@@AR @@25 Hoe maak ik webpagina's toegankelijk? Een webbibliografie Jan Engelen 1. Inleiding Er is een groeiende tendens om steeds meer informatie elektronisch beschikbaar te stellen. Dit is ook nodig voor een moderne, effici‰nte kennisoverdracht. Toegankelijkheid van elektronische documenten kan echter voor personen met een visuele handicap een ernstig probleem vormen. Daarom willen we kort aangeven hoe het World Wide Web inzetbaar is om hiervoor oplossingen te vinden. 2. Toegankelijkheid van toepassingsprogramma's Het is nuttig om eerst even te wijzen op een fundamenteel onderscheid in de implementatie van toegankelijkheid van computers. Er zijn immers traditioneel twee opties voor de toepassingsprogramma's (tekstverwerker, rekenblad,...): -Het toepassingsprogramma stuurt z‚lf de brailleleesregel en/of spraaksynthesizer aan. Dit is de meest effici‰nte maar ook duurste oplossing, want de softwarefabrikant moet dan zelf de nodige aanstuurprogramma's voor deze hulpmiddelen ontwikkelen. -Het toepassingsprogramma heeft geen weet van de brailleleesregel en/of spraaksynthesizer. In dit geval moet een extra programma (het GUI-toegangsprogramma) geladen worden, dat enerzijds weet wat er op het scherm van de computergebruiker staat en anderzijds deze hulpmiddelen kan aansturen. 3. Grasduinen op Internet In het meest informatieve gedeelte van het internet (het World Wide Web of kortweg het web) wordt informatie gezocht en gelezen met bladerprogramma's. Hierbij vinden we de bovenstaande tweedeling in softwaretypes terug. De bekendste standaard bladerprogramma's (Netscape Navigator en Microsoft Internet Explorer) kunnen via een GUI-toegangsprogramma toegankelijk gemaakt worden. Er bestaan ook speciale bladerprogramma's (pwWebSpeak (1), UmptiDumpti (2), Net-Tamer (3), BrailleSurf (4), Opera (5),...), die specifeik ontwikkeld zijn om effici‰nt voor visueel gehandicapten bruikbaar te zijn. Nochtans dient men er zich van bewust te zijn dat geen enkel bladerprogramma ontbrekende informatie (zoals informatie over foto's op een webpagina) kan aanvullen. Het is daarom van het grootste belang dat de webpagina's (meestal HTML-pagina's) al bij de aanmaak voldoende extra gegevens meekrijgen teneinde hun algemene toegankelijkheid en hun bruikbaarheid te verhogen. 4. Handleiding voor de opmaak van toegankelijke webpagina's In dit artikel zullen we de richtlijnen voor het cre‰ren van toegankelijke pagina's niet bespreken maar wel naar bestaande informatie doorverwijzen. Er zijn in de voorbije jaren heel wat organisaties actief geweest met het opstellen van richtlijnen voor het aanmaken van toegankelijke webpagina's. Deze zijn meestal enkel in het Engels te vinden, behalve in een recent artikel in het derde nummer van de Nieuwsbrief Tele-administratie (6). De voornaamste publicaties met richtlijnen zijn: -Trace Guidelines (Trace Research & Development Center) (7) -TIDE-Harmony Guidelines (8) -Writing Accessible Documents (General Services Administration, GSA) (9) -WAI Accessibility Guidelines (Web Accessibility Initiative) (10) Vooral deze laatste richtlijnen zijn erg belangrijk omdat ze op wereldvlak, door overleg binnen het World Wide Web consortium (W3C), ontwikkeld werden. In Vlaanderen is hierbij de Onderzoeksgroep Document Architecturen (11) van de K.U.Leuven betrokken. 5. Lijsten Op het web vindt men intussen ook al verschillende sites waar lijsten met verwijzingen naar stekken met nog meer informatie over toegankelijkheid bijgehouden worden. De voornaamste zijn: -De Web Accessibility Initiative (WAI) website van het World Wide Web Consortium (W3C) (12) -De WebAble lijst van de Yuri Rubinsky Insight Foundation (13) -General Services Administration (GSA) (14) -New York Institute for Special Education (NYISE) (15) 6. Hoe toegankelijk zijn mijn webpagina's nu eigenlijk? Door het opvolgen van enkele regels kan de toegankelijkheid van webpagina's reeds sterk verbeterd worden. Er bestaan ook enkele webservers die kunnen ingezet worden om de toegankelijkheid van webpagina's te laten verifi‰ren. De meest bekende is Bobby (16) van het Center for Applied Special Technology (CAST). Het systeem is eenvoudig. Je stuurt een internetadres (URL) naar Bobby; die verifieert vervolgens de toegankelijkheid van de corresponderende pagina. Als de site voldoet qua toegankelijkheid, mag ze het Bobby approved-label voeren (zie volgend punt over labels). Er bestaat ook een set zelftest- formulieren (17) (ter beschikking gesteld door het World Wide Web Consortium) waarmee je je webpagina's kan evalueren. Een kritische noot bij deze formulieren kan u lezen in Evaluation of Guidelines for Designing Accessible World Wide Web Pages (18), een document van Helen Petrie en Chetz Colwell. Tenslotte zijn er de zogenaamde Proxy servers. Dit zijn computers die opgesteld staan tussen de oorspronkelijke informatieleverancier en de eindgebruiker en die veel gevraagde webpagina's tijdelijk opslaan, zodat ze sneller bij de lezer kunnen afgeleverd worden. Normaal verwacht men van een Proxy server natuurlijk dat hij het document niet wijzigt, maar de zogenaamde intelligente Proxy (19) servers kunnen documenten in ontoegankelijke formaten (zoals PDF) omzetten in tekst- of gewone webdocumenten. 7. Labels voor toegankelijke webpagina's Organisaties en individuele personen die zich de moeite getroost hebben om toegankelijke webpagina's aan te maken, kunnen dit kenbaar maken door middel van labels op hun pagina's. Dit zijn kleine tekeningen waaraan ook een uitgebreide beschrijving vast zit (‚‚n van de basisrichtlijnen voor toegankelijkheid!). Met uitzondering van Bobby bestaat er echter geen officieel organisme dat deze labels uitreikt. Men hoopt hier duidelijk op fair play. De voornaamste labels zijn hieronder afgebeeld: -Web Accessibility (20) -Speech Friendly Site (21) -Lynx Optimized (22) -Bobby Approved (16) 8. Besluit Het is intussen wel duidelijk dat heel wat informatie over webtoegankelijkheid via het web zelf op te vragen is. Wij menen dat de webadressen bij dit artikel hiertoe kunnen bijdragen. Meer details kan je ook nog vinden in de binnenkort te verschijnen "COST219"-brochure rond toegankelijkheid (23). Een gelukkige evolutie in dit alles is de overkoepelende rol die het World Wide Web Consortium in de co”rdinatie van de richtlijnen voor toegankelijkheid speelt. Hierbij zijn wereldwijde werkgroepen betrokken die via email vergaderen. Hun WAI Guidelines kunnen dan ook momenteel als d‚ referentie aanzien worden. Webadressen Browsers: (1) pwWebSpeak, http://www.prodworks.com (2) UmptiDumpti, email: isabel.vanmele@flok.kuleuven.ac.be (3) Net-Tamer, http://www.nettamer.net/tamer.html (4) BrailleSurf, http://www.ccr.jussieu.fr/braillenet/ ntevh/braillesurf.htm (5) Opera, http://opera.nta.no Richtlijnen: (6) Tele-administratie, http://www.vlaanderen.be/teleadmin/ (7) Trace Guidelines, http://trace.wisc.edu (8) TIDE-Harmony Guidelines, http://www.esat.kuleuven.ac.be/ teo/Publicat/guide/guide.htm (9) Writing Accessible HTML Documents, http://www.itpolicy. gsa.gov/cita/wwwcode.htm (10) WAI Guidelines, http://www.w3.org/TR/WD-WAI-PAGEAUTH (11) Onderzoeksgr. Document Architecturen, http://www.esat. kuleuven.ac.be/teo/DocArch/da.htm Lijsten met nuttige links: (12) WAI, http://w3.org/pub/WWW/Disabilities (13) WebAble, http://www.yuri.org/webable/mp-pwdca.html (14) GSA, http://www.gsa.gov/coca/SB_paper.htm (15) NYISE, http://www.nyise.org/blind.htm Toegankelijkheid van web-pagina's: (16) Bobby, http://www.cast.org/bobby (17) zelftest-formulieren van het W3C, http://www.w3.org/ WAI/GL/authorcl.htm (18) Evaluation of Guidelines, http://www.ccr.jussieu.fr/ braillenet/ntevh/evaluation.htm (19) Proxy Servers, http://www.htctu.fhda.edu/faq/proxy.html Labels: (20) Web Accessibility, http://www.boston.com/wgbh/ncam (21) Speech Friendly Site, http://www.wwwebit.com/ kina/ribbon.htm (22) Lynx Optimized, http://www.crl.com/~subir/lynx/ enhanced_pages.html Achtergrondinfo: (23) COST219-brochure, http://www.kuleuven.ac.be/teo/ cost219/guidelines.html