsprogramma dat bruikbaar is op een Tandy TRS-80 (model 4), en sinds korte tijd ook op IBM-PC (MS/DOS). Het uitprinten in braille van de aldus aangemaakte teksten gebeurt via een lijnprinter die eveneens ontwikkeld is aan de K.U.Leuven. De meeste BO-scholen type 6 beschikken over een intikpost. Het uitprinten gebeurt in n van de bestaande brailleproduktiecentra. De vzw Progebraille, het brailleproduktiecentrum dat gesubsidieerd wordt door het Ministerie van Cultuur, werkt met een brailleprinter en een tekstverwerkingsprogramma van Duitse makelij. De zwartwittekst wordt daarbij ingelezen via een scanner of O.C.R.-apparaat. Voor het aanmaken van reliftekeningen wordt nog geen gebruik gemaakt van grafische software. In Nederland gebruikt men daarvoor (aangepaste) programma's van Mac Intosh, namelijk Macdraw en Macprint. 2. DE COMPUTER ALS LEERPROTHESE EN ONDERWIJSMIDDEL. Totnogtoe is er nog weinig gexperimenteerd met educatieve software voor visueel gehandicapten. De reden hiervan is dat eerst de hardware (output- en inputmogelijkheden) moet aangepast worden. Wat betreft de aanpassing van deze hardware zijn er vooral initiatieven genomen op 3 domeinen. a) Initatieven om via de computer de communicatie tussen blinden en zienden te bevorderen. Vooral bij blinden in het gewoon onderwijs stelt zich het probleem dat de ziende leraars niet kunnen lezen wat door hun leerlingen-braillisten geschreven wordt. Om dit probleem op te lossen werden recentelijk twee typisch Vlaamse produkten op de markt gebracht. De Braildec: Dit is een compacte microprocessor die verbonden kan worden met een Perkins-brailleschrijfmachine. Dankzij deze micro- processor wordt hetgeen de blinde in braille tijpt onmiddellijk in drukletters getoond op een videoterminal, ofwel via een printer uitgeprint. De Braildec beschikt ook over een geheugen voor een aantal bladzijden. De Braildec kan ook gebruikt worden als brailleklavier voor een computer. De Cobra: Dit systeem beschikt over bijna dezelfde mogelijkheden als de Braildec. Het is goedkoper, maar minder gebruiksvriendelijk. Het gebruikt geen aparte microprocessor, maar een Schneider homecomputer, die via speciale software aangepast wordt. b) Draagbare en geluidsarme apparaten die de blinde toelaten in braille op schijf of cassette een tekst te stockeren, die achteraf via een speciale leesregel kan herlezen worden. Er zijn een drietal dergelijke apparaten op de markt: de Braillex, de Brailink en de Versabraille. Ze moeten echter allemaal uit het buitenland ingevoerd worden en zijn dan ook tamelijk duur. Vooral de versabraille wordt regelmatig gebruikt door studenten aan de universiteit en in het hoger onderwijs. Elk van deze apparaten kan ook gebruikt worden als computerterminal, al zijn hun mogelijkheden dan wel beperkt. c) Aangepaste computerterminals voor visueel gehandicapten. Ook hier is er in het buitenland heel wat op de markt, maar slechts enkele apparaten zijn tot de Belgische markt doorgedrongen. De kostprijs ervan is zeer hoog en dat is waarschijnlijk de reden waarom totnogtoe geen enkele school of student over dergelijke apparatuur beschikt. Deze aangepaste computerterminals kan men indelen in 3 systemen: -apparaten die een output voorzien via een "brailleleesregel" van 20,40 of 80 karakters, waarbij de scherminhoud regel per regel via elektronisch gestuurde pinnetjes wordt weergegeven in braille. In Belgi vindt men een paar van deze apparaten bij blinde kaderleden in grote bedrijven. -apparaten die de tekst die op de videoterminal verschijnt uitspreken in verstaanbare woorden en zinnen. -systemen waarbij via een insteekkaart vergrote letters kunnen bekomen worden op de videoterminal, wat uiteraard nuttig is voor slechtzienden. Wanneer men het inschakelen van een paar goedkope speechsynthesizers buiten beschouwing laat, wordt voorlopig geen enkel van de drie beschreven computerterminals in het B.O. gebruikt. Er bestaat in n school wel het projekt om tegen het schooljaar 1987-1988 een IBM- computer aan te schaffen met aangepaste audioterminal en met een videoterminal met grote letters. Een bijkomend probleem is dat er wel reeds speechsynthesizers bestaan die verstaanbaar Engels, Frans of Duits kunnen spreken, maar het Nederlands is door de meeste producenten totnogtoe vergeten. Ziedaar de stand van zaken in het onderwijs aan visueel gehandicapten. Hopelijk kan ik in een volgende bijdrage wat meer meedelen over het gebruik van educatieve software in deze sector. Paul Vervloessem Bestuurslid @@10BEA018.TXT -p18- uittreksel uit IM - jaargang 2, numer 3 - Januari '88 HOOGTECHNOLOGISCHE HULPMIDDELEN VOOR VISUEEL GEHANDICAPTEN: Wie helpt ze betalen? ----------------------------------------------------------- Hoogtechnologische hulpmiddelen bieden ontzaglijke mogelijkheden voor autonomie, communicatie en opleiding van gehandicapten. Het is wellicht niet onbekend dat deze hulpmiddelen echter nogal duur zijn in aankoop. Op welke manier de overheid tussenkomt, kunnen jullie vernemen in dit kort overzicht. Gehandicapten die een hulpmiddel wensen aan te kopen, kunnen terecht bij de volgende instanties voor een mogelijke terugbetaling: 1. het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV), 2. het Rijksfonds voor Sociale Reclassering van de Minder-Validen, 3. het Fonds voor Medische, Sociale en Pedagogische zorg (Fonds '81), 4. het Fonds voor Arbeidsongevallen en het Fonds voor Beroepsziekten, 5. het Nationaal Instituut voor Oorlogsinvaliden. Visueel gehandicapten doen vooral een beroep op het RIZIV en het Rijksfonds voor Sociale Reclassering van de Minder-Validen. Het RIZIV betaalt hulpmiddelen terug die in de nomenclatuur opgenomen zijn. Daarbuiten kan men een aanvraag indienen voor een bijzondere tegemoetkoming in het kader van een schoolopleiding, een omscholing of een beroepsarbeid (vb. de telescopische bril). De beslissing ligt bij het College van Geneesheren-Directeurs van het RIZIV. Om in aanmerking te komen voor een tegemoetkoming, moet men zich administratief in regel stellen bij een mutualiteit. Men moet wachten op de beslissing van het RIZIV alvorens een apparaat aan te kopen. Bij een weigering kan men een vraag indienen bij het Rijksfonds. Dit wordt toegelicht in het volgende punt. Het Rijksfonds voor Sociale Reclassering van de Minder-Validen verleent tegemoetkomingen in de kosten voor aankoop van apparatuur op voorwaarde dat de aanschaf ervan noodzakelijk is uit hoofde van de handicap. Bovendien moet het gaan om meer kosten in functie van de "sociale reclasseerbaarheid". Concreet betekent dit dat je moet kunnen bewijzen dat het betreffende hulpmiddel noodzakelijk is voor het volgen van een schoolopleiding, een beroepsopleiding of voor een tewerkstelling. Heel wat studenten en werkenden kunnen op deze manier gebruik maken van hoogtechnologische hulpmiddelen wat de integratie sterk kan bevorderen. In principe kan de vrouw-huishoudster en de man-huishouder ook een aanvraag voor een tegemoetkoming in de kosten van een hulpmiddel indienen inzoverre de uit te voeren huishoudelijke taken als "volwaardig" kunnen beschouwd worden (alzo geformuleerd door het Rijksfonds). Enkel personen die ingeschreven zijn in het Rijksfonds kunnen een aanvraag indienen bij het Provinciaal Bureau van het Rijksfonds. Inschrijven is mogelijk vanaf de geboorte tot aan de pensioenleeftijd. Huishoudsters en huishouders kunnen nog na de pensioenleeftijd inschrijven. Mensen in een rusthuis kunnen niet meer van een tussenkomst genieten. De aanvraag moet, op de daarvoor bestemde formulieren, aangetekend worden verstuurd en moet vergezeld zijn door de volgende documenten: -een weigering van het RIZIV -de motivering van de aanvraag -een medisch attest -een prijsofferte van het gevraagde hulpmiddel Elke aanvraag wordt individueel voorgelegd aan een beslissingsorgaan, zodat een beslissing soms twee jaren op zich kan laten wachten. Men mag het hulpmiddel, in tegenstelling tot het RIZIV, reeds voor de beslissing aankopen (neem echter geen al te grote risico's). Enkele voorbeelden van courante terugbetalingen betreffen brailleschrijfmachines, braillex, Optacon, brailleterminals, low- vision hulpmiddelen, oogprothesen. Voor de nodige formulieren en bijkomende informatie kan u steeds terecht bij een sociale dienst of bij de provinciale bureaus van het RIZIV en het Rijksfonds. Deze adressen kan u o.a. terugvinden in de "Sociale Gids voor Visueel Gehandicapten", uitgegeven door InfoVisie. Een grote groep van visueel gehandicapten kan, gezien de huidige reglementeringen, zeer moeilijk genieten van een tussenkomst bij aankoop van hoogtechnologische hulpmiddelen. Wij hopen dat ook voor hen een uitweg zal gevonden worden en zullen niet nalaten hier mede voor te ijveren. Aanbevolen brochure: "Waar voor je geld?", De terugbetalingsmogelijkheden i.v.m. hulpmiddelen voor gehandicapten, juni 1987; een uitgave van KVG- vorming, A. Goemaerelei 66, 2018 Antwerpen, tel. 03/216 29 90. Ghislaine Geerits Cordinator @@10BEV020.TXT -p20- uittreksel uit IM - jaargang 1, numer 4 - Februari '87 CONFERENTIE OVER ONDERZOEK, ONTWIKKELING, PRODUCTIE EN DISTRIBUTIE VAN TECHNISCHE HULPMIDDELEN VOOR VISUEEL GEHANDICAPTEN ------------------------------------------------------------------ Eind september 1986 ging te Brussel de conferentie met bovenstaande lange naam door. Zij werd ingericht door het Nationaal comit van het Belgisch Blindenwezen in samenwerking met de "Liaison" groep(1) van de Europese Ekonomische Gemeenschap. Het voornaamste doel van dit seminarie was om via konfrontatie tussen producenten, verkopers en de gehandicapten zelf te komen tot het definiren van de knelpunten in de voorziening van hulpmiddelen voor visueel gehandicapten. Vanwege producenten en verkopers waren er personen van o.m. Resus, Papenmeyer, Frank, Jonkers, Tieman, Tiflotel, VTEK, Sensotec, EDCenter, Data Braille,... Verschillende firma's toonden ook hun nieuwste realisaties. Verschillende Europese verenigingen van visueel gehandicapten vormden de tegenpool in de discussies. Zo waren er o.m. NVVS (NL), British Computer Association for the Blind, Croisade des Aveugles (F), de Spaanse Nationale Blindenvereniging, RNIB (UK), de European Blind Union, Blinden-studienanstalt (BRD), Progebraille (B), IRSA (B), Licht en Liefde (B), ONA (B), La Lumire (B),... Als advies- en researchgroepen waren o.m. vertegenwoordigd de Bliss-spraakgroep van de R.U.Gent, het Brailleprojekt van de K.U.Leuven en InfoVisie. De seminaries waren opgesplitst in vier tema's: -weergave in Braille van tekst op computerscherm -gesproken weergave van tekst op computerscherm -weergave in vergroot lettertype van tekst -optische leestoestellen 1. BRAILLEOUTPUT VAN COMPUTERGEGEVENS. Uiteraard werd tijdens deze sessie heel wat aandacht besteed aan de verschillende systemen van Brailleoutput. De verschillende aanwezige fabrikanten (voornamelijk Duitse) beklemtoonden de kwaliteiten van hun produkt. Toch was het opzet van de organisatoren enigzins anders, nl. te komen tot een eenduidige afspraak over de braillecodes. Dit is niet triviaal omdat de computerleeslijnen achtpuntsbraille gebruiken waarvoor nog geen standaard bestaat (2). Door de heer LORENZ (D) werd daarom een lijst opgesteld die toelaat alle in Europa gebruikte letters weer te geven; hierbij trachtte hij de meest gebruikte tekens door de klassieke zespuntscombinaties weer te geven. Deze lijst werd pas op de conferentie uitgedeeld, zodat het moeilijk was een gefundeerde opinie hierover te uiten. Vermits deze Lorenz- afspraken alle Europese lettertekens (en de "standaard" tekens van de IBM-PC) moesten omvatten, hebben een aantal tekens combinaties gekregen die in de oorspronkelijke taal niet gebruikelijk zijn (zo worden in het Lorenz systeem andere afspraken voorzien voor de franse geaccentueerde letters dan in Frankrijk zelf). De aanwezigen vroegen daarom aan de fabricanten van deze leeslijnen om hierin verschillende afspraken te programmeren; bijvoorbeeld de Franse, Duitse, Engelse en de Europese. De gebruiker kan dan zelf de brailleomzetting kiezen. In de marge van deze technische afspraken ontspon zich een discussie over de voor- en nadelen van kortschrift en van achtpuntsbraille. 2. SPREKENDE COMPUTERS. In de sessie over spraakoutput werden de verschillende systemen besproken door Prof. Emiliani (Florence). De voornaamste knelpunten (3) zijn hier: -de taalafhankelijkheid van klanken, intonaties, pauses enz. -de verstaanbaarheid van de geproduceerde klanken -de relatie tussen schermtekst en gesproken tekst -de nood aan zeer specifieke software in personal computers omdat spraakoutput voor blinden aan een onnatuurlijk hoog ritme mag verlopen zodat vlot gewerkt kan worden. -de spraakoutput moet onder alle programma's mogelijk zijn. Prof. Emiliani gaf ook nog toelichting bij het Handynet projekt en het projekt van de SIVA (Milaan) waarbij de impakt van de moderne technologie op de communicatiemogelijkheden en de tewerkstelling van de gehandikapten onderzocht wordt. 3. GROOTLETTERBEELD OP COMPUTERSCHERMEN. Vergrote letters op computerbeeldschermen zijn van het hoogste belang voor de slechtziende gehandikapten. Toch is er hier ook nog heel wat voor verbetering vatbaar. -de prijs van de systemen is veel groter dan voor spraakoutput -het beeldschermoverzicht gaat snel verloren bij hoge vergroting In de bespreking werd dan ook gepleit voor het ontwikkelen van zeer flexibele soft- en hardware voor grootletterdisplay. 4. OPTISCHE LEESAPPARATEN. In de slotzitting werd aandacht besteed aan de apparaten die gewone zwartschrifttekst kunnen lezen en deze of uitspreken, of in braille tonen of in een computer kunnen inbrengen. De heer J. Guns besprak in naam van Progebraille de inzet van de KURZWEIL leesmachine bij de aanmaak van Brailleboeken. Hun ervaring werd aangevuld met die van de heer Pinell (Blindenstudienanstalt, Marburg). Het leesfoutpercentage zou voor eenvoudige tekst 0,1% bedragen, voor gemiddeld moeilijke tekst rond 1%, en voor ingewikkelde dingen tot 10 20% oplopen. Als leestoestel voor persoonlijk gebruik werd tenslotte de DELTA besproken door de heer Ducros; het toestel werd ook gedemonstreerd. De opinies erover bleken nogal verdeeld. Zo zou het betrekkelijk moeilijk zijn om de gedrukte lijnen te volgen (ingewikkelder als bij een Optacon) en bovendien leest het niet echt snel. Maar het heeft als ontegensprekelijk voordeel het eerste persoonlijke leestoestel te zijn waardoor een relatief groot aantal gedrukte teksten toegankelijk wordt voor visueel gehandicapten. Tot slot van de conferentie werd een akkoord bereikt over een twaalftal resoluties (4). Enkele hiervan zijn: -producenten moeten rekening houden met de opinie van blinden en blindenverenigingen bij het ontwerpen van een nieuw apparaat -eventuele financile hulp van de EEG zou bij voorkeur gaan naar het inrichten van seminaries, het subsidiren van de deelname aan beurzen en steun aan het werk van de Internationale Standaard Organisatie (ISO). -de meer technische adviezen t.a.v. brailledisplay, spraakoutput en grootletterbeeld zijn hoger reeds vermeld. In de marge van de conferentie kwamen nog ter sprake: -de oprichting van een associatie van producenten "POND". Een van de eerste doelen is het publiceren van n Europese katalogus van hulpmiddelen (5). -de oprichting in Frankrijk van de groep "AGATE", met als hoofdopdracht het stimuleren van de verspreiding van moderne hulpmiddelen (6). -met enige wrevel werd vastgesteld dat zeer gelijkaardige apparaten in alle E.E.G. landen uitgevonden worden. dr. ir. J. Engelen K.U.Leuven/InfoVisie nota's: (1) zie ook InfoVisie Magazine, jg.1,nr.3, p.36 (2) achtpuntsbraille kwam ondermeer ter sprake in: -"Proc. 5th Workshop on Computerized Braille", Winterthur 85 -InfoVisie Magazine, jg.1,nr.1, p.29 (3) zie ook het artikel over sprekende machines in dit nummer van InfoVisie Magazine (4) o.m. ter inzage bij InfoVisie en bij het NKBB. (5) secretariaat waargenomen door Blindenstudienanstalt, Marburg (6) leden zijn: Ass. Val. Hay, Com. Nat. Prom. Soc. des Av., de Croisade Aveugles en de Group. des Intell. Av. et Amblyopes. @@10BEF023.TXT -p23- technische fiche uit IM - jaargang 2, numer 3 - Januari '88 AUDIO TOASTER GB Handynet 3,3,2 Nordic 21.21.03 01/88 Deze compacte mono cassettespeler is ontworpen voor het beluisteren van cassettes opgenomen volgens een twee-sporen-systeem zowel als volgens het vier-sporen-systeem gebruikt voor gesproken boeken. Hij kan enkel weergeven, niet opnemen. Het toestel is eenvoudig te bedienen. Na insteken van de cassette start de speler automatisch. Buiten de traditionele toetsen voor snel doorspoelen rechts-links, en de verwijdertoets, is er ook een spoorkeuzetoets. Toon- en volumeregeling gebeurt met twee schuifknoppen aan de voorkant van het apparaat. Op de casettespeler kan een mono hoofdtelefoon met 6.3 mm jack plug aangesloten worden. De volgende faciliteiten zijn voorzien: -autoreverse, bij het einde van een spoor gaat de speler automatisch over naar het volgende spoor, een volledige cassette kan zo afgespeeld worden zonder manipulatie van de gebruiker; -bij het einde van het doorspoelen komt de cassette omhoog; -spoorgeheugen, na het verwijderen van een cassette blijft de spoorkeuze bewaard; -er is een spoor 1-indikatie. Ontwerp: CLARKE & SMITH INT. Ltd. Melbourne House, Melbourne Road GB-Surrey SM6 8SD tel.: 0044 1-669 4411 tlx.: 22574 Casint G Verdeler: Stichting HBS Postbus 1685 NL-3600 BR Maarssen tel.: 0031 3465 66644 Prijs: 395 Gulden Prijsopgave daterend van oktober 1987 Voeding: 110/240V, 50 Hz Afmetingen: 200 x 180 x 170 mm Gewicht: 2 kg @@10BEF024.TXT -p24- technische fiche uit IM - jaargang 1, numer 1 - Mei '86 BRAILLE-DRUKKER ELEKUL BELGIE Handynet 3,3,2 Nordic 21.09.09 05/86 Deze zeer snelle brailledrukker (400 brailletekens per seconde of 1200 bladzijden per uur) is bijzonder geschikt voor instituten, scholen en brailledrukkerijen. Hij is bestemd voor de produktie van boeken, tijdschriften en kursussen. Er wordt enkelzijdig zes-punten-braille gedrukt met maximaal 40 brailletekens per lijn. Het papier moet aan deze eisen voldoen: rollen gewoon braillepapier zonder vouwen of geperforeerde randen met een maximum lengte van 1000m, de papierbreedte moet liggen tussen 20 en 29 cm, papierdikte 160 g/m2. Het papier wordt automatisch afgesneden op het gepaste formaat met de ingebouwde snijinrichting. Sturing gebeurt door een micro-computer via een serile kommunikatielijn. Een micro-computersysteem is beschikbaar dat tevens kan dienen als intikpost en als hulp bij de lay-out van teksten. Door zijn montage op wieltjes is de drukker beperkt verplaatsbaar. Ontwerp: Prof. Dr. Ir. G. Franois Katholieke Universiteit Leuven Dep. Elektrotechniek/Afd. MIL-04 Kardinaal Mercierlaan 94 B-3030 Leuven-Heverlee tel.: 016/22 09 31 Verdeler: Elbicon N.V. Industrieterrein Nieuwland B-3220 Aarschot tel.: 016/56 06 11 tlx.: 26067 Prijs: 750.000 Bfr Prijsopgave daterend van juli 1986 Netvoeding: 220V/50Hz, 6A enkelfazig Afmetingen: 100 (l) x 65 (b) x 125 (h) cm Gewicht: 120 kg @@10BEF025.TXT -p25- technische fiche uit IM - jaargang 1, numer 1 - Mei '86 DIVERSEN DELTA FRANKRIJK Handynet 3,3,2 Nordic 21.06.06 05/86 Met dit apparaat kan gedrukte tekst rechtstreeks omgezet worden in brailleschrift. Er wordt gebruik gemaakt van een camera en een brailleleesregel met 12 cellen. Elke gedrukte tekst met letters 1 tot 7 mm hoog, die niet met elkaar verbonden zijn,kan men lezen. Handschrift, schuin of slecht gedrukte tekst is niet te lezen. In de camera is er verlichting ingebouwd en een zoomsysteem om de letter-tekens goed te centreren. Twee vibratoren laten toe beter een lijn te volgen. De brailletekens verschijnen van links naar rechts op de leesregel, en schuiven door naar links terwijl de camera leest. Voor ziende helpers is er een LCD-uitlezing voorzien. Bediening: er zijn twee druktoetsen voor wissen van letters, n voor alles en n voor letter per letter wissen; vervolgens is er een toetsenbord met relifaanduiding: contrast- en zoomregeling, tekst lezen of terminal.Via een serile kommunikatielijn kan randapparatuur aan de Delta aangesloten worden. Een buffergeheugen van 256 tekens is voorzien voor nalezen van tekst. In optie kan men een apparaat krijgen zonder leesregel. Ontwerp: SYSTELEC S.A. Z.A.E. 4,rue Lon Blum F-91120 Palaiseau France tel.: 00 33 60 11 95-15 tlx.: Systec 600 253 F Verdeler: DATA BRAILLE SERVICE Dhr. L.De Wulf Mastweg 2 B-2610 Wilrijk tel.: 03/828 80 14 Prijs: ongeveer 340.000 Bfr (leveringstijd: 4 maanden) Prijsopgave daterend van april 1986 Netvoeding: 220V/50Hz batterijlader 6 uur werking met ingebouwde 12V-batterij Afmetingen: 30 (l) x 25 (b) x 10 (h) cm Gewicht: 4 kg @@10BEF026.TXT -p26- technische fiche uit IM - jaargang 1, numer 1 - Mei '86 DIVERSEN OPTACON USA Handynet 3,3,2 Nordic 21.06.06 05/86 Draagbaar toestel dat toelaat een gedrukte tekst te lezen zonder omzetting in braille. Het bestaat uit drie delen: een camera, het elektronisch gedeelte en het tastveld. De camera bevat twee lampjes die de tekst verlichten, een lens met instelbare vergroting en een netwerk van 144 fototransistoren die het beeld opnemen. De camera is met een dunne draad verbonden met het apparaat en kan na gebruik er vooraan in opgeborgen worden. Het tastveld bestaat uit 144 trillende staafjes en meet 4.5x1.5cm. Om te lezen legt men de linker wijsvinger erop, als onder de camera een letter verschijnt, dan komt diezelfde letter in relif op het tastveld. Bedieningsknoppen: instelbare vergroting van de tekst voor grote en kleine letters, instelbare drempel voor aanpassing aan het kontrast van de druk of de lichtweerkaatsing, intensiteit van de trilling, omschakeling voor witte letters op gekleurde achtergrond. Opties (enkel model R1C en R1D): hulpstukken voor lezen van beeldscherm, rekenmachine, typmachine of zeer kleine druk. Daarnaast voor training: camerageleider en kontrolescherm. Een goede tastzin en een training van 50 uren zijn noodzakelijk. Ontwerp: TELESENSORY SYSTEMS INC. 455 North Brenardo Avenue P.O.Box 7455 Mountain View, CA 94039-7455 USA tel.: 00 1 800-227-8418 tlx.: 278838 TSI UR Verdeler: S.B.C.V. Argonnestraat 37 B-1060 Brussel tel.:02/538 89 20 Prijs: 285.000 Bfr Prijsopgave daterend van januari 1985 Netvoeding: 220V/50Hz 4 uur gebruik met ingebouwde batterij Afmetingen: 20 (l) x 15 (b) x 5 (h) cm Gewicht: 1.8 kg @@10BEF027.TXT -p27- technische fiche uit IM - jaargang 2, numer 2 - September '87 DOOFBLINDEN BODYSONIC BELGIE Handynet 3,2,2 Nordic 03.30.06 09/87 De Bodysonic is een combinatie van een comfortabele zetel en hoogwaardige electronica. In deze zetel kan je muziek beluisteren en voelen. De zetel werd ontworpen door het Belgisch bedrijf Velda en de electronica komt van Pioneer. Op de rug zijn 2 verstelbare breedbandluidsprekers (90Hz - 18000Hz) gemonteerd met een muziekvermogen van 3W. De zit en rug zijn voorzien van speciale laagfrequentieluidsprekers (vibratie-eenheden) die de muziek omzetten in trillingen die overgezet worden op het lichaam. Het geluid en de vibraties worden geregeld met de afstandsbediening die met een draad verbonden is met de Bodysonic stereoversterker en onderaan de zetel gemonteerd is. De Bodysonic kan u aansluiten op de stereoinstallatie, TV, cassette, walkman, enz... Het relaxerend effekt van de combinatie geluid-muziek en vibratie is bewezen. De zetel kan door iedereen gebruikt worden. Ontwerp: P.E.E. (Pioneer Electronics Europe) Keetberglaan 1 B-2740 Beveren-Waas tel.: 03/775 28 08 tlx.: 326 16 en VELDA N.V. Weg naar Zwartberg 193 B-3660 Opglabeek tel.: 011/85 45 51 fax.: 011/85 53 96 tlx.: 391 74 Verdeler: Via meubelhandelaar Prijs: 50.000 Bfr (richtprijs voor de lederen uitvoering) Prijsopgave daterend van augustus 1987 Voeding: KU-model: 120V/60Hz NEOZ-model: 220V/50Hz YBO-model: 240V/50Hz Afmetingen: 500 x 240 x 70 mm Gewicht: 4,2 kg @@10BEF028.TXT -p28- technische fiche uit IM - jaargang 1, numer 3 - November '86 DOOFBLINDEN HBS-COMMUNICATOR NEDERLAND Handynet 3,3,2 Nordic 21.33.09 11/86 Dit toestel is een hulpmiddel voor doof-blinden met kennis van het brailleschrift. Het bestaat uit een brailleleesregel van negen cellen en een gewoon klavier. Elke cel heeft zes op-en-neerbewegende pinnen. De doof-blinde plaatst zijn vinger op de brailleleesregel en de ziende persoon die met hem wil communiceren typt zijn tekst op het klavier. Letter per letter worden de juiste pinnen omhoog gebracht en kan de doof-blinde de tekst aflezen. Dit toestel is de elektrische en meer uitgebreide versie van de Tellatouch. Het is een betrouwbare en praktische uitvinding voor communicatie met doof-blinden. Er kan echter geen informatie mee opgeslagen worden. Ontwerp: STICHTING HBS Bisonspoor 4006 Postbus 1685 NL-3600 BR Maarssen Nederland tel.: 00 31 3465 66644 Verdeler: STICHTING HBS Bisonspoor 4006 Postbus 1685 NL-3600 BR Maarssen Nederland tel.: 00 31 3465 66644 Prijs: 2.500 Gulden Prijsopgave daterend van juli 1986 Netvoeding: 220V/50Hz Afmetingen: 38 (b) x 25 (d) x 6 (h) cm Gewicht: 2,7 kg @@10BEI030.TXT -p30- Mijlpalen uit het tienjarig bestaan van Infovisie Magazine April 1986 Het startschot voor Infovisie Magazine wordt gegeven bij wijze van een proefnummer waarbij naar de reacties van het publiek gepeild wordt. Mei 1986 Het eerste volwaardige nummer van Infovisie Magazine verschijnt kort na het proefnummer. De kern van het tijdschrift omvat 20 technische fiches over evenveel hoogtechnologische hulpmiddelen, aangevuld met achtergrondartikelen en een agenda van de te verwachten beurzen en congressen in binnen- en buitenland. Infovisie Magazine wordt onmiddellijk in drie leesvormen gelanceerd: zwartdruk, grootdruk en braille. Augustus 1986 "Laatste berichten" is een nieuwe vaste rubriek die nadien zal omgedoopt worden tot "Update-Info". Deze rubriek zal al snel uitgroeien tot een gevarieerd en gewaardeerd allegaartje van aankondigingen van de laatste nieuwigheden en korte faits divers. Februari 1987 In het laatste nummer van de eerste jaargang wagen we ons voor het eerst aan een technisch achtergrondartikel (in dit geval over spraaktechnologie). Hiermee wordt het concept van Infovisie Magazine in de rails gezet voor de komende jaren. Maart 1988 Een voorjaarsschoonmaak in ons informatiebestand resulteerde in een speciaal extra dik catalogusnummer, waarmee we maar liefst 132 technische fiches de wereld instuurden. Van deze gelegenheid maakten we bovendien gebruik om Infovisie Magazine voortaan ook in elektronische vorm (tekstbestanden op diskette) aan te bieden. Augustus 1988 Het eerste themanummer van Infovisie Magazine wordt geboren. Al de artikelen in deze uitgave behandelen n centraal thema: "hulpmiddelen in het onderwijs". Voortaan is er ook een Franstalige versie gelijktijdig met de Nederlandstalige versie beschikbaar. Juni 1989 De aankoop van een Macintosh computer en een laserprinter, mogelijk gemaakt dankzij het Sinterklaasfonds van de VUM en de uitgeverij Orintaliste, stellen ons voortaan in staat een professioneel uitziende zwart- en grootdruk af te leveren. Het tijdperk van de goede oude schrijfmachine laten we zonder veel heimwee achter ons. Maart 1990 Voor het eerst komt de hulpmiddelengebruiker aan het woord in Infovisie Magazine. De positieve reacties op deze gebruikersimpressies zetten er ons toe aan vanaf dan regelmatig bijdragen van gebruikers te vragen. September 1990 Ter gelegenheid van de in Leuven georganiseerde "6th International Workshop on Computer Applications for the Visually Handicapped", worden de Proceedings van deze conferentie als speciale editie van Infovisie Magazine uitgebracht. Oktober 1991 Het tweede en meteen ook laatste catalogusnummer wordt uitgebracht en is nog dikker dan zijn voorganger: het bevat maar liefst 179 technische fiches. Nadien worden de catalogi rechtstreeks vanuit de Vlibank aangemaakt en dus niet meer als speciale uitgave van Infovisie Magazine. Maart 1992 Op initiatief van de intussen jammer genoeg overleden Visio- medewerker, Paul Snijders Blok, worden de Nederlandse en Vlaamse krachten gebundeld. De redactieploeg krijgt namelijk versterking van de collega's van Visio in Nederland. In een eerste fase resulteert dit in het uitvoeren van vergelijkende tests en het publiceren van uitgebreide testverslagen. Infovisie Magazine krijgt hierdoor een nieuw elan. September 1992 Ter gelegenheid van de vergelijkende test over spraaksynthesizers stellen we een cassette ter beschikking met spraakfragmenten van de geteste synthesizers. Maart 1993 De samenwerking met Visio wordt als zeer positief ervaren en daarom verder uitgebreid. Vanaf nu worden Infovisie en Visio gelijkwaardige redactiepartners en bedient Visio zelfstandig de Nederlandse abonnees. Juni 1994 We wagen ons voor het eerst op wel erg glad ijs met een themanummer rond "muziek en visueel gehandicapten". Het nummer blijkt zo erg in de smaak te vallen bij visueel gehandicapte muziekliefhebbers dat Blindenzorg Licht en Liefde besluit er een gesproken versie van te maken. Een tweede primeur is de vertaling van dit nummer naar het Engels op initiatief van het Royal National Institute for the Blind in Londen. November 1994 Ter gelegenheid van onze studienamiddag "Moderne media: ook voor niet- en slechtzienden" tijdens de lustrumweek van VLICHT, worden CAPS- en RATS-versies van het juninummer van Infovisie Magazine gedemonstreerd. We zijn dus terdege voorbereid op de elektronische toekomst ! December 1994 Op vraag van een aantal lezers brengen we een opvolger van het eerste onderwijsnummer uit. Dit themanummer geeft informatie over de onderwijsmogelijkheden voor visueel gehandicapten en de in dit verband nuttige hulpmiddelen. Maart 1995 In Nederland gaan we met een nieuwe verspreidingsvorm van start. De elektronische versie van Infovisie Magazine is er voortaan beschikbaar via de Elektronische Postbus van de Christelijke Blindenbibliotheek. Maart 1995 We organiseren een uitgebreide enqute bij onze lezers met als bedoeling de inhoud en vormgeving waar mogelijk bij te sturen naar de wensen van de lezers. Augustus 1995 De reacties op onze lezersenqute overtreffen de verwachtingen: ruim een kwart van de abonnees reageert. Dankzij deze feedback kunnen we Infovisie Magazine in de toekomst nog beter afstemmen op de wensen van onze lezers. Juni 1995 Er verschijnt een themanummer van Infovisie Magazine dat nagenoeg volledig gewijd is aan MS-Windows, een boeman die al een tijdje staat te trappelen om aandacht te krijgen. Het was voor de redactieploeg in ieder geval een bangelijk nummer ! Maart 1996 We hebben geduldig het begin van deze feestelijke tiende jaargang afgewacht om Infovisie Magazine in een nieuw kleedje te stoppen. De enquteresultaten werden namelijk in het tijdschrift verwerkt. Dit leverde naast heel wat opmaakwijzigingen in elk van de drukvormen, ook nog een fonkelnieuwe gesproken leesvorm op. Bovendien maken we voortaan ruimte vrij voor de mening van de lezers in de nieuwe "Prikbord"-rubriek. Maart 1996 Nederland en Vlaanderen krijgen er elk n verspreidingsvorm bij. In Vlaanderen is de elektronische versie Infovisie Magazine vanaf nu beschikbaar via het BBS van de Computer Braille Service Club. In Nederland is de disketteversie voortaan verkrijgbaar in het ELK- formaat. September 1996 Het orgelpunt in de prille geschiedenis van Infovisie Magazine wordt gevormd door een groots opgezette lustrumviering ter gelegenheid van de tiende verjaardag. Met twee extra bijlagen bij het septembernummer, een tournee doorheen Vlaanderen met de IT-mobiel en de uitgave van het boek "Visie op hulpmiddelen" willen we de lezer danken voor zijn vertrouwen in dit blad. @@10BEI033.TXT -p33- 10 jaar Infovisie Magazine Index artikelen In deze index zijn de artikelen uit Infovisie Magazine geordend volgens de volgende indeling: *Technische achtergrondartikelen *Specifieke productinformatie *Vergelijkende tests *Gebruikerservaringen *Artikelen over computers *Artikelen over brailleaanpassingen *Artikelen over spraakaanpassingen *Artikelen over vergrotingsaanpassingen *Artikelen over tekstherkenningssystemen *Artikelen over grafische gebruikersomgevingen *Artikelen over communicatie *Artikelen over bankzaken *Artikelen over hulpmiddelen in het onderwijs *Artikelen over muziek *Artikelen over aangepaste lektuur *Artikelen over mobiliteit *Artikelen over Europese projecten *Artikelen over organisaties en verenigingen *Algemene achtergondartikelen *Verslagen Reha hulpmiddelenbeurs *Verslagen Setaa / Autonomic hulpmiddelenbeurs *Verslagen RE-VA hulpmiddelenbeurs *Verslagen ICCHP-congres *Jaarverslagen *Diverse verslagen De onderwerpen die bij verschillende van deze rubrieken thuishoren, zal u bij het overlopen van deze index dan ook meermaals kunnen onmoeten. Deze aanpak verhoogt de kans dat u daadwerkelijk vindt wat u zoekt. *Specifieke productinformatie -Een evaluatie van tekst-naar-spraak software, IM 4,4, 9 -Aangepaste woordenboeken voor visueel gehandicapten: een stand van zaken, IM 7,1, 8 -Brailleschrijfmachines, IM 2,3, 5 -Dicteerapparaten, IM 2,3, 7 -Een voorstelling van PCBraille, IM 2,3, 9 -Braudi: voorbode van een nieuwe generatie hulpmiddelen ?, IM 6,3, 26 -Het CAPS werkstation, IM 7,2, 11 -De grote Van Dale op CD, IM 3,4, 12 -Zelfstudieprogrammatuur, een eerste kennismaking, IM 5,1, 25 -Hulpmiddelen voor doofblinden, IM 7,1, 17 -Software voor toegankelijkheid van GUI's: de deur naar een nieuwe wereld, IM 8,1, 24 -IBM Screen Reader/2: een eerste kennismaking, IM 8,1, 26 -Ervaringen met een paar typische hulpmiddelen voor het onderwijs, IM 8,4, 27 -Twee nieuwe computerprogramma's voor visueel gehandicapte leerlingen, IM 8,4, 30 -Het BookManager Leesprogramma's voor elektronische publikaties, IM 9,1, 10 -Slimware Window-Bridge: niet alleen voor MS-Windows, maar ook voor MS-DOS, IM 9,1, 23 -ZoomText 5.0: een nieuwe generatie vergroting voor MS-Windows, IM 9,2, 30 -Hoe toegankelijk is een Apple Macintosh ?, IM 9,3, 25 -Windows 95: wat zit er voor visueel gehandicapten in de doos ?, IM 9,4, 10 -Toegankelijkheid van OS/2: IBM Screen Magnifier/2 en Screen Reader/2, IM 9,4, 22 -De Gouden Gids van ITT Promedia: toegankelijk gemaakt door een DOS- versie, IM 10,1, 7 *Technische achtergrondartikelen -Spraaktechnologie: sprekende en luisterende computers, IM 1,4, 5 -Spraaktechnologie, stand van zaken, IM 3,1, 8 -Elektronische tekstlezers: van droom tot werkelijkheid ?, IM 2,1, 14 -Leesmachines voor visueel gehandicapten, IM 4,2, 12 -OCR-systemen: een droom wordt werkelijkheid ?, IM 7,3, 9 -Brailleleesregels, IM 2,2, 6 -Brailledrukkers, IM 2,2, 9 -Naar de echte TV-loep voor de slechtziende, IM 4,1, 18 -Kwaliteitseisen van TV-Loepen, IM 4,4, 20 -Computermonitoren en videokaarten: een kijkje achter de schermen, IM 8,3, 8 -Videotex, Teletext, Minitel en de anderen: technieken en systemen, IM 3,3, 5 -Elektronische post en prikborden: mogelijkheden voor visueel gehandicapten, IM 3,4, 7 -De computer telefoneert... , IM 7,4, 7 -Internet: net wat u zegt !, IM 10,3, 8 -Werken met grafismen, IM 8,4, 24 -Zeg nooit zomaar "PC" tegen een multimediacomputer !, IM 10,3, 26 -Alles wat u altijd al had willen weten over CD-ROM, IM 9,2, 9 -MS-Windows: wegwijs in het jargon, IM 9,2, 14 -Een PC kiezen: hoe begin je eraan ?, IM 10,2, 7 -Technische woordenlijst, IM 2,2, 39 *Vergelijkende tests -Grafische vergrotingspakketten, IM 8,2, 19 -Mini-brailleleesregels, IM 7,2, 17 -Draagbare 40-cellige brailleleesregels, IM 9,1, 13 -Brailleleesregels met ingebouwde spraaksynthesizer, IM 9,4, 13 -Spraaksynthesizers en tekst-naar-spraak software, IM 6,3, 17 -Spraaksynthesizers en schermuitleesprogramma's, IM 10,3, 17 -Toegangsprogramma's voor MS-Windows, IM 9,2, 18 -Braillenotietieblokken, IM 6,2, 12 -TV-loepen, IM 6,4, 17 -TV-loep/PC-combinaties, IM 9,3, 18 -Softwarematige OCR-systemen, IM 7,3, 14 -Hardwarematige OCR-systemen, IM 7,4, 13 -Tekstherkenningsprogramma's, IM 10,2, 12 -Computermonitoren, IM 8,3, 14 -Rekenmachines, IM 8,1, 13 -Elektronische vertaalwoordenboeken, IM 10,1, 8 *Gebruikerservaringen -De computer: en toch een nuttig hulpmiddel voor blinden, IM 4,1, 9 -Mijn ervaringen met het lezen met een TV-loep, IM 4,1, 15 -Op de grens: wat doet u thuis met uw PC ?, IM 7,2, 14 -Aan de slag met drie kleine brailleleesregels, IM 7,3, 26 -Notitieblokken gecombineerd met kleine leesregels: klein plus klein blijft klein !, IM 8,1, 9 -Met een leesregel werken in 2 dimensies: gebruikersimpressies Braillex 2D-Screen, IM 8,3, 26 -Mijn ervaringen als student met de modem en Internet, IM 9,1, 26 -Mogelijkheden van het elektronisch bankieren: gebruikerservaringen, IM 6,4, 27 -Twee Nederlandse Bulletin Board Systems: indrukken van een gebruiker, IM 10,2, 25 *Artikelen over computers -Een PC kiezen: hoe begin je eraan ?, IM 10,2, 7 -Technische woordenlijst, IM 2,2, 39 -Het CAPS werkstation, IM 7,2, 11 -Hoe toegankelijk is een Apple Macintosh ?, IM 9,3, 25 -De computer: en toch een nuttig hulpmiddel voor blinden, IM 4,1, 9 -Op de grens: wat doet u thuis met uw PC ?, IM 7,2, 14 -Het gebruik van de computer in het buitengewoon onderwijs aan visueel gehandicapten, IM 2,2, 36 -Twee nieuwe computerprogramma's voor visueel gehandicapte leerlingen, IM 8,4, 30 *Artikelen over brailleaanpassingen -Brailleschrijfmachines, IM 2,3, 5 -Een voorstelling van PCBraille, IM 2,3, 9 -Brailleleesregels, IM 2,2, 6 -Brailledrukkers, IM 2,2, 9 -Braudi: voorbode van een nieuwe generatie hulpmiddelen ?, IM 6,3, 26 -Aan de slag met drie kleine brailleleesregels, IM 7,3, 26 -Notitieblokken gecombineerd met kleine leesregels: klein plus klein blijft klein !, IM 8,1, 9 -Met een leesregel werken in 2 dimensies: gebruikersimpressies Braillex 2D-Screen, IM 8,3, 26 -Vergelijkende test: mini-brailleleesregels, IM 7,2, 17 -Vergelijkende test: draagbare 40-cellige brailleleesregels, IM 9,1, 13 -Vergelijkende test: brailleleesregels met ingebouwde spraaksynthesizer, IM 9,4, 13 -Vergelijkende test: braillenotietieblokken, IM 6,2, 12 *Artikelen over spraakaanpassingen -Spraaktechnologie: sprekende en luisterende computers, IM 1,4, 5 -Spraaktechnologie, stand van zaken, IM 3,1, 8 -Een evaluatie van tekst-naar-spraak software, IM 4,4, 9 -Braudi: voorbode van een nieuwe generatie hulpmiddelen ?, IM 6,3, 26 -IBM Screen Reader/2: een eerste kennismaking, IM 8,1, 26 -Toegankelijkheid van OS/2: IBM Screen Magnifier/2 en Screen Reader/2, IM 9,4, 22 -Zeg nooit zomaar "PC" tegen een multimediacomputer !, IM 10,3, 26 -Vergelijkende test: brailleleesregels met ingebouwde spraaksynthesizer, IM 9,4, 13 -Vergelijkende test: spraaksynthesizers en tekst-naar-spraak software, IM 6,3, 17 -Vergelijkende test: spraaksynthesizers en schermuitleesprogramma's, IM 10,3, 17 *Artikelen over vergrotingsaanpassingen -Naar de echte TV-loep voor de slechtziende, IM 4,1, 18 -Kwaliteitseisen van TV-Loepen, IM 4,4, 20 -Computermonitoren en videokaarten: een kijkje achter de schermen, IM 8,3, 8 -ZoomText 5.0: een nieuwe generatie vergroting voor MS-Windows, IM 9,2, 30 -Toegankelijkheid van OS/2: IBM Screen Magnifier/2 en Screen Reader/2, IM 9,4, 22 -Mijn ervaringen met het lezen met een TV-loep, IM 4,1, 15 -Vergelijkende test: grafische vergrotingspakketten, IM 6,1, 12 -Vergelijkende test: grafische vergrotingspakketten, IM 8,2, 19 -Vergelijkende test: TV-loepen, IM 6,4, 17 -Vergelijkende test: TV-loep/PC-combinaties, IM 9,3, 18 -Vergelijkende test: computermonitoren, IM 8,3, 14 *Artikelen over tekstherkenningssystemen -Elektronische tekstlezers: van droom tot werkelijkheid ?, IM 2,1, 14 -Leesmachines voor visueel gehandicapten, IM 4,2, 12 -OCR-systemen: een droom wordt werkelijkheid ?, IM 7,3, 9 -Vergelijkende test: softwarematige OCR-systemen, IM 7,3, 14 -Vergelijkende test: hardwarematige OCR-systemen, IM 7,4, 13 -Vergelijkende test: tekstherkenningsprogramma's, IM 10,2, 12 *Artikelen over grafische gebruikersomgevingen -Software voor toegankelijkheid van GUI's: de deur naar een nieuwe wereld, IM 8,1, 24 -IBM Screen Reader/2: een eerste kennismaking, IM 8,1, 26 -MS-Windows: wegwijs in het jargon, IM 9,2, 14 -Microsoft Windows: hoe raak ik genformeerd ?, IM 10,1, 18 -Slimware Window-Bridge: niet alleen voor MS-Windows, maar ook voor MS-DOS, IM 9,1, 23 -ZoomText 5.0: een nieuwe generatie vergroting voor MS-Windows, IM 9,2, 30 -Hoe toegankelijk is een Apple Macintosh ?, IM 9,3, 25 -Windows 95: wat zit er voor visueel gehandicapten in de doos ?, IM 9,4, 10 -Toegankelijkheid van OS/2: IBM Screen Magnifier/2 en Screen Reader/2, IM 9,4, 22 -Vergelijkende Test: grafische vergrotingspakketten, IM 8,2, 19 -Vergelijkende Test: toegangsprogramma's voor MS-Windows, IM 9,2, 18 *Artikelen over communicatie -Videotex, Teletext, Minitel en de anderen: technieken en systemen, IM 3,3, 5 -Elektronische post en prikborden: mogelijkheden voor visueel gehandicapten, IM 3,4, 7 -De computer telefoneert... , IM 7,4, 7 -De computer en de buitenwereld: Internet ook voor visueel gehandicapten ?, IM 9,3, 13 -Mijn ervaringen als student met de modem en Internet, IM 9,1, 26 -Twee Nederlandse Bulletin Board Systems: indrukken van een gebruiker, IM 10,2, 25 -Internet: net wat u zegt !, IM 10,3, 8 -Internet: toekomstperspectieven, IM 10,3, 15 *Artikelen over bankzaken -Telebanking, IM 3,3, 13 -Telebankieren via het standaard telefoontoestel, IM 3,3, 21 -Rekeninguitreksels in braille: samenwerking Gemeentekrediet / AHK, IM 3,3, 22 -De toegankelijkheid van financile diensten voor visueel gehandicapten, IM 5,4, 7 -Mogelijkheden van het elektronisch bankieren: gebruikerservaringen, IM 6,4, 27 -Thuisbankieren onder MS-DOS: kan dit nog ?, IM 10,2, 20 *Artikelen over hulpmiddelen in het onderwijs -Het gebruik van de computer in het buitengewoon onderwijs aan visueel gehandicapten, IM 2,2, 36 -Studeren als visueel gehandicapte, IM 3,1, 35 -Onderwijsmogelijkheden voor niet- en slechtzienden in Vlaanderen en Nederland, IM 8,4, 9 -Scholen voor visueel gehandicapten in Belgi en Nederland, IM 8,4, 20 -Verbeterde toegang tot wiskunde: Het Maths-project van de Europese Unie, IM 8,4, 33 -Ervaringen met een paar typische hulpmiddelen voor het onderwijs, IM 8,4, 27 -Twee nieuwe computerprogramma's voor visueel gehandicapte leerlingen, IM 8,4, 30 -Bezoek in Nederland aan twee projecten verbonden aan het "Centrum voor Onderwijs en Informatietechnologie", IM 3,1, 38 *Artikelen over muziek -Muzieknotaties, de toestand in Vlaanderen en Nederland, IM 8,2, 5 -Muziek en visueel gehandicapten: enkele waardevolle initiatieven, IM 8,2, 8 -Drie muzikanten aan het woord, IM 8,2, 14 -MIDI en de mogelijkheden voor visueel gehandicapte musici, IM 8,2, 29 *Artikelen over aangepaste lektuur -De dagelijkse braillekrant: "l'Est Rpublicain" in braille-editie, IM 4,2, 8 -Verslag: bezoek aan "l'Est Rpublicain", IM 5,2, 9 -Elektronische kranten in Europa, IM 5,1, 13 -Elektronische kranten: het Zweedse Rats-systeem in de schijwerper, IM 6,3, 13 -Naar de eerste Vlaamse dagelijkse braillekrant, IM 4,2, 23 -Op weg naar de eerste braillekrant in Vlaanderen, IM 6,2, 11 -De elektronische krant: een belangrijke stap naar zelfstandigheid, IM 6,3, 8 -Het CAPS werkstation, IM 7,2, 11 -Harmonisatie van de tekstformaten van elektronische lektuur, IM 6,3, 28 -Het BookManager Leesprogramma's voor elektronische publikaties, IM 9,1, 10 -Even voorstellen: Computerized Books for the Blind & Byte on disk, IM 3,4, 10 -Alles wat u altijd al had willen weten over CD-ROM, IM 9,2, 9 -Technische tijdschriften voor visueel gehandicapten, IM 4,4, 16 -Grootdruk in de Verenigde Staten, IM 4,4, 23 -Atelier Helen Keller, IM 5,1, 9 -Het Brailleproduktiecentrum Leuven, IM 5,4, 11 -De grote Van Dale op CD, IM 3,4, 12 -Aangepaste woordenboeken voor visueel gehandicapten: een stand van zaken, IM 7,1, 8 -Vergelijkende Test: elektronische vertaalwoordenboeken, IM 10,1, 8 -Zelfstudieprogrammatuur, een eerste kennismaking, IM 5,1, 25 -De Gouden Gids van ITT Promedia: toegankelijk gemaakt door een DOS- versie, IM 10,1, 7 *Artikelen over mobiliteit -De "blindenuitrusting" van Intercom, IM 3,4, 14 -Mobiliteit: Orintatie en navigatie, ook blindelings, IM 10,1, 20 *Artikelen over Europese projecten -Handynet, het Europese informatienetwerk voor gehandicapten (deel 1), IM 1,1, 3 -Handynet, het Europese informatienetwerk voor gehandicapten (deel 2), IM 1,3, 31 -Het Handynet project: de toestand eind 1987, IM 2,3, 40 -Handynet 1988: Inventarisatieproject software, IM 3,1, 9 -Handynet, heet van de naald, IM 4,2, 37 -Verslag van een Handynet bijeenkomst, IM 6,1, 21 -Overzicht EG-projekten, IM 5,1, 30 -Het Tide programma, IM 5,4, 9 -Verslag: Het eerste Tide-congres, IM 7,2, 26 -Tentoonstelling van het eerste Tide-congres, IM 7,2, 33 -De Europese Unie en de gehandicapten, IM 10,2, 29 -Harmonisatie van de tekstformaten van elektronische lektuur, IM 6,3, 28 -Het Caps werkstation, IM 7,2, 11 -Verbeterde toegang tot wiskunde: Het Maths-project van de Europese Unie, IM 8,4, 33 -Verslag React-Workshop, IM 5,1, 20 *Artikelen over organisaties en verenigingen -VLICHT, IM 4,2, 29 -De VLICHT-databank, IM 5,1, 36 -VLICHT, een bron van informatie, IM 7,2, 9 -The Computer Center for Visually Impaired (CCVI), een kennismaking, IM 4,1, 23 -Visueel gehandicapten en informatica: de ISCB in Duitsland, IM 4,2, 17 -De Vereniging voor Visueel Gehandicapte Werkenden, IM 4,4, 26 -Het "World Blind Union Research Committee", IM 6,4, 13 -Kennismaking met Visio, IM 7,1, 6 -Op bezoek bij de vereniging Bartimeus (Zeist) en de Stichting IDC (Utrecht), IM 3,3, 23 -Groot Brittanni: cricket en Prinses Diana... En de visueel gehandicapten ?, IM 9,2, 33 *Algemene achtergondartikelen -Hoogtechnologische hulpmiddelen voor visueel gehandicapten, wie helpt ze betalen ?, IM 2,3, 38 -Samenvatting van het werk: "Slechtziendheid en hulpmiddelen" (C.A. Buijk), IM 2,1, 7 -Technologische ontwikkelingen voor blinden in stroomversnelling ?, IM 4,1, 19 -De hulpmiddelenvoorziening voor visueel gehandicapten in Nederland, IM 6,1, 9 -Classificatie van hulpmiddelen voor gehandicapten, IM 1,2, 4 -Internationale conferentie Vision 1993, IM 7,1, 21 -Mening van de lezers: de enquteresultaten, IM 9,3, 11 -De Verenige Naties: ook voor uw welzijn ?, IM 10,1, 15 *Verslagen Reha hulpmiddelenbeurs Dsseldorf -Reha '85, IM 1,1, 34 -Reha '87, IM 2,3, 51 -Reha 91, IM 6,1, 7 -Reha '93, IM 7,4, 27 -Reha '95, IM 9,4, 26 *Verslagen Setaa / Autonomic hulpmiddelenbeurs Parijs -Setaa '88, IM 3,3, 25 -Setaa '91, IM 5,4, 14 -Autonomic '93, IM 7,2, 31 -Autonomic '94, IM 9,1, 29 -Autonomic '96, IM 10,3, 28 *Verslagen RE-VA hulpmiddelenbeurs -RE-VA 1989, IM 3,4, 17 -RE-VA 1991, IM 5,2, 19 -RE-VA 1993, IM 7,2, 30 *Verslagen ICCHP-congres Oostenrijk / Zwitserland -First International Conference on Computers for Handicapped Persons, IM 4,1, 25 -Second International Conference on Computers for Handicapped Persons, IM 5,1, 34 -Third International Conference on Computers for Handicapped Persons, IM 6,4, 9 -Fourth International Conference on Computers for Handicapped Persons, IM 8,4, 38 *Jaarverslagen -Jaarverslag Infovisie 1986, IM 1,4, 34 -Jaarverslag Infovisie 1987, IM 3,1, 41 -Jaarverslag Infovisie 1988, IM 3,4, 15 -Jaarverslag Infovisie 1989, IM 4,1, 31 *Diverse verslagen -De "Fifth International Workshop on Computerized Braille Production", IM 1,1, 29 -6th International Workshop on Computer Applications for the Visually Handicapped, IM 4,4, 30 -Europese conferentie over de opvoeding en begeleiding van doof- blinden, IM 1,2, 31 -Fidaca Congres, IM 1,3, 5 -Conferentie over onderzoek, ontwikkeling, produktie en distributie van technische hulpmiddelen voor visueel gehandicapten, IM 1,4, 28 -Workshop on Intelligent Houses for the Blind, IM 4,1, 28 -Studiedagen "Technologie en Blindheid", IM 3,3, 27 -Bezoek aan seminarie "Buitengewoon Computergebruik", IM 3,3, 29 -Werkbezoek aan de Stichting HBS, IM 2,1, 45 -Gehandicapt in Uruguay, IM 2,1, 45 -Infovisie op Flanders Technology International, IM 2,1, 51 -Flanders Technology International 93, IM 7,2, 35 -Demodag 19 juni '87, IM 2,2, 38 -Studiereis VVGW, IM 2,3, 47 -Handyvoc: een stand van zaken, IM 3,1, 5 -Technology and the disabled, a dilemma ?, IM 3,1, 32 -Bezoek in Nederland aan twee projecten verbonden aan het "Centrum voor Onderwijs en Informatietechnologie", IM 3,1, 38 -Op bezoek bij de vereniging Bartimeus (Zeist) en de Stichting IDC (Utrecht), IM 3,3, 23 -Vijfde Multidisciplinair Symposium over computertoepassingen, IM 4,4, 32 -React-Workshop, IM 5,1, 20 -Bezoek aan "l'Est Rpublicain", IM 5,2, 9 -Conference on "Integration of Visually Impaired Students and Graduates into Work", IM 5,2, 11 -Progebraille studiedag: Moderne communicatiehulpmiddelen, IM 5,2, 14 -Seminarie "Nieuwe technologien toegepast in hulpmiddelen voor gehandicapten", IM 5,2, 20 -First World Congress on Technology, IM 6,1, 17 -(Nog) een grote bijeenkomst rond technologie voor gehandicapten in Los Angeles, IM 6,2, 7 -Het eerste Tide-congres, IM 7,2, 26 -Tentoonstelling van het eerste Tide-congres, IM 7,2, 33 -Ecart 2 en de grote Europese conferenties rond technologie voor gehandicapten, IM 7,3, 32 -Vision 1993, IM 7,3, 35 -Studiedag: "De wereld van computers en nieuwe media thuis bij visueel gehandicapten ?", IM 8,4, 35 -MIDI-dag voor visueel gehandicapten, IM 8,2, 34 -VLICHT-studiedag, IM 8,1, 28 -VLICHT studienamiddag "Moderne media: ook voor niet- en slechtzienden, IM 9,1, 31 -Mobiliteit: Orintatie en navigatie, ook blindelings, IM 10,1, 20 -Sight Village '96, IM 10,3, 29 @@10BEI040.TXT -p40- 10 jaar Infovisie Magazine Index technische fiches *Aangepaste computers (ISO 9999 21.12.XX) -Alva Integrator, IM 7,4, 29 -Arkenstone RTR-50 / RTR-100, IM 7,4, 30 -Baum David, IM 6,3, 32 -Braillex Compact, IM 10,2, 32 -CombiBraille PC 486, IM 9,4, 29 -Convertibraille, IM 5,4, 16 -Keynote Companion PT, IM 9,4, 30 -Libra, IM 5,3, 10 -Masterbraille, IM 7,4, 31 -Notex 486, IM 7,3, 37 -Portabraille, IM 5,3, 11 -Resus RS-501, IM 5,3, 12 *Brailledecoders (ISO 9999 21.12.XX) -Braildec, IM 5,3, 14 -Braildec +, IM 9,4, 31 -Braille-n-print, IM 6,2, 27 -Cobra, IM 5,3, 15 -MPrint, IM 6,2, 28 *Brailledrukkers (ISO 9999 21.09.09) -Braille Bookmaker, IM 6,2, 29 -Braille Express, IM 7,2, 36 -Braillo 40 / 60, IM 5,3, 16 -Braillo 200, IM 5,3, 17 -Braillo 270, IM 5,3, 18 -Braillo 400 S, IM 5,3, 19 -Braillo Comet, IM 7,3, 38 -Daisy M1001, IM 5,3, 20 -Daisy M1003, IM 5,3, 21 -Duran Dots-40, IM 5,3, 22 -Elekul, IM 5,3, 23 -Elekul Dubbelzijdig, IM 8,3, 30 -Gemini, IM 8,2, 36 -Howtek Pixelmaster 2, IM 5,3, 24 -Index Basic, IM 5,3, 25 -Index Basic Budget, IM 7,2, 37 -Index Basic-S, IM 10,1, 23 -Index Basic-D, IM 10,1, 24 -Index Classic, IM 5,3, 26 -Index Domino, IM 5,3, 27 -Index Everest-D, IM 6,1, 22 -Index Everest-S, IM 7,1, 23 -Juliet Braille, IM 7,2, 38 -Marathon Brailler, IM 5,3, 28 -Ohtsuki, IM 6,2, 30 -Porta-Thiel, IM 6,4, 32 -Porta-Thiel Interpoint, IM 9,4, 32 -Resus RS-214, IM 5,3, 29 -Romeo Braille Printer RB-20 / RB-40, IM 5,3, 30 -Suebix Magnum 860i, IM 10,1, 25 -Talking Braille Blazer, IM 5,3, 31 -TED-600, IM 5,3, 32 -Thiel Beta-X3, IM 5,3, 33 -Thiel Interpoint BAX10, IM 5,3, 34 -Thomas Brailler, IM 8,2, 37 -Versapoint Braille Embosser, IM 5,4, 17 *Brailleleesregels (ISO 9999 21.09.12) -Alva Braille Terminal, IM 5,3, 35 -Alva Braille Terminal 20 / 40, IM 6,4, 33 -Baum DM 80/OSCR, IM 6,3, 33 -Baum FM 80, IM 6,3, 34 -Baum Inka, IM 8,1, 30 -BB-40/OSCR, IM 5,3, 36 -BMS-Braille 80P, IM 5,3, 37 -BMS-Braille 80P, IM 7,2, 39 -Braille Access 20 / 27 / 40, IM 8,3, 31 -Braille Access 80, IM 8,3, 32 -Braillebox P20 / P40, IM 5,3, 38 -Braillex-IB 4040, IM 5,3, 39 -Braillex-IB 40 P / 80 P, IM 5,3, 40 -Braillex-IB 80, IM 5,3, 41 -Braillex 2D-Lite, IM 10,2, 33 -Braillex 2D-Screen, IM 7,2, 40 -Braille Zeile, IM 8,3, 33 -Brailloterm 40 / 80, IM 5,3, 42 -Bravo 20 / 40, IM 9,2, 36 -BW-Plus, IM 5,3, 43 -BW/2-Pizo, IM 5,3, 44 -BW-Professional, IM 7,2, 41 -Caretec Tactilo 20 / 40, IM 8,1, 31 -CombiBraille 25, IM 9,4, 33 -Eurobraille-40 / 80, IM 7,4, 32 -Minibraille 22, IM 6,4, 34 -Multibraille 144 CR / 184 CR, IM 6,4, 35 -Multibraille 284, IM 7,2, 42 -Navigator, IM 5,3, 45 -Navigator 80, IM 9,2, 37 -New Ability Brailer, IM 5,3, 46 -Octobraille 44 CR, IM 6,3, 35 -Octobraille 84, IM 5,3, 47 -Pocket Braille Monitor, IM 5,3, 48 -PowerBraille 40, IM 9,2, 38 -PowerBraille 65, IM 10,2, 34 -PowerBraille 80, IM 10,2, 35 -TermiBraille 40, IM 9,4, 34 *Brailleproduktieprogrammatuur (ISO 9999 21.15.18) -Abrotex, IM 5,3, 49 -BEX, IM 5,3, 50 -Braillemusik, IM 8,3, 34 -Braillestar, IM 5,3, 51 -Duxbury Braille Translator, IM 5,3, 52 -Hot Dots, IM 5,3, 53 -PCBraille, IM 5,3, 54 *Brailleschrijfmachines (ISO 9999 21.15.12 of 21.15.15) -Blista, IM 5,3, 55 -Blista Steno, IM 5,3, 56 -Elotype 01, IM 5,3, 57 -Elotype 02/8, IM 5,3, 58 -Erika 500 / 510 / 520, IM 5,3, 59 -Eurotype, IM 5,3, 60 -Mini-Picht, IM 5,3, 61 -Mountbatten Brailler, IM 5,3, 62 -Perkins (Elektrisch), IM 5,3, 63 -Perkins (Mechanisch), IM 5,3, 64 *Braille/spraak-combinatiess (ISO 9999 21.09.XX) -Alva Delphi 440, IM 10,1, 26 -Alva Delphi 480, IM 10,1, 27 -BrailleLine 44/88, IM 7,2, 44 -Braudi, IM 6,3, 37 -Braudi-12 / 20 / 40 / 80, IM 9,4, 38 -Braudi-NBT 12 / 40, IM 9,4, 39 -CombiBraille 45, IM 9,4, 40 -CombiBraille 85, IM 9,4, 41 -Frank Audiodata, IM 5,3, 81 *Brailletoetsenborden (ISO 9999 21.09.06 of 21.09.27) -Braille In, IM 7,2, 43 -BRLKEYS Utility, IM 5,3, 65 -EHG Brailleklavier, IM 5,3, 66 -K5_Braille, IM 5,3, 67 -Keybraille / Keynav, IM 7,4, 33 *Cassetterecorders (ISO 9999 21.30.03) -APH 4 Track Cassette Recorder, IM 5,3, 68 -APH Handi-Cassette Recorder, IM 5,3, 69 -ARTel STI-1, IM 10,3, 30 -ARTel STI-2, IM 10,3, 31 -Bit Talkman VI, IM 5,3, 70 -CSI 'Toaster', IM 5,3, 72 -Marantz PMD222, IM 10,3, 32 -MEDCT, IM 5,3, 71 -Philps AQ6350, IM 10,3, 33 *Communicatietoestellen (ISO 9999 21.42.09) -Block Letter Communicator, IM 9,4, 35 -Dialogos 2001 A, IM 5,3, 73 -Screen Braille Communicator, IM 8,2, 38 *Dicteerapparaten (ISO 9999 21.30.09) -Grundig Stenorette 2081, IM 5,3, 74 -Magnum, IM 9,1, 38 -Olympus Pearlcorder S811 / S820, IM 5,3, 75 -Philips LFH 0393 / 0593 / 0696, IM 5,3, 76 -Sanyo TRC 2550, IM 5,3, 77 -Sanyo TRC 3570, IM 5,3, 78 -Sony BM-18, IM 5,3, 79 -Sony BM-560, IM 5,3, 80 -Panasonic RQL-349 EK, IM 10,3, 34 -Sony TCM-359V, IM 10,3, 35 *Diversen (ISO 9999 21.XX.XX) -Acoustic Power Control, IM 5,3, 127 -BatterieTester, IM 9,1, 33 -Columbus, IM 9,1, 34 -EL9000 Digitale Waterpas, IM 5,3, 185 -Franklin LM 6000-SE, IM 6,4, 36 -Friedmar Music Magni-Viewer, IM 5,3, 82 -Low Vision Enhancement System, IM 9,3, 28 -Mentor Horizon, IM 7,1, 25 -Metec DMD 120060, IM 6,4, 40 -Nomad, IM 5,3, 83 -Nurion Laser Cane ND-7, IM 5,3, 187 -Optacon II, IM 5,3, 84 -PipsiMed, IM 9,1, 35 -Polar LCD-Reader, IM 8,2, 39 -Possum Moonwriter, IM 5,3, 85 -RTT Handenvrije Telefoon, IM 5,3, 145 -Talking Bridge Challenger, IM 5,3, 122 -Talking TimeSwitch, IM 9,1, 46 -TIB-1, IM 5,3, 86 -TonMeister, IM 9,1, 37 -Visomat Speech, IM 5,3, 13 *Diverse programmatuur (ISO 9999 21.21.XX) -Centre Braille Display / Talking Braille Cell, IM 5,3, 87 -Centre Braille-To-Text / Text-To-Braille, IM 5,3, 88 -Centre Directions / Amazing, IM 5,3, 89 -Centre Games / Walkabout, IM 5,3, 90 -Centre Just Look / Micro Mike / Snakes, IM 5,3, 91 -Centre Reader / CE-Read, IM 5,3, 92 -Centre Talking Screen Reader / Wordwise / Intersheet, IM 5,3, 93 -Centre Typewriter / Copier, IM 5,3, 94 -Eye Relief, IM 5,3, 95 -ETgraphX, IM 8,4, 44 -Prowords, IM 5,3, 96 -ReadBraille / ReadBraVo, IM 7,4, 34 -Softie, IM 5,3, 97 -Tronschrijver, IM 5,3, 98 -Vaslui Filing Cabinet, IM 5,3, 99 -Vaslui Index, IM 5,3, 100 -Vaslui Talkulator 1 & 2, IM 6,2, 31 -Vaslui Word for IBM, IM 6,2, 32 -Vaslui Word MK4, IM 6,2, 33 -Vaslui Writer, IM 6,2, 34 -Versapoint Graphics, IM 8,4, 45 -VisAbility, IM 9,3, 29 -Write:OutLoud, IM 8,2, 40 *Grote monitoren (ISO 9999 21.09.12) -Barco Mutidata, IM 5,4, 18 -Etap Atris, IM 6,1, 23 -Hantarex Color Monitor VGA, IM 7,1, 27 -Mitsubishi XC-3320 / XC-3715C, IM 6,1, 24 -Tetraco, IM 5,3, 101 -TSI MS-19, IM 5,3, 102 *Indexeertoongenerators (ISO 9999 21.30.12) -Teco-006, IM 10,1, 28 -Tone Indexer, IM 5,3, 103 -TFi Tone Indexing Microphone, IM 10,3, 36 *Leesplateaus (ISO 9999 18.03.06) -LVI Leesplateau, IM 6,3, 36 -Tieman Leesplateau, IM 5,3, 111 -TSI AVT-3, IM 5,3, 112 *Licht/kleurendetektors (ISO 9999 21.48.12) -Color Mate, IM 6,2, 35 -Kleurendetektor, IM 6,2, 36 -Litefinder, IM 9,1, 39 -LumiTest, IM 9,1, 40 *Memorecorders (ISO 9999 21.30.09) -Business Memo SPU 3, IM 10,2, 36 -Flashback PDR-1000, IM 10,2, 37 -Memorizer RM60 / RM120, IM 8,4, 46 -Parrot, IM 10,2, 38 -Voice Diary, IM 10,3, 37 -Voice It VT-40, IM 10,2, 39 -Voice It VT-90, IM 10,2, 40 -Voice Organiser, IM 10,2, 41 -VoicePad VP793, IM 8,4, 47 *Multimeters (ISO 9999 21.XX.XX) -Voltcraft, IM 7,4, 35 -Omega HHM1, IM 8,2, 45 *Notitietoestellen (ISO 9999 21.12.XX) -Alva Braille Carrier, IM 5,3, 113 -Brailbloc, IM 6,2, 37 -Brailcorder, IM 5,3, 114 -Braille Lite, IM 10,2, 42 -BrailleMate, IM 6,2, 38 -Braille 'n Speak, IM 5,3, 115 -Brailscope Basic / Plus, IM 5,3, 116 -Caretec NotaPhon, IM 8,1, 34 -Delta Manager, IM 5,4, 19 -Elobox, IM 5,4, 20 -Eureka A4, IM 5,3, 117 -Insight Pocket Brailler PB32, IM 5,3, 118 -LapBraille, IM 7,4, 36 -Manager40i / 40s, IM 9,2, 43 -Memona, IM 6,4, 37 -Microbrailler, IM 5,3, 119 -Notabraille, IM 6,2, 39 -Notebraille-20 / 40, IM 7,4, 37 -Notex 24 / 40, IM 5,3, 120 -Robotron Aria, IM 10,1, 29 -Robotron Eureka A4, IM 10,1, 30 -ScolaBraille, IM 9,2, 44 -Type 'n Speak, IM 8,1, 35 -Versabraille II+, IM 5,3, 121 -Visiobraille TVB1 / TVB2, IM 6,2, 40 -Visiobraille TVB 2020 / TVB 2040, IM 7,3, 47 *Rekenmachines (ISO 9999 21.18.06) -Adler-Royal T1210 Solar, IM 8,1, 36 -AEG SBR 30, IM 5,4, 21 -Aprims CSV 1 / CSV 2, IM 7,3, 48 -Audiocalc EC 9036 / EC 9056, IM 7,3, 49 -B&M 2 Sigma, IM 8,1, 37 -Canon LS-57H, IM 7,4, 38 -Casio TA-1000, IM 8,1, 38 -Galaxy Pizo, IM 5,3, 123 -Galaxy Speech, IM 5,3, 124 -Galaxy 40 Speech, IM 7,3, 50 -Sharp EL-620G, IM 6,4, 38 -Sharp EL-640, IM 6,4, 39 -Ultmost Big Number 09, IM 8,1, 39 -Ultmost Talking 06 / 07 / 09, IM 8,1, 40 -Voicer Talking Wizzard, IM 8,1, 41 *Relifpoduktiesystemen (ISO 9999 21.24.XX) -EZ-Form, IM 8,4, 43 -Matsumoto stereo copying system, IM 6,2, 41 -Tactile Image Enhancer, IM 10,2, 43 -Thermo-Stift, IM 9,1, 36 *Schermuitleesprogrammatuur (ISO 9999 21.09.27) -Blindows, IM 9,4, 36 -Edivox, IM 6,3, 42 -Flipper, IM 5,3, 139 -Francophonme, IM 6,3, 43 -Hal Screen Reader, IM 5,3, 140 -IBM Screen Reader, IM 5,3, 141 -IBM Screen Reader/2, IM 9,2, 39 -Isos, IM 5,3, 142 -Jaws, IM 5,3, 143 -Outspoken, IM 5,3, 144 -Outspoken for Windows, IM 8,3, 35 -Readvo, IM 6,3, 44 -Virgo, IM 9,2, 40 -Vocal-Eyes, IM 6,3, 45 -WinDots, IM 9,2, 41 -Window Bridge, IM 7,1, 28 -WinVision, IM 9,2, 42 *Schrijfmachines (ISO 9999 21.15.03 of 21.15.06 of 21.15.09) -Canon StarWriter 30, IM 8,4, 48 -Kuck model 7007 / model 500, IM 6,1, 26 -IBM Thermotronic 6750-3, IM 5,3, 125 -Sypertype Braillex, IM 5,3, 126 *Sonartoestellen (ISO 9999 12.39.06) -Mowat Sensor, IM 5,3, 128 -Optron, IM 9,1, 41 -Sensory 6, IM 5,3, 129 -Sonicguide, IM 5,3, 130 -Ultraschall-Leitsystem, IM 9,1, 42 -WalkMate, IM 9,1, 43 *Spraaksynthesizers (ISO 9999 21.09.15) -Accent, IM 7,2, 45 -Apollo, IM 5,4, 22 -Apollo II, IM 7,4, 39 -Apollo Europa II, IM 8,3, 38 -Artic Transport, IM 7,4, 40 -Dectalk, IM 5,3, 131 -Dectalk PC, IM 7,1, 29 -Eurovocs, IM 6,3, 38 -Infovox Compactvoxbox, IM 5,3, 132 -Infovox MasterVox, IM 7,2, 46 -Infovox Minivoxbox, IM 5,3, 133 -Infovox VoxPC, IM 5,3, 134 -Inspekt, IM 5,3, 135 -Juno, IM 8,3, 39 -KeyNote Gold PC / SA / SE, IM 9,2, 45 -KeyNote Gold VoiceCard, IM 9,2, 46 -Multivox, IM 7,2, 47 -PC-Stem, IM 5,3, 136 -Sounding Board, IM 6,3, 39 -Speaqualizer, IM 5,3, 137 -Synth PC, IM 6,3, 40 -Tlvox, IM 6,3, 41 -Vert Plus, IM 5,3, 138 *Tekstherkenningssystemen (ISO 9999 21.06.06) -Adhoc Docuread IDB, IM 5,3, 106 -Arkenstone Reader II, IM 5,3, 107 -Arkenstone Reader 400 MS/400, IM 7,3, 44 -Arkenstone Reader 600 IIp / IIc, IM 7,3, 43 -Arkenstone Open Book, IM 7,3, 39 -Arkenstone Open Book Unbound, IM 7,3, 42 -Braudi Bureau, IM 10,3, 38 -Delta, IM 5,3, 104 -Iris, IM 5,3, 108 -Kurzweil KPR 10 / 20 / 30, IM 5,3, 105 -Kurzweil PC-KPR 25 / 35, IM 5,3, 109 -Kurzweil Reading AdvantEdge, IM 8,1, 32 -Kurzweil Reading Edge, IM 7,3, 40 -Lector 200, IM 6,1, 25 -LeseAs, IM 8,2, 41 -LeseAs Junior, IM 10,2, 44 -LeseFix, IM 8,2, 42 -LesePhon, IM 8,3, 37 -LesePhon Mini LX-3, IM 8,3, 36 -Lesesystem REC AC / BR, IM 8,2, 43 -Lexis, IM 10,3, 39 -Oscar Hardware 2.1, IM 7,3, 45 -Oscar Software 3.0, IM 7,3, 46 -Recognita, IM 9,4, 37 -Robotron Text Reader 320, IM 7,3, 41 -Robotron Rainbow, IM 10,2, 45 -Schmex ReadMan, IM 8,2, 44 -Seibersdorf Leesmachine, IM 5,3, 110 -SmartReader, IM 10,2, 46 -TechniPage, IM 8,1, 33 *Teletekstdecoders (ISO 9999 21.33.09) -Alva Teletekstkaart, IM 8,3, 40 -CEA, IM 5,3, 146 -CIG Teletekstdecoder, IM 8,3, 41 -Portset Talking Teletext, IM 8,3, 42 -Print-Technik Decoder, IM 5,3, 147 -Tele 1 PC, IM 5,3, 148 -Teletekst Toolbox, IM 5,3, 149 *Thermometers (ISO 9999 27.06.21 of 09.48.03) -Ciberveu, IM 9,1, 44 -HBS Thermometer, IM 5,3, 150 -LS&S Thermometer/Clock, IM 5,3, 151 -Thermovox, IM 9,1, 45 *TV-Loep/PC-combinaties (ISO 9999 21.06.03) -Acrontech CCTV-on-VGA, IM 7,1, 24 -Acrontech Twin-Vu, IM 9,3, 40 -Kit Microvision, IM 9,3, 41 -Lynx, IM 9,3, 42 -Magnilink System Data, IM 8,2, 46 -Mediavision PC, IM 9,2, 49 -Viewpoint VGA, IM 7,1, 26 -Tieman VGA-Reader, IM 7,4, 41 *TV-Loepen (ISO 9999 21.06.03) -Aladdin Pro, IM 9,3, 30 -Alphavision Colour Traveller, IM 5,3, 152 -Alphavision Colour Workstation, IM 5,3, 153 -Alpha Plus / Colour Alpha Plus, IM 7,1, 30 -Axos, IM 6,1, 27 -Big I / II / III, IM 6,4, 41 -Big Picture, IM 9,3, 31 -Delta Loupe, IM 6,1, 28 -Delta-Loupe 2, IM 9,2, 47 -E-Lupe S, IM 5,3, 154 -E-Lupe XL, IM 5,3, 155 -Eschenbach ELG 01, IM 10,3, 40 -Executive VS-II, IM 6,4, 42 -E-Z Reader Mini, IM 5,3, 156 -Horizon Compact, IM 7,1, 31 -Horizon Duo, IM 7,1, 32 -Horizon Duo Merit, IM 10,1, 31 -Horizon Duo Multicolor, IM 10,1, 32 -Horizon Outlook, IM 7,1, 33 -Horizon Solo, IM 5,3, 157 -Horizon Solo, IM 7,1, 34 -Horizon TV-Reader, IM 7,1, 35 -Koba Astra, IM 7,2, 48 -Koba LC, IM 8,3, 43 -Koba TV-Loepen, IM 5,3, 158 -Magni-Cam, IM 9,3, 32 -Magnilink Basic, IM 7,2, 49 -Magnilink 101, IM 5,3, 159 -Magnilink 201, IM 5,4, 23 -Magnilink 209, IM 5,4, 24 -Magnilink 309 TAR, IM 7,2, 50 -Magnilink 402 - 402/5, IM 5,3, 160 -Magnilink 409, IM 9,3, 33 -Magnilink 509, IM 10,3, 41 -Magnilink 602, IM 5,4, 25 -Magnilink 609, IM 5,3, 161 -Magnilink 709, IM 9,3, 34 -Magnilink System School, IM 8,2, 47 -Mediavision 39 / 55, IM 9,2, 48 -MobiLoupe, IM 8,2, 48 -Optelec 20/20, IM 6,4, 43 -Optelec 20/20 Spectrum, IM 6,4, 44 -PrimaVision, IM 10,1, 33 -Reinecker Euro Reader, IM 5,3, 162 -Reinecker Max-Lupe, IM 8,1, 42 -Reinecker Videomatic C, IM 6,1, 29 -Reinecker Videomatic E, IM 5,3, 163 -Reinecker Videomatic Ec, IM 6,1, 30 -Reinecker Videomatic H, IM 5,3, 164 -Reinecker Videomatic MD, IM 10,3, 42 -Reinecker Videomatic Mono II, IM 9,3, 39 -Reinecker Videomatic RP, IM 10,3, 43 -Reinecker Videomatic Z, IM 6,1, 31 -Seewell Leesmuis, IM 8,1, 43 -Smartview, IM 9,3, 35 -Tagarno Color CCD, IM 9,3, 36 -Tagarno Mini CCD, IM 9,3, 37 -Tl-Loupe, IM 8,2, 49 -Tieman Kleuren TV-Loupe, IM 5,4, 26 -Tieman Mini Reader, IM 5,3, 165 -Tieman Reader, IM 8,3, 44 -Tieman TVi, IM 10,1, 34 -Tieman TV-Leesloep, IM 5,3, 166 -TSI Chroma CCD, IM 6,4, 45 -TSI Meva, IM 5,3, 167 -TSI Vantage, IM 5,3, 168 -TSI VR-Euro, IM 5,3, 169 -TSI XL-Euro Camera, IM 5,3, 170 -VideoLight, IM 9,3, 38 -Viewpoint, IM 5,3, 171 -Visiotech, IM 6,1, 32 -VL-17, IM 6,1, 33 -Zoom'Axos, IM 10,3, 44 *Uurwerken (ISO 9999 09.51.03 of 09.51.06 of 09.51.09) -Audioline CLR1, IM 8,1, 44 -Horavox Sprekend Zakklokje, IM 5,3, 188 *Vergrotingssystemen (ISO 9999 21.09.27 of 21.09.12) -Alva Grootletterkaart, IM 5,3, 181 -CloseView, IM 6,4, 46 -GTX-II, IM 5,3, 182 -Handiview, IM 5,3, 172 -IBM Screen Magnifier/2, IM 9,2, 50 -Infocus, IM 5,3, 173 -Inlarge, IM 5,3, 174 -LP-DOS, IM 5,3, 175 -LP-DOS Deluxe, IM 5,3, 176 -LP-DOS / El Picasso, IM 7,1, 36 -Lunar-1, IM 6,1, 34 -Magic, IM 6,3, 46 -Magnicomp V1.0, IM 5,3, 177 -Magnicomp V2.0, IM 6,1, 35 -Magnicomp V3.0, IM 7,1, 37 -Magnum GT, IM 8,2, 50 -Magnus, IM 10,1, 35 -ReadZoom, IM 7,4, 42 -SE en WinSE, IM 10,1, 36 -Soft Vista, IM 8,3, 45 -Spy Graf, IM 5,3, 178 -Super Vista, IM 9,4, 43 -TSI Display Processor 11, IM 5,3, 183 -Vista, IM 5,3, 184 -Visulex LPD / Bimag, IM 7,3, 51 -Zoomtext, IM 5,3, 179 -Zoomtext Hardware, IM 6,1, 36 -Zoomtext Plus, IM 5,3, 180 -Zoomtext v5.1, IM 9,4, 42 *Weegschalen (ISO 9999 09.48.06 of 15.03.03) -Cobolt SpeechMaster, IM 9,1, 47 -Soehnle Vita 5 / Astra 2, IM 9,1, 48 -Tefal SC 2003, IM 5,3, 186