@@AR @@14 Gebruikerservaringen met internet: het wereldwijde web en elektronische post Sylvia Pont Gerrit Van den Breede 1. Inleiding Tijdens de voorbereiding van dit nummer beseften we zelf te weinig ervaring te hebben met het gebruik van internet en elektronische post (email) in combinatie met hulpmiddelen. Daarom hebben we via een enquˆte de mening van ervaringsdeskundigen gevraagd. Deze enquˆte peilde naar het gebruikte computersysteem, hulpmiddel, bladeraar (browser) en emailprogramma, naar de werkwijze, en naar positieve en negatieve ervaringen. Om heel snel zo veel mogelijk mensen te bereiken, hebben we via twee rondzendlijsten (mailing lists) een tiental vraagjes over internetgebruik verspreid. Op deze manier kwamen onze vragen rechtstreeks terecht bij visueel gehandicapten die reeds op een actieve manier gebruik maken van de informatiesnelweg. Dit leverde 12 bruikbare reacties op, waarvan we in dit artikel een resum‚ geven. Sommigen geven ook tips bij het werken met internet of bij het kiezen van een bladerprogramma. We besluiten dit artikel met ons kadertje "Voor een doeltreffende keuze" van een bladerprogramma en/of programmatuur voor het verwerken van elektronische post. 2. De ervaringsdeskundigen aan het woord 2.1. T. uit Belgi‰ T. is blind en werkt uitsluitend onder DOS. Zij maakt gebruik van een 40-cellige Alva brailleleesregel en een Apollo 2 spraaksynthesizer met vier talen. Ze gebruikt Pegasus Mail om haar elektronische post af te handelen. Email dient als een middel om effici‰nt te corresponderen en om informatie in te winnen uit andere landen. Het www betreedt ze via Lynx. Pegasus Mail en Lynx vindt ze fijne programma's om mee te werken. Vroeger werkte ze met Net- Tamer (elektronische post en wereldwijd web) maar vanwege de beperkte mogelijkheden heeft ze die nu vervangen. 2.2. K. uit Nederland K. is slechtziend en gebruikt DOS via Vocal-Eyes en ZoomText en Windows via een demoversie van Win-Eyes. Al deze programma's zijn ingesteld volgens zijn persoonlijke voorkeuren. Voor het afhandelen van elektronische post gebruikt hij Elnet met WordPerfect als teksteditor. K. vindt elektronische post steeds belangrijker worden in zijn contacten met familie en vrienden. Voor het raadplegen van webpagina's gebruikt K. Internet Explorer in de standaardconfiguratie, omdat zijn internet-leverancier dit programma gratis meelevert. K. surft af en toe op het www, gewoon om wat rond te kijken. Sterke kanten van zijn bladerprogramma kan hij niet bedenken, maar een zwak punt wel: het programma is moeilijk in te stellen. 2.3. R. uit Belgi‰ R. is blind en werkt met DOS 6.22 en Windows 95. Onder DOS gebruikt hij enkel zijn 40-cellige Alva brailleleesregel, maar onder Windows komen daar de Nederlandse Eurovocs spraaksynthesizer en het GUI-toegangsprogramma Slimware Window Bridge bij. Voor het verwerken van elektronische post gebruikt hij onder DOS de programma's Net-Tamer en Pegasus Mail en onder Windows PMMail 98. Voor het raadplegen van het web gebruikt hij tegenwoordig liever Lynx dan Net-Tamer, vanwege de uitgebreidere mogelijkheden. Beide programma's werken onder DOS. Om geluidsbestanden in RealAudio-formaat te beluisteren werkt R. met Internet Explorer onder Windows, omdat dit onder DOS niet mogelijk is. De DOS-versie van Lynx beschouwt hij als de Rolls Royce onder de bladerprogramma's voor blinden. Al bij al werkt R. bij voorkeur onder DOS met de programma's Pegasus Mail en Lynx. Email gebruikt R. voor het modereren van zijn rondzendlijst, het ontvangen van een korte samenvatting van de krant Het Belang van Limburg, het bijstaan van andere blinden op de elektronische snelweg en het corresponderen met mensen over de hele wereld. Het www gebruikt hij onder andere om te kijken welke TV-programma's er zijn en om interessante software binnen te halen. Tips: Bij het werken onder Windows hangt een goede toegankelijkheid volledig af van het gebruikte GUI- toegangsprogramma. Voor de rest werken alle programma's onder Windows gelijkaardig. Een DOS-programma moet makkelijk instelbaar en handig in het gebruik zijn. Door met de instellingen van dat programma te experimenteren is het vaak mogelijk om toegankelijkheid via spraak ‚n braille te realiseren. 2.4. M. uit Nederland M. is slechtziend en werkt voornamelijk onder Windows 95 en 98 met aangepaste kleurinstellingen. Ze gebruikt ZoomText Xtra Level 2 met een vergroting van 8 maal, een aangepaste cursor en de Engelse spraaksynthese die gratis meegeleverd wordt. M. verwerkt haar elektronische post met Outlook. Om webpagina's te raadplegen, gebruikt ze Internet Explorer. Beide programma's worden standaard gebruikt in haar werksituatie en bieden enkele belangrijke mogelijkheden: de kleuren kunnen naar eigen voorkeur ingesteld worden, de startpagina van Internet Explorer is er ‚‚n met koppelingen naar belangrijke zoekmachines en Outlook waarschuwt met geluidssignalen als er nieuwe berichten zijn. M. gebruikt de spraak vaak om informatie te lezen. Belangrijke informatie en berichten die meer dan een pagina beslaan, drukt ze echter af en leest ze met behulp van een TV-loep, omdat ze die informatie dan beter kan opnemen en om te voorkomen dat ze iets over het hoofd ziet. Ze gebruikt het www en elektronische post het meest voor haar werk en voor het binnenhalen van spelletjes, andere interessante gratis software en shareware en informatie over ondermeer koning Ludwig II van Beieren. Ze is geabonneerd op een aantal rondzendlijsten waaronder het WNI-Bulletin. Tips: M. heeft slechts ervaring met ‚‚n bladerprogramma en kan daarom niet vergelijken met andere browsers. Zij heeft wel een klacht die bedoeld is voor makers van webpagina's: de tekens, die in vele kleuren voorkomen en hierdoor niet afgerond worden (redactie: ZoomText Xtra kan immers slechts ‚‚n kleurcombinatie tegelijk afronden), zijn zeer slecht te lezen. 2.5. H. uit Nederland H. is slechtziend en gebruikt thuis een Delphi 480 brailleleesregel met ingebouwde spraak onder Windows 95 en op de werkplek een ABT 280 leesregel en een Apollo 2 spraaksynthesizer onder Windows 3.1. Beide configuraties werken onder Jaws en overal worden de standaardinstellingen gehanteerd. Hij verwerkt zijn elektronische post met MS-Mail op het werk en met MS-Exchange in de thuissituatie, omdat dit programma zowel email en fax als telefoonfaciliteiten biedt. De bediening gebeurt enkel via sneltoetsen. Elektronische post gebruikt hij om berichten door te sturen van het werk naar huis, voor het ontvangen van elektronische tijdschriften (e-zines), zoals de WNI-Bulletin en het WorldOnline nieuws en voor het ontvangen van bestanden, handleidingen, adviezen en briefjes. Als bladeraar gebruikt hij Internet Explorer, zodanig ingesteld dat het het volledige scherm beslaat, enkel de statusbalk toont en koppelingen onderstreept weergeeft. Hij gebruikt dit programma omdat het door zijn internet-leverancier ondersteund wordt, ook op het werk gebruikt wordt en omdat de sneltoetsen nagenoeg gelijk zijn aan die van de andere Microsoft-programma's. De bediening gebeurt, afhankelijk van de webpagina, door middel van de tab-toets of de muistoetsen. Internet gebruikt H. voor het binnenhalen van de recentste virusscanners, voor het opzoeken van informatie over ondermeer oogafwijkingen, computers, vakantie. Hij surft soms wel eens voor de grap, maar meestal doet hij dit alleen als hij echt iets nodig heeft. Hij gebruikt vaker elektronische post dan het www. Als sterke punten van Internet Explorer noemt hij de bediening (die gelijkaardig is aan andere Microsoft-producten), de redelijk goede ondersteuning door Jaws en de grote gebruikersgroep, die ervoor zorgt dat je altijd wel iemand vindt om hulp te vragen. Als zwak punt noemt H. het gebrek aan ingebouwde faciliteiten om tekst in meerdere kolommen te converteren naar tekst in ‚‚n kolom. Andere problemen (zoals de slechte leesbaarheid van koppelingen, het moeizaam navigeren, de onduidelijkheid welke prompt bij een invoerveld hoort,...) zijn volgens hem niet aan het bladerprogramma maar aan sommige webpagina's te wijten. Tips: H. geeft een aantal concrete eisen waaraan bladerprogramma's volgens hem moeten voldoen. Om de telefoonkosten te drukken, moet het bladerprogramma snel (en liefst volledig met de toetsen) te bedienen zijn. Het programma moet verder veel instelmogelijkheden voor de weergave (bijvoorbeeld weergave van kolommen) bieden. 2.6. H. uit Nederland Als slechtziende werkt H. onder Windows 95 met het extra grote lettertype en een grote rode muisaanwijzer. Soms gebruikt ze een bureaucomputer met 48 cm (19 inch) monitor en soms een draagbare computer. Ze werkt met ZoomText Xtra Level 1 op de bureau-PC en Level 2 (met de hierbij geleverde spraak) op de draagbare PC. De spraak gebruikt ze bij het lezen van Engelse teksten of het invoeren van cijfers in een elektronisch rekenblad (spreadsheet). Een Nederlandstalige spraaksynthesizer staat nog op haar verlanglijstje. Voor het afhandelen van haar elektronische post gebruikt ze Pegasus Mail en Eudora (met Arial letters van 14 punten) en verder ook Elnet (met aangepaste kleuren). Eudora gebruikt ze omdat dit in haar studiesituatie het standaard email-programma is, maar Pegasus Mail is naar haar mening overzichtelijker en biedt meer mogelijkheden. Elnet kan volgens haar hier en daar nog verbeterd worden. Om webpagina's te raadplegen gebruikt ze meestal Netscape Navigator omdat ze met dit programma de meeste ervaring heeft, maar soms ook Internet Explorer. Bij het werken met deze navigatieprogramma's gebruikt H. een vergroting van 2 tot 3 maal. Bij het schrijven van elektronische post gebruikt ze volledige schermvergroting en bij het lezen van elektronische post de DocReader van ZoomText Xtra. Voor het raadplegen van het www gebruikt ze ofwel geen vergroting, ofwel de lensvergroting of de DocReader (vooral bij vervelende schermkleuren). Ze geeft aan dat haar 48 cm monitor belangrijk is voor het werken met internet. Op het kleine scherm van haar draagbare PC raakt zij bij het werken met een grotere vergroting het broodnodige overzicht kwijt. Elektronische post gebruikt ze voor het onderhouden van sociale contacten, om informatie zoals het WNI-Bulletin (wekelijks internet-tijdschrift voor mensen met een lees en/of visuele handicap, zie ook IM 11,1 van maart 1997) te ontvangen en voor communicatie met de mede-bestuursleden van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. Het www is voor haar een informatiebron die ze vooral aanwendt bij haar werk voor de Jeugdbond en bij haar studie. Tips: H. is van mening dat zowel Netscape Navigator als Internet Explorer geschikte navigatieprogramma's zijn als er met ZoomText Xtra gewerkt wordt. Als je echter andere hulpmiddelen gebruikt, moet er wel bekeken worden of de combinatie met het bladerprogramma geen problemen oplevert. H. signaleert verder dat het www toegankelijker zou worden mits gebruik van geschiktere lettertypes en schermkleuren. 2.7. M. uit Nederland M. is slechtziend en werkt onder DOS en Windows 95. Tot voor kort gebruikte hij ook Windows 3.11. Als hulpmiddel beschikt hij over een 53 cm (21 inch) beeldscherm waarbij grote tekens ingesteld staan voor het bureaublad en diverse toepassingsprogramma's. In de tekstverwerker Word gebruikt hij macro's om de tekens goed zichtbaar te maken voor het typwerk en opnieuw op normale grootte te zetten voor het afdrukken. Voor het afhandelen van zijn elektronische post gebruikt hij Outlook Express en Elnet. Voor het raadplegen van webpagina's verkoos M. Opera omdat dit een compact en snel programma is, dat bovendien handige voorzieningen heeft voor slechtzienden. Zo is er een knop waarmee de storende achtergronden van sommige webpagina's kunnen uitgeschakeld worden. De installatie van Opera gebeurt "proper". Dat wil zeggen dat er niet geraakt wordt aan allerlei bestanden van Windows 95. Opera is daarentegen niet gratis en biedt geen mogelijkheid om elektronische post te lezen zonder dat de telefoonlijn openligt. De logica van het programma is niet altijd helder en de lijst met leeswijzers is niet naar andere bladerprogramma's te exporteren. Tips: Bij het kiezen van een goed bladerprogramma is het van belang dat je de weergave-instellingen (zoals de achtergrond en het lettertype) snel kan wijzigen. De mogelijkheid om webpagina's en post te kunnen lezen zonder dat de telefoonlijn hoeft open te liggen, vind ik noodzakelijk omdat je als slechtziende relatief traag leest en anders de communicatiekosten te hoog zouden oplopen. 2.8. G. uit Belgi‰ G. is blind en werkt zowel onder DOS 7 als onder Windows 95. De DOS-versie is aangevuld met N-DOS van Norton, dat een heleboel extra's toevoegt die ontbreken in het standaard DOS. Windows 95 is aangevuld met PowerToys (zie Update-Info in IM 11,1 van maart 1997). G. gebruikt uitsluitend de Juno spraaksynthesizer, zowel voor DOS als voor Windows. Onder DOS wordt het tekst-naar-spraak programma Hal toegepast en onder Windows wordt grote broer Hal 95 gebruikt. Als email- programma voor DOS gebruikt hij Net-Tamer met de standaard instellingen. Om vanuit Windows het www te betreden, gebruikt hij Internet Explorer, dat ingesteld staat zonder beelden, met enkele van de "Advanced Options" en met de PowerToys aan. Webpagina's raadplegen doet hij ook met behulp van Lynx in een DOS-venster onder Windows. G. maakt een internetverbinding via een gewone modem voor email en via een supersnelle kabelmodem voor gebruik van het www. Tips: Lynx is goed bruikbaar voor een blinde omdat het toegankelijk is met de meeste DOS-schermuitleesprogramma's, die nog altijd vlotter werken dan GUI-toegangsprogramma's. Maar, sommige webpagina's met kaders zijn niet of zeer moeilijk toegankelijk met Lynx en multimedia-elementen zoals RealAudio zijn helemaal onbereikbaar. Volgens G. is een Windows-bladerprogramma een noodzakelijke aanvulling. Internet Explorer is trouwens een gedwongen keuze omdat geen enkel GUI-toegangsprogramma op dit moment goed samenwerkt met de andere bladerprogramma's, bijvoorbeeld Netscape Navigator. Hou rekening met de raad van de producent van het schermuitleesprogramma met betrekking tot internet-gebruik en met zijn advies bij het instellen van het navigatieprogramma. 2.9. M. uit Nederland M. is blind en gebruikt de computer op geavanceerde wijze. We geven een verkorte en vereenvoudigde versie van zijn reactie omdat de oorspronkelijke antwoorden te ver zouden voeren voor de gemiddelde lezer van dit blad. Hij gebruikt sinds kort Windows 98 met Internet Explorer en, als GUI- toegangsprogramma, voornamelijk Window-Eyes. Daarnaast gebruikt hij nog Vocal-Eyes voor DOS. Elektronische post afhandelen doet hij met PMMail, waarin hij enige instellingen (zoals kolomvolgorde en sorteercriterium) heeft veranderd om makkelijk te kunnen lezen en een goed overzicht te hebben. Hij heeft ook de instellingen voor Window-Eyes aangepast om de berichten gemakkelijk te kunnen lezen. M. maakt gebruik van de filters in PMMail omdat hij veel rondzendlijsten volgt. PMMail vond hij het mooist en handigst in vergelijking met Eudora, Calypso, Outlook, Pegasus Mail en Net-Tamer. Voor toegang tot het www gebruikt M. het programma Lynx in een DOS-venster in combinatie met Vocal-Eyes (dat automatisch wordt opgestart na het activeren van de Lynx snelkoppeling) en soms Internet Explorer. Hij geeft aan dat gebruik van spraak heel makkelijk is bij het werken met Lynx, maar dat hij Lynx wel een beetje uit de tijd vindt. Window-Eyes heeft een MSAA-mode in Internet Explorer, waardoor het raadplegen van webpagina's bijna net zo makkelijk is als met Lynx. Het is hierdoor mogelijk om de tekst op webpagina's te lezen, van koppeling naar koppeling te springen, een koppeling te activeren, van kader (frame) naar kader te springen,... Het gebruik van Internet Explorer vindt hij niet alleen moderner maar is bovendien nodig wanneer ingewikkelde webpagina's, met veel plaatjes bijvoorbeeld, bekeken moeten worden; Lynx voldoet dan niet. Zowel bij het verwerken van elektronische post als bij het raadplegen van webpagina's gebruikt hij de sneltoetsen op het toetsenbord. M. gebruikt elektronische post om te corresponderen en voor rondzendlijsten. Het www gebruikt hij vooral om informatie op te zoeken. Als sterke punten van Lynx haalt hij aan dat het tekstgeori‰nteerd is en in een DOS-venster werkt, waardoor hij het oude vertrouwde Vocal- Eyes kan gebruiken. Een zwak punt is dat sommige http- adressen niet bereikbaar blijken. Lynx schijnt bovendien langzamer te zijn dan Internet Explorer bij het binnenhalen van bestanden. Tips: M. geeft meestal de voorkeur aan Lynx, tenzij er een hulpmiddel gebruikt wordt dat goed samenwerkt met Internet Explorer (zoals Window-Eyes). Slimware Window Bridge en Jaws 3.2 hebben bijvoorbeeld ook speciale ondersteuning voor Internet Explorer, maar M. vraagt zich af of dit goed werkt. 2.10. S. uit Nederland S. is blind en werkt onder DOS en Windows 95 (de Engelse versie), met de standaard instellingen maar in een lage beeldresolutie. Ze gebruikt een draagbare computer en een PortaBraille 45 brailleleesregel die standaard ingesteld is. Om elektronische post te verwerken maakt ze gebruik van Net- Tamer (DOS) en soms van Eudora (Windows) met de standaard instellingen. Net-Tamer werkt voor haar het makkelijkst en snelst omdat zij dit pakket goed kent, maar toch wil ze gaan overstappen op een standaard Windows-pakket. Om webpagina's te consulteren gebruikt zij Lynx (in een DOS-venster in Windows), dat ze zodanig ingesteld heeft dat de cursor van link naar link kan springen. Volgens S. is Lynx het meest "blindvriendelijke" bladerprogramma. Soms gebruikt ze Netscape Navigator of Internet Explorer, omdat het niet anders kan. Elektronische post gebruikt ze zowel zakelijk als priv‚ voor communicatie, voor het opvragen van informatie (vanuit webpagina's) en voor rondzendlijsten en nieuwsgroepen. Het www dient om de toegankelijkheid van webservers te beoordelen. Ze bekijkt dan vaak alleen de tekst van koppelingen. Bij de start van een surftocht vertrekt ze meestal met een bekend adres of maakt ze gebruik van een zoekmachine. Elektronische post en het www gebruikt S. het meest om informatie te verzamelen voor het WNI- Bulletin (het elektronisch tijdschrift waarbij ze deel uitmaakt van de redactie) en voor het onderhouden van haar (internationale) contacten. Als sterke punten van Lynx noemt zij de mogelijkheid om de cursor te volgen en de webpagina's zo getrouw mogelijk weer te geven alsook de snelheid, die (door het niet tonen van plaatjes) vaak hoger is dan bij de standaard Windows pakketten. Zwakke punten van Lynx zijn volgens haar dat het pakket slechts tot op zekere hoogte kaders ondersteunt, dat het geen ondersteuning biedt voor Java (zie volgend artikel) en dat er geen installatieprogramma is, waardoor je zelf je configuratie moet aanpassen (dit kan voor problemen zorgen als je niet veel computerkennis hebt). Tips: S. signaleert dat het van belang is om te testen of het bladerprogramma kaders aankan, of het goed te bedienen is zonder de muis en of het toegankelijkheidsopties heeft zoals het uitzetten van plaatjes, kader-ondersteuning en instellingen voor lettertype, kleur, enzovoort. 2.11. A. uit Nederland A. is blind en gebruikt Windows, Slimware Window Bridge met MSAA en een Tieman CombiBraille leesregel. Hij bedient de computer met behulp van braille- en spraakuitvoer. Hij gebruikt Internet Explorer omdat dit bladerprogramma goed samenwerkt met zijn GUI-toegangsprogramma Slimware Window Bridge. Daarnaast heeft hij gekozen voor het email- programma PMMail omdat hij dit beter vindt dan een pakket zoals Eudora. Internet Explorer gebruikt hij het meest om naar RealAudio-geluidsbestanden te luisteren en te keuvelen (chatten). Als sterke punten van Internet Explorer noemt hij het treffelijk voorlezen van pagina's en het duidelijk aangeven van koppelingen. De menu's vindt hij echter niet prettig werken: bij gebruik van pijltjestoetsen raakt hij snel de weg kwijt in de verschillende menu-opties. Tips: Als je onder Windows wil werken ga je best eerst na welke braille- en/of spraakaanpassing je wil hebben en kies je vervolgens voor een bladeraar die hier goed mee samenwerkt. Als je DOS gebruikt, kan je best Lynx als bladerprogramma kiezen. 2.12. A. uit Belgi‰ A. is een 65-jarige slechtziende radio-amateur die werkt onder DOS en Windows 98. Daarnaast experimenteert hij met het weinig gebruikte besturingssysteem Linux. Onder DOS gebruikt hij een 20-cellige Alva brailleleesregel en de Eurovocs spraaksynthesizer in combinatie met het tekst-naar- spraak programma Hal. Onder Windows gebruikt hij de "Hoog Contrast"-instelling met een aangepast lettertype en het interne vergrotingsprogrammaatje MSAA Magnifier. Hij gebruikt ook nog het gratis programma Madison van Lernout & Hauspie, dat een blok geselecteerde tekst kan uitspreken in de overeenkomstige taal (Nederlands, Frans, Engels, Duits, Spaans of Italiaans) via de geluidskaart van de computer. A. gebruikt Netscape Navigator 4.5 om het wereldwijde web op te gaan en Netscape Messenger om elektronisch te corresponderen. Dit laatste heeft hij gekozen omdat de tekst met een de toetsencombinatie Ctrl-] naar believen kan vergroot worden. Netscape Communicator, dat Navigator en Messenger bevat, vindt hij een goed programma omdat het snel werkt, tekst kan vergroten en je maar ‚‚n programma nodig hebt voor elektronische post, het www en het binnenhalen van software. 3. Conclusie We moeten verheugd vaststellen dat er reeds heel wat blinden en slechtzienden actief met internet bezig zijn. Het valt op dat verschillende gebruikers het WNI-Bulletin als informatiebron aanhaalden. Wat de meeste personen met een leesbeperking vooral zoeken op het internet is een vlotte communicatiemethode, die niet direct gebonden is aan ‚‚n of andere leesvorm en vlot over de geografische grenzen heen werkt. Anderzijds vormt internet voor deze doelgroep een gedroomd medium om volledige en gelijk-waardige toegang te krijgen tot dezelfde informatie als hun ziende collega's. Om dit doel te bereiken moeten de makers van internet-pagina's wel nog aange-moedigd worden rekening te houden met de problematiek van de visueel gehandicapte internaut (hieraan besteden we trouwens een specifiek artikel in dit nummer). Van extra internet- mogelijkheden zoals ftp en keuvelen (chatten) lig-gen blijkbaar niet veel blinde en slechtziende mensen wakker, maar bij zienden is dit niet anders. Tot slot valt het op dat, afhankelijk van het gebruikte besturingssysteem, twee bladeraars duidelijk naar voren komen: Lynx bij de DOS-gebruikers en Inter-net Explorer bij de Windows-gebruikers. Dit terwijl er voor het beheren van elektronische post geen duidelijke voorkeurprogramma's uit de bus komen. Wel stellen we vast dat in Nederland het Elnet-systeem veel gebruikt wordt voor het sturen en ontvangen van elektronische post. Voor een doeltreffende keuze: 1.Vraag de leverancier van uw hulpmiddel(en) welk bladerprogramma goed samenwerkt met uw configuratie. Vergeet daarbij niet te vragen naar de versie van dat programma en typische instellingen. 2.Indien u slechts beperkte vergroting nodig heeft, kan de gewenste vergrotingsfactor mogelijk met instellingen van Windows of het bladerprogramma gerealiseerd worden. 3.Werkt u met braille en/of spraak? Heeft u een hulpmiddel dat met programma's in een DOS-venster overweg kan? En heeft u gedegen kennis van uw computersysteem? Dan kan u overwegen Lynx uit te proberen. Enig voorbehoud is hier op zijn plaats: het schakelen tussen DOS en Windows blijkt in de praktijk veel omslachtiger te zijn dan algemeen wordt voorgesteld. Men heeft immers twee sets hulpmiddelen die dikwijls vereisen dat de PC herstart wordt. Anders lijkt het aan te raden Internet Explorer (met MSAA en eventueel PowerToys) te proberen. 4.Wilt u met nieuwe technologie‰n werken, bijvoorbeeld met kaders of RealAudio geluidsbestanden, let er dan op dat de bladeraar deze ondersteunt. Langs deze weg willen we iedereen bedanken die zijn medewerking verleende aan deze enquˆte. Op vraag van een aantal mensen hebben we de diverse bijdragen anoniem afgedrukt. Wie graag in contact treedt met visueel gehandicapte internet-gebruikers, kan hiervoor onze redactie benaderen.