@@AR @@10 Overzicht van GUI-toegangsprogramma's voor Windows 95 Sylvia Pont Maria Noyons Ruth de Vijlder Frits Jongboom Jeroen Baldewijns Gerrit Van den Breede 1. Inleiding In dit overzichtsartikel beschrijven we programma's die toegang verschaffen tot Windows 95 voor gebruikers van een brailleleesregel en/of spraaksynthesizer. Het doel van dit artikel is de karakteristieken van ieder programma in beeld te brengen en zo handvatten te bieden bij de keuze van een GUI-toegangsprogramma door een gebruiker met zijn of haar eigen specifieke mogelijkheden, eisen en wensen. We beschrijven daarom uitgebreid de filosofie achter ieder product. Een beoordeling van de verschillende producten werd vooralsnog achterwege gelaten, omdat de materie veel te ingewikkeld bleek voor een grondige vergelijkende test in de korte periode en met de beperkte middelen die ons ter beschikking staan. Bovendien zijn de testresultaten afhankelijk van veel (vaak persoonsgebonden) factoren, zoals de manier waarop het systeem wordt bediend (via de standaard Windows sneltoetsen, via de sneltoetsen van het GUI-toegangsprogramma, via de leesregeltoetsen of door combinaties hiervan), de instellingen van Windows en het GUI-toegangsprogramma, de gebruikte hardware, de ervaring van de gebruiker,... Al deze factoren maken een persoonlijke kennismaking met het product noodzakelijk bij de aanschaf ervan. 2. De producten We beschrijven zeven toegangsprogramma's voor Windows 95. Protalk 95 ontbreekt helaas, omdat de Nederlandstalige versie van dit product nog in ontwikkeling is. ========== Tabel 1: Productoverzicht ========== -Product: Hal 95 v. 2.02 -Producent: Dolphin Computer Access -Besturingssysteem: Windows 95 : Er is ook een versie voor Windows NT beschikbaar. -Technische fiche: pg. ---------- -Product: Jaws v.3.0 -Producent: Henter Joyce -Besturingssysteem: Windows 95 / 98 Er is ook een versie voor Windows NT beschikbaar. -Technische fiche: pg. ---------- -Product: Outspoken v.2.0 -Producent: Alva -Besturingssysteem: Windows 95 / 98 : Een versie voor Windows NT is in ontwikkeling en wordt in de loop van 1999 op de markt verwacht. -Technische fiche: pg. ---------- -Product: Virgo v.2.0 -Producent: Baum -Besturingssysteem: Windows 3.x / 95 : Een versie voor Windows NT is in ontwikkeling en wordt in de loop van 1999 op de markt verwacht. -Technische fiche: ---------- -Product: Windots v.2.12 -Producent: Papenmeier -Besturingssysteem: Windows 3.x / 95 : Een versie voor Windows NT is in ontwikkeling en wordt in de loop van 1999 op de markt verwacht. -Technische fiche: pg. ---------- -Product: Window Bridge v.2.51 -Producent: Synthavoice -Besturingssysteem: DOS, Windows 3.x / 95 / 98 : Een versie voor Windows NT is in ontwikkeling en wordt in de loop van 1999 op de markt verwacht. -Technische fiche: pg. ---------- -Product: Window-Eyes v.2.1 -Producent: GW Micro -Besturingssysteem: Windows 3.x / 95 -Technische fiche: pg. ========== Voor de uitleg van de meeste gebruikte technische termen verwijzen we naar het technisch achtergrondartikel dat aan dit artikel voorafgaat. VERKLARING TERMINOLOGIE -SAM: staat voor Synthesizer Access Manager en is een softwaremodule die bepaalt welk programma op een bepaald moment een boodschap naar de spraaksynthesizer mag sturen, zodat meerdere toepassingen gelijktijdig gesproken boodschappen kunnen genereren. -SSIL: staat voor Speech Synthesizer Interface Library en is een door Arkenstone ontwikkelde standaard die de interface vormt tussen het schermuitleesprogramma enerzijds en de spraaksynthesizer of spraaksyntheseprogramma anderzijds. -SAPI: staat voor Speech Application Program Interface en is een door Microsoft ontwikkeld progarmmaatje dat door programmeurs gebruikt wordt om een brug te slaan tussen het besturingsssysteem enerzijds en een spraakweergave- of spraakherkenningsproduct anderzijds. *Hal 95 Hal 95 is volgens zijn ontwerpers een schermuitlezer in de zuiverste betekenis van het woord, waarmee men bedoelt dat het vooral ontworpen is om de zichtbare informatie op het scherm weer te geven, onafhankelijk van de wijze waarop het beeld is gecre‰erd. Hal 95 maakt dan ook gebruik van filtering op laag niveau. Door dit ontwerp zal Hal, na het vastleggen van de instellingen voor ‚‚n toepassing, in principe ook werken voor toepassingen met een vergelijkbaar uiterlijk. Hal 95 is volledig gericht op spraakweergave en het optimaal volgen van de focus. Via de navigatiemodus kan echter ook informatie ingewonnen worden over de omgeving van de focus. Braille-ondersteuning is aanwezig en volgt exact de spraakweergave. Hal wordt bediend via de Windows-sneltoetsen en via de specifieke Halcommando's vanaf het numerieke toetsenbord. Installatie vindt plaats vanaf CD-ROM of diskette die niet kopieerbeveiligd zijn. Er is ook een de-installatie procedure aanwezig. *Jaws Jaws wordt gepresenteerd als een schermuitlezer ‚n als een Windows ‚n als een Windows applicatie die gelijktijdig met andere applicaties werkt zonder op de voorgrond te treden. De gedachte achter Jaws is de gebruiker een hulpmiddel voor toegang tot het schermbeeld te bieden volgens de standaard Windows-methodes. Weergave is mogelijk in zowel spraak als braille, waarbij we opmerken dat het accent op spraak ligt. Het programma werkt met een Jaws- en een PC-cursor, wat extra functionaliteit biedt. Er worden macro's meegeleverd voor een aantal Windows- toepassingen. Voor bijzondere toepassingen kan je zelf macro's maken. De filtering gebeurt op laag niveau en met behulp van MSAA. Naast een permanente hulpfunctie wordt ook contextafhankelijke hulp en hulp bij sneltoetsen geboden. De handleiding heeft tot doel de gebruiker zowel met Jaws als met Windows vertrouwd te maken. Een extra handleiding biedt instructies om Jaws aan te passen aan eisen van specifieke toepassingen. Dit programma wordt geleverd op diskette en is beveiligd door middel van een softwaresleutel. Er is geen de-installatie procedure aanwezig. Binnenkort verschijnt Jaws versie 3.2, met als voornaamste veranderingen: levering op CD-ROM, spraakondersteuning tijdens de installatie, verbeterde braille-ondersteuning en verbeterde werking van Excel. *Outspoken De ontwerpers van Outspoken presenteren hun product als een programma dat toegang biedt tot de Windows-omgeving en dus meer is dan een simpele schermuitlezer. Outspoken Ensemble biedt ge‹ntegreerde spraak- en braille-weergave. Met Outspoken Solo krijg je uitsluitend spraakweergave. Het uitgangspunt van Outspoken is een accurate weergave (op de cellen van de brailleleesregel) te bieden van de ruimtelijke opmaak van het schermbeeld. Deze weergave wordt via om-je-heen- kijk-commando's gekoppeld aan opvraagbare omgevingsinformatie om overzicht te bieden zonder overbodige detailinformatie te geven. De filtering gebeurt op hoog niveau. Voor de bediening gebruik je best de Outspoken-commando's via het numerieke toetsenbord of de toetsen van de brailleleesregel. Vaak gebruikte sneltoetsen van Windows kan je ook direct vanaf de brailleleesregel activeren. Outspoken biedt de mogelijkheid een Braille Viewer op het beeldscherm te tonen, die in zwartschrift weergeeft wat er op de brailleleesregel staat. Outspoken wordt ge‹nstalleerd vanaf diskette en is beveiligd met een softwaresleutel. Er is een de-installatie procedure aanwezig. In december verschijnt een verbeterde versie (2.1) van Outspoken. *Virgo Virgo staat voor VIRtual Graphic Overlay ofwel - volgens de ontwerpers - een reproductie van de Windows-omgeving op de brailleleesregel op een manier die aan de behoeften van blinden voldoet. Braille wordt daarom voor weergave van gedetailleerde informatie gebruikt, terwijl de spraak ingezet wordt voor het snelle tekstoverzicht, voor systeemmeldingen of voor terugmeldingen van commando's. Gebruikers kunnen de beschikking krijgen over een scriptbibliotheek in Visual Basic om zelf de programmering van Virgo aan te passen. Filtering vindt plaats op laag niveau. Virgo is een16-bits toepassing die vanuit DOS gestart moet worden. Het programma biedt de mogelijkheid een Braille Monitor op het scherm te tonen waarin wordt weergegeven wat er op de brailleleesregel staat. Dit programma wordt ge‹nstalleerd vanaf diskettes en is beschermd door een veiligheidssleutel (dongle). Een de-installatie procedure is voorzien. *Windots De ontwerpers van Windots hechten een groot belang aan de omzetting van het originele Windows-schermbeeld naar een zo gelijkend mogelijk tekstscherm. De makers van dit product willen de ruimtelijke relaties zoveel mogelijk behouden, zodat alle elementen weergegeven worden die nodig zijn om te kunnen werken met de grafische gebruikersomgeving. Het achterliggend idee is dat als de gebruiker de structuur van Windows is kan doorgronden, hij ook met alle standaard-toepassingen binnen Windows aan de slag kan. Bovendien maakt het behoud van ruimtelijke informatie de communicatie met ziende collega's gemakkelijker. Bij Windots ligt het accent volledig op de weergave in braille, hoewel in de huidige versie enige spraakondersteuning is opgenomen. De filtering vindt plaats op hoog en laag niveau. Van MSAA wordt nog minimaal gebruik gemaakt. Bovendien verwachten we dat MSAA in de toekomst niet of nauwelijks meer door Windots ondersteund zal worden. Windots wordt voornamelijk bediend via de leesregeltoetsen. Muissimulaties behoren eveneens tot de mogelijkheden. Dit programma wordt op diskettes geleverd en is beveiligd met een softwaresleutel. Er is geen de-installatie procedure voorzien. *Window Bridge Bij het ontwerp van Window Bridge werd veel belang gehecht aan de fysieke representatie van het Windows-schermbeeld. Die wordt behouden doordat vensterranden en relatieve posities van iconen en tekst binnen vensters worden ge‹dentificeerd. Window Bridge wordt bediend via de Windows-sneltoetsen. Bediening via de brailleleesregel en de bijhorende extra functionaliteit en flexibiliteit komen pas later aan de orde. Weergave gebeurt in spraak en braille, waarbij beide media volledige functionaliteit bieden. Muissimulaties behoren tot de mogelijkheden en ook het zelf opnemen van macro's is mogelijk. De filtering gebeurt zowel op hoog als laag niveau en verder wordt ook MSAA ondersteund. Window Bridge is een 16-bits toepassing die onder DOS moet worden opgestart. Window Bridge wordt ge‹nstalleerd vanaf diskette en is beveiligd met een softwaresleutel. Er is geen de-installatie procedure voorzien. *Window-Eyes Window-Eyes is een consistent vervolg op het schermuitleesprogramma Vocal-Eyes dat onder DOS functioneerde. Automatisme en flexibiliteit, twee kenmerken waarvan men uitging bij het ontwerp van Vocal-Eyes, werden ook als vereisten voor Window-Eyes vooropgesteld. Met automatisme en flexibiliteit bedoelen de ontwerpers dat het GUI-toegangsprogramma de aandacht van de gebruiker voor toepassingsprogramma's niet te erg mag afleiden, terwijl er wel voldoende flexibiliteit moet worden geboden om het toegangsprogramma aan te passen aan de specifieke eisen van de gebruiker. Window-Eyes biedt de mogelijkheid om 50 vensters op het scherm te defini‰ren en om door de gebruiker gespecificeerde gebieden uit te lezen. De weergave gebeurt door middel van spraak. Volledige muisondersteuning wordt vanaf het toetsenbord geboden. De filtering gebeurt op laag niveau en bovendien wordt MSAA ondersteund. Window-Eyes wordt op diskette geleverd en is voorzien van een veiligheidssleutel (dongle). ========== Tabel 2: Overzicht van de basiskenmerken ========== -Product: Hal 95 -Weergave (Als eerste wordt steeds het belangrijkste weergavemedium voor dat specifieke GUI-toegangsprogramma genoemd.): Spraak + enige braille (Met enige bedoelen we dat de ondersteuning van braille (bij Hal 95) en spraak (bij Windots) nog niet volledig is.) -Filterniveau: Low level -Bediening (Win staat voor bediening door middel van de standaard Windows-sneltoetsen. Num staat voor bediening via specifieke GUI-toegangscommando's die vanaf het numerieke toetsenbord gegeven worden. Braille staat voor bediening door middel van de leesregeltoetsen.): Windows / Num -Taalinterface: Engels -Opstarten vanuit: Windows ---------- -Product: Jaws -Weergave (Als eerste wordt steeds het belangrijkste weergavemedium voor dat specifieke GUI-toegangsprogramma genoemd.): Spraak + braille -Filterniveau: Low level + MSAA -Bediening (Win staat voor bediening door middel van de standaard Windows-sneltoetsen. Num staat voor bediening via specifieke GUI-toegangscommando's die vanaf het numerieke toetsenbord gegeven worden. Braille staat voor bediening door middel van de leesregeltoetsen.): 1. Win / Num, 2. Braille -Taalinterface: Nederlands -Opstarten vanuit: Windows ---------- -Product: Outspoken -Weergave (Als eerste wordt steeds het belangrijkste weergavemedium voor dat specifieke GUI-toegangsprogramma genoemd.): Spraak + braille (Outspoken bestaat in twee versies. Outspoken Solo biedt enkel spraakondersteuning. Outspoken Ensemble biedt zowel spraak- als braille- ondersteuning.) -Filterniveau: High level -Bediening (Win staat voor bediening door middel van de standaard Windows-sneltoetsen. Num staat voor bediening via specifieke GUI-toegangscommando's die vanaf het numerieke toetsenbord gegeven worden. Braille staat voor bediening door middel van de leesregeltoetsen.): 1. Num / Braille, 2. Win -Taalinterface: Nederlands -Opstarten vanuit: Windows ---------- -Product: Virgo -Weergave (Als eerste wordt steeds het belangrijkste weergavemedium voor dat specifieke GUI-toegangsprogramma genoemd.): Braille + spraak -Filterniveau: Low level -Bediening (Win staat voor bediening door middel van de standaard Windows-sneltoetsen. Num staat voor bediening via specifieke GUI-toegangscommando's die vanaf het numerieke toetsenbord gegeven worden. Braille staat voor bediening door middel van de leesregeltoetsen.): 1. Num / Braille, 2. Win -Taalinterface: Nederlands -Opstarten vanuit: DOS ---------- -Product: Windots -Weergave (Als eerste wordt steeds het belangrijkste weergavemedium voor dat specifieke GUI-toegangsprogramma genoemd.): Braille + enige spraak (Met enige bedoelen we dat de ondersteuning van braille (bij Hal 95) en spraak (bij Windots) nog niet volledig is.) -Filterniveau: Low level + High level + MSAA -Bediening (Win staat voor bediening door middel van de standaard Windows-sneltoetsen. Num staat voor bediening via specifieke GUI-toegangscommando's die vanaf het numerieke toetsenbord gegeven worden. Braille staat voor bediening door middel van de leesregeltoetsen.): 1. Braille, 2. Win / Num -Taalinterface: Engels -Opstarten vanuit: DOS ---------- -Product: Window Bridge -Weergave (Als eerste wordt steeds het belangrijkste weergavemedium voor dat specifieke GUI-toegangsprogramma genoemd.): Spraak + braille -Filterniveau: Low level + High level + MSAA -Bediening (Win staat voor bediening door middel van de standaard Windows-sneltoetsen. Num staat voor bediening via specifieke GUI-toegangscommando's die vanaf het numerieke toetsenbord gegeven worden. Braille staat voor bediening door middel van de leesregeltoetsen.): 1. Win, 2. Num / Braille -Taalinterface: Nederlands -Opstarten vanuit: DOS ---------- -Product: Window-Eyes -Weergave (Als eerste wordt steeds het belangrijkste weergavemedium voor dat specifieke GUI-toegangsprogramma genoemd.): Spraak -Filterniveau: Low level + MSAA -Bediening (Win staat voor bediening door middel van de standaard Windows-sneltoetsen. Num staat voor bediening via specifieke GUI-toegangscommando's die vanaf het numerieke toetsenbord gegeven worden. Braille staat voor bediening door middel van de leesregeltoetsen.): 1. Num, 2. Win -Taalinterface: Engels -Opstarten vanuit: Windows ========== 3. Besluit Volgens onze bevindingen is de toegang tot Windows de laatste jaren duidelijk verbeterd. De manier waarop toegankelijkheid geboden wordt, is voor ieder product verschillend. Bij de keuze van een GUI-toegangsprogramma geldt dan ook de aanbeveling om deze producten eerst uit te proberen in combinatie met de apparatuur en programmatuur waarmee je wenst te werken. Hierbij is het van belang te bekijken of het GUI-toegangsprogramma goed samenwerkt met de toepassingsprogramma's die je wil gebruiken en of de weergave in spraak en/of braille beantwoordt aan het persoonlijke wensen. Sommige personen richten zich voornamelijk op braille en zullen dan ook gebaat zijn bij een product dat volledige braillefunctionaliteit biedt in combinatie met spraakondersteuning, terwijl andere personen meer gebaat zijn bij een product dat volledige spraakfunctionaliteit biedt in combinatie met brailleondersteuning. De functionaliteit en de bedieningsmogelijkheden moeten natuurlijk ook goed aansluiten bij de capaciteiten, de eisen en de wensen van de gebruiker. Tot slot zijn ook criteria zoals de compatibiliteit met brailleleesregels en/of spraaksynthesizers en de door de leverancier geboden ondersteuning belangrijk bij de keuze. We hopen u in dit artikel genoeg handvatten te hebben geboden om een eerste selectie te kunnen maken op basis van persoonlijke eisen, mogelijkheden en wensen. Helaas hebben we, omwille van de huidige snelheid waarmee de ontwikkelingen plaatsvinden en de complexiteit van deze softwarepaketten, voor u geen objectieve en grondige vergelijkende test kunnen uitvoeren. Toch menen wij dat dit artikel, het bijhorende technisch achtergrondartikel en de technische fiches u al een heel eind op weg kunnen helpen. Interessante discussies en vragen over het gebruik van Jaws, Window-Eyes en Window Bridge kan je vinden bij Elnet online. Gebruikers van Elnet volgen hiervoor dit pad: 4. Forum, 9. Hardware & hulpmiddelen, 9. Win 95, 0. Jaws of 1. WinEyes of 2. SWB. Meer informatie over Elnet kunt u krijgen bij het CGL in Nederland (telefoon: +31 (0)486 486 487) of CBB (telefoon: +31 (0)341 55 10 14). In de marge van dit onderwerp willen we graag verwijzen naar onze recentste vergelijkende tests van GUI-toegangsprogramma's, die in de Infovisie Magazines van juni en spetember 1997 verschenen en naar het artikel De keuze van een GUI-toegangsprogramma, waar moet ik op letten? van Roderik Erens, dat in Infovisie Magazine van juni 1997 verscheen.