@@vt @@17 Vergelijkende test: Brailledrukkers Roderik Erens Gerrit Van den Breede De brailledrukker is een hulpmiddel dat in Infovisie Magazine nog nooit in een test aan de orde kwam. Nu is het dan zover. We schaften ons een paar oordoppen aan en gingen de printers voor persoonlijk gebruik uitgebreid testen. 1. De geteste producten De Belgisch/Nederlandse markt van brailledrukkers voor persoonlijk gebruik is zeer overzichtelijk omdat er slechts drie merken verkrijgbaar zijn: Index, Thiel en TeleSensory. De nieuwe Versapoint Duo van TeleSensory was nog niet beschikbaar. Deze test beperkt zich daarom tot drie modellen: de Index Basic-D, de Index Everest en de Porta-Thiel. De Index Basic-D en de Porta- Thiel zijn verkrijgbaar als enkel- of dubbelzijdige brailleprinter. Voor de test hadden we een dubbelzijdige Basic en een enkelzijdige Porta-Thiel ter beschikking. 2. De testprocedure Voor de test werden de brailledrukkers aangestuurd vanuit WordPerfect 5.1 onder DOS en vanuit Word 7.0 onder Windows 95. Daarbij werden de respectievelijke standaard printerdrivers gebruikt die bij WordPerfect 5.1 enerzijds en Windows 95 anderzijds geleverd worden. Eenzelfde document werd verschillende keren op elke printer afgedrukt, waarbij een aantal instellingen (enkel- of dubbelzijdige druk, zes- of achtpunts braille, afmetingen van de brailletekens, slagkracht van de printkop, druk-snelheid) van de brailledrukker gewijzigd werden. Een panel van testpersonen heeft de brailledruk beoordeeld op ondermeer de kwaliteit van de braillepunten en de afmetingen van de brailletekens. Bij de Index Everest werd bovendien de bruikbaarheid van gewoon kopieerpapier (90 gram) als drager nagegaan en werd de herkenbaarheid beoordeeld van een document dat in de grafische mode was afgedrukt. Bij de Porta-Thiel werd als extraatje het Jumbo brailleschrift beoordeeld. 3. Algemene gegevens Brailledrukkers zijn over het algemeen forse en zware apparaten. De Porta-Thiel vormt hierop een uitzondering. Het is een compact en draagbaar apparaat dat geleverd wordt met een kunststof draaghoes en optioneel is een lederen koffer verkrijgbaar. Over de handleidingen bij de geteste brailleprinters zijn we diep teleurgesteld. De informatie over het installeren van de drukkers is niet volledig. Zo is het on-duidelijk of er printerdrivers ge‹nstalleerd dienen te worden (er worden er trouwens geen bijgeleverd). Verder wordt er niets gezegd over het gebruik van een brailledrukker naast een zwartdrukprinter. De handleiding rept bovendien met geen woord over de paginaopmaak die we in onze tekstverwerker moeten hanteren. "Moeten we de tekst eerst met behulp van een macro formatteren ?" is een vraag die onbeantwoord blijft. Tot slot vinden we de uitleg over instelmo-gelijkheden en bediening van de printers onvoldoende. De brailledrukker zal dus best door de leverancier ge‹nstalleerd worden. Het is raadzaam om aantekeningen te maken van deze installatie. Nog belangrijker is om van bij het begin de installateur uitgebreid om uitleg te vragen over de werking van de printer, zodat u direct aan de slag kan. ========== Tabel 1: Algemene gegevens ========== Leveranciers Nederland: Index Basic-D: ALVA, Tieman, LVI Index Everest: ALVA, Tieman, LVI Porta-Thiel: - ---------- Prijzen Nederland (excl. BTW): Index Basic-D: 6.995 NLG [1] Index Everest: 8.230 NLG Porta-Thiel: - ---------- Leveranciers Belgi‰ [2]: Index Basic-D: ASI, DBS, EDI, ERO, HAR, SEN Index Everest: ASI, DBS, EDI, ERO, HAR, SEN Porta-Thiel: DBS ---------- Prijzen Belgi‰ (excl. BTW): Index Basic-D: 124.380 BEF [1] Index Everest: 147.994 BEF Porta-Thiel: 72.000 BEF [3] ---------- Afmetingen: Index Basic-D: 52 x 25 x 12 cm Index Everest: 56 x 43 x 18 cm Porta-Thiel: 39 x 25 x 11 cm ---------- Gewicht: Index Basic-D: 8 kg Index Everest: 14 kg Porta-Thiel: 4,5 kg ---------- Drukvormen handleiding: Index Basic-D: Braille, zwartschrift Index Everest: Braille, zwartschrift Porta-Thiel: Braille, zwartschrift ---------- Talen handleiding: Index Basic-D: Engels, Nederlands, Frans Index Everest: Engels, Nederlands, Frans Porta-Thiel: Engels, Nederlands ---------- Opties Index Basic-D: Geluiddempende kast Index Everest: Geluiddempende kast Porta-Thiel: Lederen koffer, geluiddempende kast ========== [1] De enkelzijdige Basic-S heeft een richtprijs van 5.440 NLG in Nederland en 77.934 BEF in Belgi‰. Zijn druksnelheid bedraagt 39 tekens per seconde. Verder is dit apparaat identiek aan de Basic-D. [2] Gebruikte afkortingen: ASI: Access Systems International, DBS: Data Braille Service, EDI: Editec, ERO: Erocos, HAR: 't Harlekijntje, SEN: Sensotec [3] De dubbelzijdige Porta-Thiel InterPoint heeft een richtprijs van 97.500 BEF. Zijn druksnelheid bij dubbelzijdig drukken bedraagt 20 tekens per seconde. Voor het overige is dit apparaat identiek aan de Porta-Thiel. 4. Technische en functionele kenmerken 4.1. Technische kenmerken De Index Basic-D en Everest halen een druksnelheid van ongeveer 84 tekens per seconde wanneer er dubbelzijdig zespunts braille gedrukt wordt. De druk-snelheid halveert als gekozen wordt voor enkelzijdig drukken of voor achtpunts braille. Bij de Basic-D kan een langzamere druksnelheid ingesteld worden, waardoor de kwaliteit van de brailledruk nog iets verbetert. Bij de Everest kan gekozen worden tussen een aantal druksnelheden. De enkelzijdige Porta-Thiel is een langzame brailledrukker die 10 tekens per seconde haalt. Wanneer achtpunts braille wordt gedrukt, ligt de druksnelheid ongeveer een kwart lager. De printsnelheid van de Porta-Thiel kan niet veranderd worden. De Basic-D en de Everest zijn geschikt om grafische afbeeldingen te drukken. Het is echter onduidelijk welke tekenprogramma's we hiervoor moeten gebruiken. Tijdens de test maakten we een tekening met het programma Draw, dat vroeger bij de Index printers werd geleverd, maar er tegenwoordig niet meer bij zit. Het is handig als er een programma meegeleverd wordt waarmee men zelf brailletabellen kan defini‰ren. Bij alle brailledrukkers zijn een aantal tabellen al in de printer opgeslagen. ========== Tabel 2: Technische en functionele kenmerken: ========== Technische kenmerken: Drukproc‚d‚: Index Basic-D: Enkel- en dubbelzijdig Index Everest: Enkel- en dubbelzijdig Porta-Thiel: Enkelzijdig ---------- Technische kenmerken: Maximale printsnelheid: Index Basic-D: 84 tekens/seconde Index Everest: 84 tekens/seconde Porta-Thiel: 10 tekens/seconde ---------- Technische kenmerken: Grafische mode: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Nee ---------- Technische kenmerken: Aantal brailletekens per lijn: Index Basic-D: 23 tot 48 Index Everest: 20 tot 42 Porta-Thiel: 10 tot 49 ---------- Technische kenmerken: Aantal bijgeleverde brailletabellen: Index Basic-D: 10 Index Everest: 20 Porta-Thiel: 8 ---------- Technische kenmerken: Brailletabel aanpasbaar: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Ja ---------- Technische kenmerken: Aansluitingen: Index Basic-D: Parallel, serieel Index Everest: Parallel, serieel Porta-Thiel: Parallel, serieel [1] ---------- Technische kenmerken: Nodige kabels meegeleverd: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Ja ---------- Bediening: Plaats bedieningsknoppen: Index Basic-D: Bovenzijde Index Everest: Bovenzijde Porta-Thiel: Zijkanten ---------- Bediening: Opschriften bedieningsknoppen: Index Basic-D: Braille en zwartschrift Index Everest: Braille en zwartschrift Porta-Thiel: Geen ---------- Bediening: Ondersteuning bij bediening: Index Basic-D: Spraak Index Everest: Spraak Porta-Thiel: Spraak (beperkt) en braille ---------- Bediening: Talen spraakondersteuning: Index Basic-D: Engels, Frans, Duits,... Index Everest: Engels, Frans, Duits,... Porta-Thiel: Engels, Duits ---------- Bediening: Volume spraak instelbaar: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Nee ---------- Bediening: Instellingen uit te printen: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Ja ---------- Instellingen: Printsnelheid: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Nee ---------- Instellingen: Slagkracht printkop: Index Basic-D: 5 standen Index Everest: 5 standen Porta-Thiel: Traploos (draaiknop) ---------- Instellingen: Aantal regels per pagina: Index Basic-D: Automatisch Index Everest: Automatisch Porta-Thiel: Ja ---------- Instellingen: Regelafstand: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Ja ---------- Instellingen: Bladmarges: Index Basic-D: Links, rechts, boven, onder Index Everest: Links, rechts, boven, onder Porta-Thiel: Links ---------- Instellingen: Paginanummer: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Nee ---------- Instellingen: Voorlooptekens bij zespunts braille: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Nee ---------- Instellingen: Keuze tussen 6- of 8-punts braille: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Ja ---------- Instellingen: Grootte van de brailletekens: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Ja ---------- Instellingen: Woordomslag: Index Basic-D: Ja Index Everest: Ja Porta-Thiel: Ja ---------- Papier: Soort: Index Basic-D: Kettingpapier Index Everest: Losse bladen Porta-Thiel: Losse bladen of kettingpapier ---------- Papier: Breedte: Index Basic-D: 10 tot 33 cm Index Everest: 15 tot 29,7 cm Porta-Thiel: 21, 24 of 27 cm ---------- Papier: Lengte: Index Basic-D: 5 tot 38 cm Index Everest: 15 tot 35,5 cm Porta-Thiel: 20,3 tot 33 cm ---------- Papier: Gewicht: Index Basic-D: 100 tot 250 gram [2] Index Everest: 90 tot 180 gram [2] Porta-Thiel: niet bekend ========== [1] De seri‰le aansluiting van de Porta-Thiel dient alleen voor het veranderen van de printerinstellingen via de computer. [2] Voor het maken van kladafdrukken kan op de Index drukkers gewoon kopieerpapier gebruikt worden. 4.2. Bediening De bediening van al de drukkers is eenvoudig. Bij de Basic-D en de Everest zijn de toetsen aan de bovenzijde gegroepeerd met voelbare scheidingen tussen de functioneel bij elkaar horende toetsen. De toetsen zijn voorzien van brailletekens en van zwartschrift opdruk. Hierdoor zijn de Index printers ook door zienden goed te gebruiken. De Porta-Thiel heeft drie drukknoppen voor de bediening. Deze bevinden zich aan de zijkanten van de drukker. De knoppen hebben geen opschrift maar kunnen zowel door zienden als niet zienden makkelijk bediend worden. De Basic-D en de Everest bieden een uitgebreide spraakondersteuning voor al de functies. Het volume van de spraakboodschappen is in te stellen. De Porta-Thiel kent twee spraakboodschappen: "printer ready" en "paper out". De andere mogelijkheden van dit toestel worden met een of meerdere pieptonen verduidelijkt. Het veranderen van de instellingen van de brailledrukkers gebeurt via de be-dieningstoetsen. Bij de Basic-D en Everest wordt dit door spraak ondersteund. De Porta-Thiel drukt de instelling die u wilt veranderen af, waarop u antwoordt door op ‚‚n van de bedieningstoetsen te drukken. Met behulp van deze bood-schappen en antwoorden zijn alle instellingen van de printer te veranderen. De drie brailledrukkers worden geleverd met een programma waarmee u de instellingen ook op de computer kunt maken, ze vervolgens naar de printer doorsturen en eventueel laten afdrukken. 4.3. Instellingen De slagkracht van de printkop van de brailledrukkers kan men aanpassen aan de dikte van het papier. Bij de Basic-D en de Everest kiest u uit ‚‚n van de vijf waarden van het instelmenu. De Porta-Thiel heeft een draaiknop waarmee zelfs gedurende het drukken de slagkracht kan worden bijgesteld. De Everest bepaalt automatisch de lengte van de braillebladen door een leeg blad door te voeren. Bij de Basic-D en de Porta- Thiel moet de juiste papier-lengte opgegeven worden. De Basic-D en de Everest berekenen automatisch het aantal regels dat op een pagina past. Wanneer de pagina-opmaak wordt veranderd, of wordt omgeschakeld van zes- naar achtpunts braille, wordt het aantal regels automatisch aangepast. Bij de Porta-Thiel zal u proefonder-vindelijk het aantal regels op een pagina moeten bepalen en daarna handmatig instellen. Het aantal tekens per lijn moet bij alle brailleprinters ingesteld worden. De paginamarges kunnen bij de Basic-D en de Everest uitgebreid worden aangepast. Het is mogelijk om een linker en rechter marge in te stellen, er kunnen blanco regels aan de boven en onderzijde van de bladzijde worden opgegeven en de afstand tussen de regels kan gewijzigd worden. Onderaan de pagina kan eventueel een paginanummer gedrukt worden. Bij al deze veran-deringen wordt automatisch het aantal regels aangepast dat nog op een pagina past. Bij de Porta-Thiel kan alleen de linker kantlijn en de afstand tussen de regels worden ingesteld. Zowel zes- als achtpunts braille worden ondersteund. Bij de Index Basic-D en Everest worden bij zespunts braille de voorlooptekens (voorzettekens) gedrukt. De afmetingen van de brailletekens en de regelafstand kunnen ingesteld worden bij de geteste drukkers. Bij de Basic-D en de Everest kan de afstand tussen de braillepunten verkleind worden zodat meer tekens op een regel passen. De Porta-Thiel kent een "Jumbo-dot" instelling, waarmee de braille-tekens enorm worden opgeblazen. De brailleprinters beschikken over woord-omslag. Een woord dat niet meer op een regel past wordt niet afgebroken, maar geheel naar de volgende regel verschoven. De Basic-D en de Everest beschikken tevens over een optie om blanco regels in de oorspronkelijke tekst niet te drukken, wat een besparing van het braillepapier betekent. 4.4. Papier De brailledrukkers kunnen diverse soorten braillepapier aan. De Basic-D gebruikt kettingpapier. De Everest heeft een invoermechanisme voor losse braillebladen en kopieerpapier. De Porta-Thiel is geschikt voor kettingpapier of het ‚‚n voor ‚‚n invoeren van braillebladen. 5. Beoordeling van de drukkers 5.1. Index Basic-D Wat vooral opvalt aan de Index Basic-D is de fraaie moderne vormgeving. Deze vormgeving beperkt helaas niet het lawaai bij het drukken. Deze brailleprinter is namelijk de luidruchtigste uit de test en het is niet onwaarschijnlijk dat collega's of buren, die een paar kamers verderop wonen, meegenieten als u aan het drukken bent. Een geluiddempende kast is dan ook aan te raden. De bediening, die door gesproken boodschappen ondersteund wordt, is goed te noemen. Het kettingpapier is makkelijk in te voeren. Helaas kan het papier pas op de scheurrand worden afgescheurd, nadat een extra leeg vel is doorgevoerd. Om dit blad niet verloren te laten gaan moet het kettingpapier losgemaakt en opnieuw ingevoerd worden. Het grote aantal instelmogelijkheden maakt deze drukker tot een veelzijdig apparaat. Vooral het automatisch aanpassen van het aantal regels aan het formaat van het papier is handig. De papierkosten bij dubbelzijdig zespunts drukken van een tekst ter grootte van een A4-tje zwartschrift (ongeveer 2 kettingbladen) zullen op 15 tot 20 cent of 2,8 tot 3,7 BEF liggen. 5.2. Index Everest De Index Everest is op pootjes geplaatst, waardoor de papieropvangbak onder de printer hangt. Doordat gewone braillebladen of kopieerpapier gebruikt worden, hoeft niet naderhand het kettingpapier worden afgescheurd. De opvangbak zorgt dat de gedrukte bladen direct op de juiste volgorde liggen. De Everest maakt aanmerkelijk minder lawaai dan de Basic-D. Toch is ook bij deze brailledrukker een geluiddempende kast aan te raden. Bediening en spraakondersteuning zijn vrijwel identiek aan die van de Basic-D en prima in orde. De printer heeft veel handige opties. Vooral het automatisch instellen van de papierlengte en het aantal regels per pagina is praktisch. De papierkosten bij dubbelzijdig zespunts drukken van een zwartdruk A4-tje (ongeveer 2 braillebladen) komen op 15 tot 20 cent of 2,8 tot 3,7 BEF, afhan-kelijk van de kwaliteit en dikte van het gebruikte papier. Wanneer kopieer-papier gebruikt wordt liggen de drukkosten op ongeveer 3 cent of 0,5 BEF. 5.3. Porta-Thiel De Porta-Thiel is door de geringe druksnelheid minder geschikt voor kantoor-werk. Het is wel de meest stille brailledrukker in de test. De bediening van het apparaat is eenvoudig. Wat meer moeite hebben we met de papierinvoer. Het papier wordt met een aandrukrol vastgeklemd. Een ontgrendeling ontbreekt, waardoor scheef ingevoerd papier niet recht gelegd kan worden. De kans is groot dat het papier scheurt bij verwijdering. Helaas kan de kap van de printer niet open zodat het bijna onmogelijk is om papierresten te verwijderen. Als het kettingpapier goed ingevoerd is, zal na het drukken de scheurrand direct achter het apparaat vallen. Het is dus niet nodig om voor het afscheuren een lege pagina door te voeren. Voor eenvoudig gebruik heeft de Porta-Thiel voldoende mogelijkheden. Ook kan een computer- of brailletoetsenbord worden aangesloten. Hierdoor wordt de Porta-Thiel een brailletypemachine. Het toetsenbordgeheugen van de drukker is echter dermate klein dat zelfs bij een langzame intiksnelheid het geheugen snel vol is, waardoor delen van woorden niet meer gedrukt worden. De papierkosten bij enkelzijdig zespunts drukken van een zwartdruk A4-tje (ongeveer 3 vellen kettingpapier) komen op ongeveer 30 cent of 5,6 BEF. 6. Gebruikersimpressies: beoordeling van de brailledruk Aan de hand van elf proefafdrukken vroegen we vijf blinde braillelezers en ‚‚n ontwerper/producent van snelle brailleprinters naar hun mening over de kwaliteit en de leesbaarheid van de afdrukken. We zetten de markantste be- denkingen en beoordelingen van deze proeflezers op een rijtje. 6.1. Index Basic-D De kwaliteit van het brailleschrift wordt over het algemeen als goed beoordeeld. Indien de braillepunten echter dichter bij mekaar staan (2,2 in plaats van 2,5 mm), verlaagt dit het leescomfort, waardoor dit soort afdruk eerder geschikt geacht wordt voor een tekst waarvan de inhoud een beetje gekend is. Indien de slagkracht van de printkop hoog staat, dan worden de braillepunten soms als te scherp ervaren, waardoor het lezen van een lange tekst vermoeiend wordt. De brailletekens aan de achterzijde van het blad storen niet bij het lezen van de voorzijde. Op de proefdruk van de geteste brailledrukker werd een aanzienlijk kwaliteitsverschil opgemerkt tussen de voor- en achterzijde van het blad. Bij het lezen van een reeks speciale tekens zoals &, ‚, …, ‡, $, %, {, ... werd slechts een kleine minderheid van deze tekens herkend. Indien de gebruiker zelf een brailletabel defini‰ert (wat met alle geteste printers mogelijk is) dan kunnen, ons inziens, heel wat speciale tekens toch een herkenbare brailleweergave toegekend krijgen. 6.2. Index Everest De kwaliteit van het brailleschrift leunt dicht aan bij die van de Basic-D van dezelfde producent. Voor het lezen van een reeks speciale tekens geldt hetzelfde als bij de Basic-D. De uitlijning (het op ‚‚n rechte lijn staan) van de braillepunten was bij deze drukker iets beter dan bij de Basic-D, doch dit verschilpunt werd door geen enkele braillelezer opgemerkt. De afdruk op standaard kopieerpapier achtte men wel geschikt voor kladwerk en persoonlijk gebruik maar niet voor brailleteksten die langer bewaard worden. Deze afdruk leest makkelijker indien zich geen andere braillebladen onder het te lezen blad bevinden. Als voorbeeld voor de grafische mode hanteerden we een weergave van het bureaublad van Windows 95, dat voornamelijk bestond uit rechte lijnen met tekst tussendoor. De lange lijnen die vensters voorstelden werden redelijk vlot herkend. Samen met de tekst kwam men dan vrij vlug tot het besluit dat het om een Windows 95 schermvoorstelling ging. Kleine figuren zoals iconen werden evenwel niet herkend. Bij de brailletekst die tussen de figuren geplaatst was, stonden de horizontale braillepunten verder van mekaar dan bij brailletekst die niet in grafische mode was afgedrukt. We vragen ons af of de grafische mode in de praktijk bruikbaar is, want om een afbeelding met voldoende detail te kunnen weergeven is de resolutie van de braillepuntjes te beperkt. 6.3. Porta-Thiel De kwaliteit van de brailletekens wordt ook bij deze printer goed bevonden. Een paar proeflezers vonden deze kwaliteit zelfs opvallend beter dan die van de twee Index drukkers, vooral bij documenten die gedrukt werden met een hogere drukkracht. Voor het lezen van een reeks speciale tekens geldt hetzelfde als bij de twee andere printers. De Porta-Thiel kan zogenaamde Jumbo-braille produ-ceren. Er worden dan z‚‚r grote brailletekens geproduceerd waarbij de braille-punten ver van mekaar staan. De proefpersonen hadden last om in te schatten of dit soort braille nu nuttig zou kunnen zijn in een aanleerfase. In ieder geval verkozen ze allemaal eerder de klassieke methode (met nageltjes in een houten blokje) om braille te leren lezen. 7. Conclusie Voor kantoorgebruik zijn de Index Basic-D en Everest handige apparaten. De Everest heeft als voordeel dat geen kettingpapier wordt gebruikt, maar losse braillebladen of zelfs goedkoop kopieerpapier. De Porta-Thiel is een drukker die vooral voor thuisgebruik interessant is. De aanschafprijs is beduidend lager dan die van de enkelzijdige Index Basic-S. Als snelheid niet het belangrijkste criterium is, haalt u met dit toestel qua mogelijkheden een volwaardige printer in huis. Het panel braillelezers waaraan we de proefafdrukken hebben voorgelegd was tevreden over de kwaliteit van het brailleschrift van al de drukkers. Het kwaliteitsverschil tussen de voor- en achterzijde bij de afdruk van de geteste Basic-D was wel erg opvallend. Een duidelijke maar zachte brailledruk werd het meest geapprecieerd. Het is daarom weinig zinvol om met een zeer hoge of maximale slagkracht braille te drukken. De braillepuntjes voelen dan te scherp aan, waardoor het lezen van een tekst van meerdere pagina's vermoeiend kan worden. De ingestelde brailletabel van de brailleprinter speelt een cruciale rol als het gaat om de interpretatie van speciale tekens. Het gebruik van standaard kopieerpapier lijkt alleen zinvol voor persoonlijk kladwerk of korte (maximaal ‚‚n pagina) tekst van tijdelijke aard. Voor sporadisch gebruik kan de grafische mode van de Everest wellicht een volwaardig alternatief zijn maar voor iemand die veel met grafische figuren werkt zal zwelpapier v‚‚l beter voldoen. De Jumbo braille van de Porta-Thiel wordt door sommige proeflezers als fantasie bestempeld en de klassieke methode voor het aanleren van braille (nagelblokje) genieten toch de voorkeur.