@@VT @@12 Vergelijkende test: Vergrotingsprogrammas met spraakondersteuning Sylvia Pont Jeroen Baldewijns 1. Inleiding Deze vergelijkende test behandelt de vergrotingsprogrammas die spraakuitvoer ondersteunen. In deze categorie waren op het moment van testen 2 producten op de Nederlandstalige markt: ZoomText Xtra Level 2 en Supernova. Over LP-Winspeech, de zojuist verschenen vernieuwde versie van LP-Windows, die spraak- ondersteuning kreeg, zullen we u in een volgend nummer meer vertellen. De reden om speciale aandacht te besteden aan de combinatie van vergroting en spraak is dat bij het werken met ingewikkelde grafische omgevingen zoals Windows het belang van deze combinatie groot is. In de praktijk blijkt immers dat de gecombineerde pakketten meer opleveren dan een simpele optelsom van een vergrotings- en een spraakhulpmiddel. Deze vergelijkende test onderzoekt de factoren die deze meerwaarde bepalen. Bij het ontwerp van hulpmiddelen (zoals vergrotingsprogrammas) en toegankelijkheidsopties voor computersystemen (zoals de MSAA Magnifier die standaard in Windows 98 zit) zien we gelukkig dat producenten steeds meer aandacht gaan besteden aan de toegankelijkheid. Zo komen we vaak de mening tegen dat de verhoging van toegankelijkheid voor mensen met een beperking ook bijdraagt tot de bruikbaarheid van computersystemen voor alle gebruikers. Verder horen we uitspraken waarin producenten beloven te streven naar een situatie waarin mensen met en mensen zonder beperkingen gelijkwaardige toegang hebben tot computersystemen. Bij de beoordeling van de producten hebben we daarom een aantal principes gevolgd die tegenwoordig als algemene criteria voor gebruikersvriendelijke programmatuur gelden: -Navigatie: gebruikers moeten zichzelf te allen tijde een beeld kunnen vormen van waar ze zich in het systeem bevinden, waar ze naartoe kunnen gaan en hoe ze naar dat punt kunnen navigeren. -Terugkoppeling: gebruikers moeten terugkoppeling kunnen krijgen over hun eigen acties en over de acties van het systeem. -Logica en begrijpelijkheid: functies en procedures moeten logisch en begrijpelijk zijn voor de gebruiker. -Geheugenbelasting: systemen moeten het geheugen en andere denkvermogens van de gebruiker zo weinig mogelijk belasten. -Vergevingsgezindheid: systemen moeten vergevingsgezind zijn zodat gebruikers in staat zijn om fouten of verkeerde stappen te herstellen. -Hulpfuncties: gebruikers moeten toegang hebben tot hulpinformatie en documentatie om problemen op te lossen. In het testverslag beschrijven we bij basiskenmerken de filosofie achter de producten en geven we bij beoordeling een algemeen beeld van het praktisch gebruik van ieder product. In de beoordeling zetten we de opvallende eigenschappen van elk product in een kadertje. Het afgelopen jaar waren op deze plek de pros en contras te vinden. Deze worden nu achterwege gelaten omdat ze vaak als absolute plus- en minpunten werden opgevat, terwijl een pluspunt voor de ene gebruiker soms juist een minpunt is voor een andere en omgekeerd. In de plaats noteren we een aantal opvallende eigenschappen, waarvan u dan zelf kan beslissen of dit voor u plus- of minpunten zijn. Nieuw is ook het kadertje met Vragen voor een doeltreffende keuze. Dit zijn criteria die volgens ons zeer belangrijk zijn bij uw persoonlijke keuze. Terminologie -SAPI: een door Microsoft ontwikkeld programmaatje dat door programmeurs gebruikt wordt om een brug te slaan tussen het besturingssysteem enerzijds en een spraakweergave- of spraakherkenningsproduct anderzijds. -SAM: softwaremodule die bepaalt welk programma op een bepaald moment een boodschap naar de spraaksynthesizer mag sturen, zodat meerdere toepassingen gelijktijdig gesproken boodschappen kunnen genereren. -SSIL: een door Arkenstone ontwikkelde standaard die de interface vormt tussen het GUI-toegangsprogramma enerzijds en de spraaksynthesizer of spraaksyntheseprogramma anderzijds. -MSAA Magnifier: vergrotingsprogrammaatje met beperkte mogelijkheden, dat standaard bij Windows 98 aanwezig is. -gladde-randoptie (smooth fonts): techniek die er voor zorgt dat de gekartelde letterranden, ontstaan door het vergroten van een grafisch beeld, gladgestreken worden. -deelvergrotingen: bij deelvergrotingen wordt slechts een deel van het scherm benut om vergroot beeld te tonen, op de rest van het scherm wordt onvergroot beeld getoond. -documentleesfunctie: functie die tot doel heeft het lezen van een lange tekst via vergroting en/of spraak te vergemakkelijken. -documentlezer: specifieke mogelijkheid van ZoomText Xtra om lange teksten automatisch via lichtkranteffect te lezen en te laten uitspreken; dit is eigenlijk een sterk geperfectioneerde variant van de documentleesfunctie. -lichtkrantfunctie: functie die ervoor zorgt dat de tekst van een document tegen de gewenste leessnelheid op ‚‚n regel op het scherm voorbijgelopen komt. -graphics training: techniek die het mogelijk maakt om grafische elementen (zoals knoppen of pictogrammen) te defini‰ren, zodat de betekenis van deze elementen aan de gebruiker kan worden doorgegeven tijdens het werken met een toepassing. 2. Geteste programmas en testmethodes ========== Tabel: Productoverzicht ========== -Product: Supernova -Versie: 2.01 -Producent: Dolphin Computer Access -Besturingssysteem: Windows 95 (Er is ook een versie voor Windows NT beschikbaar.) -Technische fiche: pg. 49 ---------- -Product: ZoomText Xtra Level 2 -Versie: 6.13 -Producent: AI Squared -Besturingssysteem: Windows 3.1/95/98 (Enkel versies 6.11, 6.12 en 6.13 werken met Windows 98. Versie 7, die nog in ontwikkeling is, zal ook onder Windows NT werken en wordt in de loop van 1999 op de markt verwacht.) -Technische fiche: pg. 51 ========== We hebben ZoomText Xtra Level 2 en Supernova getest onder Windows 95 met de toepassingen Word en Excel. De test is uitgevoerd op een computer met een Pentium Pro processor en 64 Mb werkgeheugen. Er werd gewerkt met een resolutie van 800 bij 600 beeldpunten bij 256 kleuren en met volledige videoversnelling. Als synthesizers zijn de Apollo en de Juno gebruikt. Voor de technische achtergrond verwijzen we u naar het achtergrondartikel over GUI-toegangsprogrammas (in Infovisie Magazine van december 98). De test werd uitgevoerd in drie fases. In fase 1 werd een sneltoetsenoverzicht doorlopen om kennis te maken met de mogelijkheden van het programma en met de bediening ervan. In fase 2 werd een aantal standaard taken in de Windows-omgeving uitgevoerd: eerst alleen met 4 maal vergroting over het volledige scherm, vervolgens alleen met spraak en tenslotte met de combinatie van vergroting en spraak. In fase 3 werd een aantal standaard taken in Word en Excel uitgevoerd op dezelfde manier als in fase 2. Door iedere taak uit te voeren met enkel vergroting, met enkel spraak en met de combinatie van beide weergavemedia, hebben we geprobeerd inzicht te krijgen in de meerwaarde die de combinatie biedt. Hoewel we beseffen geen volledige analyse te hebben gedaan (hiervoor zouden we ook diverse andere instellingen hebben moeten uittesten), denken we toch een beeld te hebben gekregen van deze meerwaarde. Tot slot hebben we beide programmas beoordeeld op de zes algemene criteria (zie inleiding): navigatie, terugkoppeling, logica en begrijpelijkheid, geheugenbelasting, vergevingsgezindheid en hulpfuncties. 3. Basiskenmerken *ZoomText Xtra Level 2 ZoomText Xtra wordt door de producent, AI Squared, gepresenteerd als een nieuwe generatie van aangepaste programmatuur voor Windows 3.1 en 95, die door integratie van veelsoortige technologie‰n een totaaloplossing biedt voor slechtzienden. De ZoomText Xtra-familie bestaat uit 3 niveaus: Level 1 is volgens de producent het meest geavanceerde vergrotingsprogramma op de markt; Level 2 integreert vergroting en een GUI-toegangsprogramma voor spraak; Level 3 is nog in ontwikkeling en zal scan-, tekstherkennings- en formulierbewerkingsfuncties toevoegen. De documentlezer (DocReader) wordt als extra innovatieve eigenschap van ZoomText Xtra gepresenteerd. Hiermee kan tekst uit een willekeurige Windows-toepassing automatisch uitgesproken en via een lichtkrant-effect gelezen worden. ZoomText Xtra biedt een vergrotingsfactor van 2 tot 16 maal, diverse deelvergrotingen, een tweede vergrotingsvenster, kleurinstellingen, een documentlezer, een gladde-randoptie (smooth fonts) voor ‚‚n door de gebruiker instelbare combinatie van twee kleuren en de mogelijkheid om kleur en formaat van de muisaanwijzer aan te passen. De spraakuitvoer biedt een besturings- en een leesstem, beperkte instellingsmogelijkheden van de stemmen, mogelijkheid tot werken met ‚‚n enkele taal en een uitspreekfunctie (Speak-It) om de spraak te koppelen aan de muisaanwijzer. Verder is softwarematige Engels-, Frans-, Duits-, Italiaans- of Spaanstalige spraaksynthese via een Soundblaster- compatibele geluidskaart mogelijk dankzij het meegeleverde TrueVoice-programma. Nederlandstalige spraakweergave is mogelijk met een SAPI- of SSIL-compatibele spraaksynthesizer. ZoomText kan met een Nederlands- of Engelstalige gebruikersinterface geleverd worden. De zwartdrukhandleiding is Engelstalig. Het programma kan vanaf diskettes onbeperkt ge‹nstalleerd worden. *Supernova Supernova wordt door producent Dolphin Computer Access gepresenteerd als combinatie van GUI-toegangsprogramma ‚n vergrotingspakket voor Windows 95. Dit mag letterlijk worden opgevat want Supernova is de samenvoeging van Hal (GUI- toegangsprogramma) en Lunar (vergrotingssoftware). De strategie van de producent is een toegankelijkheidsstandaard (equality of access) te bieden. Hiermee bedoelt hij intelligente en automatische vergroting, spraak- en brailleweergave voor alle toepassingsprogrammas die gemaakt zijn volgens de Microsoft- conventies. Dolphin heeft tot doel gereedschappen te ontwikkelen die niet- en slechtzienden dezelfde mogelijkheden bieden als zienden. Supernova biedt een vergrotingsfactor van 2 tot 32 maal, diverse deelvergrotingen, een tweede vergrotingsvenster, kleurinstellingen, een gladde-randoptie (smooth fonts) die enkel bij zwart/wit werkt en diverse muisaanwijzers. De spraakuitvoer biedt ondermeer een besturings- en een leesstem, uitgebreide instellingsmogelijkheden van de stemmen, de mogelijkheid om met twee talen gelijktijdig te werken en vele extra opties bij het lezen van een document. Supernova biedt tevens beperkte brailleondersteuning. De firmas Tieman, Data Braille Service en Integra bieden uitgebreidere ondersteuning aan voor hun respectievelijke brailleleesregels: Combibraille, Braudi en Pegasus. Deze brailleondersteuning hebben we niet getest. Dit programma kan met een Nederlandstalige of Engelstalige gebruikersinterface verkregen worden (in de test werd de Engelstalige versie gebruikt). Supernova kan vanaf de geleverde CD-ROM onbeperkt ge‹nstalleerd worden en is ook op diskettes verkrijgbaar. 4. Beoordeling Voor beide programmas geldt dat de meerwaarde van de combinatie vergroting/spraak ook deels gelegen is in de mogelijkheid om vergroting en spraak apart te gebruiken. Als een nauwkeurige weergave van het schermbeeld vereist is (zoals bij tekstverwerking) is vergroting erg handig. Bij het lezen van lange stukken tekst of als slechts een globale weergave van het schermbeeld nodig is (zoals bij het doornemen van internet- paginas of email) blijkt spraak handiger. Verder wordt de meerwaarde bepaald door de verbeterde mogelijkheid tot intu‹tief werken binnen Windows-structuren, vergelijkbaar met de manier waarop ziende mensen met Windows werken. Zij hebben via het schermbeeld namelijk tegelijkertijd detailinformatie (bijvoorbeeld de tekst in een invoerveld) ‚n omgevingsinformatie (zoals de structuur van het dialoogvenster van dat invoerveld) continu ter beschikking. De combinatie van vergroting en spraak maakt deze manier van werken mogelijk door tegelijk detailinformatie zichtbaar te maken via de vergroting en omgevingsinformatie (die meestal buiten de vergroting valt) hoorbaar te maken via de spraakuitvoer. De mate waarin en de manier waarop Supernova en ZoomText Xtra deze informatie geven, verschilt. Deze verschillen komen hierna aan de orde. Onze ervaring is dat de gelijktijdige waarneming van verschillende soorten van informatie via het vergrote beeld en via de spraakuitvoer automatisch en vanzelfsprekend verloopt. Pas bij gebruik van alleen vergroting of alleen spraak bemerkten wij het gemis van de andere informatiebron en ervoeren wij dat de computer dankzij deze combinatie effici‰nter en sneller gebruikt kan worden. *ZoomText Xtra Level 2 ========================= Opvallende eigenschappen: ------------------------- -Uitgebreide vergrotingsfunctionaliteit -Documentlezer (DocReader) -Gladde-randoptie bij zelf te kiezen kleurencombinatie -Spraaksyntheseprogramma meegeleverd (geen Nederl.) -Speak-It-functie -Doelen (Targets) -Standaard koppeling van spraak aan muis -Geen navigatiemodus, geen muissimulatie via toetsenbord -Volgt niet goed in Excel -Spraak slaat soms meldingen of delen daarvan over ========================= De installatie van ZoomText Xtra Level 2 vereist enige kennis met betrekking tot de spraakconfi-guratie en wordt niet vocaal ondersteund. n de standaardconfiguratie biedt dit program-ma beperkte spraakondersteuning. Het is daar-om voor de test ingesteld om zo veel mogelijk gesproken informatie te geven. De gebruikersin-terface is zeer overzichtelijk ingericht en kan met vergroting (via knoppen en menu) of spraak (via het menu) goed benaderd worden. Bij ZoomText ligt het accent op vergroting. De spraak ondersteunt en geeft vaak handige om-gevingsinformatie, maar is niet volledig genoeg om enkel met spraakweergave te werken. Als acties elkaar zeer snel opvolgen gaan soms mel-dingen verloren. Zo slaat de toetsenbordecho letters of (korte) woordjes over als je te snel tekst intypt. ZoomText Xtra biedt uitgebreide instelmogelijkheden voor de vergroting en biedt bij gebruik van sneltoetsen gesproken ondersteuning over veranderingen in deze instellingen. De documentlezer (DocReader) is een functie om lange teksten (zoals de ZoomText hulptekst) te lezen, gebruik makend van vergroting, spraak of beide. Deze documentlezer biedt uitgebreide instellingsmogelijkheden voor het beeld. Hierbij ontstaat steeds een goed leesbaar resultaat; ook bij verschillende kleuren en lettertypes worden goed leesbare gladde letters getoond. Bij het verlaten van de documentlezer komt de tekstcursor in de toe- passing op de positie van het laatst gelezen woord, zodat je de tekst op die plek direct kan bewerken. ZoomText Xtra heeft geen navigatiemodus of mogelijkheid tot muissimulatie, maar biedt wel goede mogelijkheden bij het gebruik van de muis. Voorbeelden daarvan zijn de spraakterugkoppeling van knopinformatie en de uitspreekfunctie waarmee je teksten kan laten lezen door ze aan te klikken met de muis (erg handig bij gebruik van een hoge vergrotingsfactor). Hiernaast kan je doelen (Targets) defini‰ren; dit zijn punten op het schermbeeld waar je achteraf snel naartoe kan springen. De gladde-randoptie is beperkt tot ‚‚n door de gebruiker te kiezen combinatie van tekst- en achtergrondkleur en werkt dus nooit op alle kleuren tegelijk. Dit kan bijvoorbeeld voor geselecteerde tekst problemen opleveren, waardoor bewerking ervan bemoeilijkt kan worden, maar dit is op te lossen door een goede keuze van beeldinstellingen, lettertype en vergroting. Bij het selecteren, knippen, plakken en kopi‰ren van tekst, biedt de spraakuitvoer geen hulp. Verder hebben we nog twee opmerkingen met betrekking tot specifieke toepassingen. De hulpfunctie en het venster Spellings- en grammaticacontrole van Word zijn met ZoomText Xtra niet goed toegankelijk. In Excel volgde de vergroting niet goed, bood de spraak niet voldoende ondersteuning en gaf die zelfs foutieve meldingen van celpositie en -inhoud. Rekening houdend met de zes belangrijke criteria die we in de inleiding opsomden, kunnen we ZoomText Xtra als volgt beoordelen: -Navigatie kan slechts plaatsvinden door het verschuiven van het vergrote beeld met de muis en wordt niet door de spraak ondersteund. -De terugkoppeling van acties is goed op voorwaarde dat naast de spraakweergave ook de vergroting wordt gebruikt. -Het programma is logisch en begrijpelijk. -ZoomText Xtra vergt weinig geheugenbelasting voor de gebruiker. -Het programma is vergevingsgezind. -Het pakket biedt ons inziens voldoende hulpfuncties. *Supernova ========================= Opvallende eigenschappen: ------------------------- -Uitgebreide functionaliteit spraakuitvoer -Navigatiemodus en muissimulatie -Auto-loep -Documentleesfunctie kan beter -Gladde-randoptie enkel bij zwart/wit mogelijk -Interferentieproblemen in Excel -Aanleren van grafische elementen mogelijk -Brailleondersteuning ========================= De installatie van Supernova wordt door de spraakuitvoer ondersteund en is, mede door het gebruik van de SAM-aandrijver, gemakkelijk. Een minpuntje betreffende de handleiding is het ontbreken van een index, waar tegenover staat dat er wel geplastificeerde sneltoetsen-overzichten (met een lettertype dat misschien iets groter mocht zijn) worden meegeleverd. De gebruikersinterface is ingedeeld in vele tab-bladen waarvan de tabjes niet allemaal tegelijk zichtbaar zijn. Het vergt soms enig graven in het geheugen om het gewenste tabblad te vin-den. Dit programma biedt in de standaardcon-figuratie reeds uitgebreide informatie via de spraak (in tegenstelling tot ZoomText Xtra wordt bijvoorbeeld de aanwezigheid van sub-menus en sneltoetsen gemeld), waardoor zowel gewerkt kan worden met enkel vergroting als met enkel spraak. Supernova biedt een navigatiemodus en muis- simulatie. In de standaardconfiguratie bestaan minder functies die aansluiten bij het gebruik van de muis dan bij ZoomText. Er bestaat wel de mogelijkheid om het programma grafische elementen aan te leren (Graphics Training). Ondanks de uitgebreide mogelijkheden voor spraakuitvoer wordt bijna geen vocale terugkoppeling gegeven over de instellingen van de vergroting indien deze via sneltoetsen worden aangepast. Bij Supernova wordt slechts sporadisch een melding overgeslagen bij zeer snelle acties. De documentleesfunctie is helaas nog niet geperfectioneerd: soms worden stukjes tekst overgeslagen (bij genummerde opsommingen wordt soms bijvoorbeeld alleen de numme- ring en niet de tekst gelezen) en de tekstcursor loopt voor op de spraak. Dat laatste heeft als nadelen dat niet kan worden meegelezen met vergroting en dat bij het stopzetten van de spraak, de cursor ver voorbij het laatst gesproken woord staat. Handig is de vergrotingsmogelijkheid Auto Lens, waarvan het formaat zich automatisch aanpast aan de grootte van de focus. Supernova biedt minder mogelijkheden om de vergroting aan te passen dan ZoomText Xtra. Een belangrijk voorbeeld hiervan is dat de gladde-randoptie alleen bij zwart/wit-tekst werkt. Overige opmerkingen met betrekking tot specifieke toepassingen zijn de volgende. In Word kan je met behulp van enkel spraakweergave tekst selecteren, maar knippen, plakken en kopi‰ren is zeer moeilijk met spraak alleen. Een foutje dat regelmatig optrad is de overgang naar Engelstalige spraak in het Opslaan als-venster. Spellingscontrole is mogelijk, maar het aanpassen van de grammatica in het Spellings- en grammaticacontrole-venster deed ons naar de muis grijpen omdat de focus hierbij vast kwam te zitten. In Excel geeft de spraakuitvoer de rij aan indien van rij wordt veranderd en de kolom indien van kolom wordt veranderd, wat wij een bijzonder mooie oplossing vinden. Het door een knipperende stippellijn omrande gebied, dat ontstaat na het gebruik van een kopieer- of plakfunctie, zorgde echter voor interferentieproblemen: de vergroting bleef in snel tempo heen en weer springen en de spraak begon te stotteren. Bij het maken van een selectie volgde de spraak helaas niet. Rekening houdend met de zes belangrijke criteria die we in de inleiding opsomden, kunnen we Supernova als volgt beoordelen: -Er zijn uitgebreide mogelijkheden voor navigatie. -De terugkoppeling van acties is goed, zelfs indien alleen spraakweergave wordt gebruikt. -Het programma is logisch en begrijpelijk. -Supernova vergt enige geheugenbelasting. -Het programma is vergevingsgezind. -De hulpfunctie van het pakket kan ons inziens nog verbeterd worden. Vragen voor een doeltreffende keuze: *Welke functionaliteit verwacht ik momenteel van de vergroting en de spraak ? Moet het accent vooral op vergroting of eerder op spraak liggen ? *Hoe verwacht ik op langere termijn met de computer te werken: met het accent op vergroting of op spraak ? Zal brailleweergave ooit van belang worden ? *Lees ik lange stukken tekst enkel door middel van spraakweergave of wil ik graag meelezen via vergroting (lichtkranteffect) op het scherm ? *Wens ik uitgebreide kleurinstellingen en is afronding (gladde-randoptie) van gekleurde elementen voor mij van belang ? *Welke toepassingsprogrammas gebruik ik nu en welke zal ik in de toekomst gebruiken ? Zal ik er gebruiken die niet in dit testverslag besproken werden (in dat geval kan je best met een demoversie van het vergrotingsprogramma nagaan of het goed met die toepassingen samenwerkt.) ? 5. Besluit We kunnen deze programmas in ‚‚n zin als volgt karakteriseren: ZoomText Xtra Level 2 is een uitgebreid vergrotingsprogramma met ondersteuning door spraakuitvoer en Supernova is een vergrotingsprogramma met uitgebreide spraakuitvoer. Hierbij noteren we dat we in deze karakterisering enerzijds voorbij gingen aan de toekomstige ontwikkeling van de scanfuncties van ZoomText Xtra (Level 3) en anderzijds aan de ondersteuning van brailleleesregels die Supernova biedt.