@@AR @@08 Bladerprogramma's, een (aangename?) kennismaking Sylvia Pont Gerrit Van den Breede 1. Inleiding Bladerprogramma's (navigatieprogramma's of "browsers") zijn programma's waarmee je internet-pagina's kan bekijken en eventueel elektronische post (email) verwerken. Het leek ons de hoogste tijd om wat meer aandacht te besteden aan deze productgroep. We hadden graag een uitgebreide vergelijkende test uitgevoerd van deze programma's, maar hebben hiervoor te weinig kennis van de manier waarop u omgaat met het wereldwijde web (www) en elektronische post, in combinatie met uw hulpmiddel en binnen uw besturingssysteem. We hebben er daarom voor gekozen om in dit artikel een overzicht te geven van de ons bekende bladeraars met een uitgebreidere beschrijving van Internet Explorer, Netscape Navigator, Opera en Lynx. We ronden tenslotte af met een sneltoetsenoverzicht. Ter aanvulling verwijzen we ook naar het volgende artikel waarin de meningen van ervaringsdeskundigen aan bod komen. 2. De producten ========== Tabel 1: Overzicht bladerprogramma's ---------- Internet Explorer -Besturingssysteem: Windows -Prijs: Gratis bij Windows geleverd -Internetadres: http://www.microsoft.com/windows/ie ---------- Netscape Navigator -Besturingssysteem: Windows -Prijs: Gratis -Internetadres: http://home.netscape.com ---------- Opera -Besturingssysteem: Windows -Prijs: 80 NLG/35 USD (50% korting voor onderwijsinstellingen en studenten) -Internetadres: http://www.opera.solcon.nl ---------- Simply Web 98 -Besturingssysteem: Windows -Prijs: Gratis bij Simply Talker 98 (GUI-toegangssoftware: 50 USD); inclusief Engels spraaksyntheseprogramma -Internetadres: http://www.econointl.com ---------- pwWebSpeak -Besturingssysteem: Windows -Prijs: 150 USD; inclusief Engels spraaksyntheseprogramma -Internetadres: http://www.prodworks.com ---------- Home Page Reader -Besturingssysteem: Windows -Prijs: 149 USD; inclusief Engels spraaksyntheseprogramma -Internetadres: http://www.austin.ibm.com/sns/hprtrial.htm ---------- Net-Tamer -Besturingssysteem: DOS -Prijs: Gratis -Internetadres: http://www.nettamer.net ---------- Lynx -Besturingssysteem: DOS, Unix, Windows -Prijs: Gratis -Internetadres: http://www.lynx.browser.org ---------- BrookesTalk -Besturingssysteem: Windows -Prijs: Gratis op CD-ROM verkrijgbaar -Internetadres: http:// www.brookes.ac.uk/speech/btalk.htm ========== In tabel 1 vind je een overzicht van de bladerprogramma's die momenteel verkrijgbaar zijn, met daarbij het internetadres waar je informatie over het betreffende product vindt en (als het een gratis programma betreft) het kan ophalen. Hou hierbij wel rekening met de grootte van het bestand. Internet Explorer is bijvoorbeeld zo omvangrijk dat het niet aanbevolen is om het via de telefoonlijn binnen te halen. Je kan beter op zoek naar een shareware-CD-ROM (bij sommige computerbladen als extraatje toegevoegd) die dit programma bevat. Voor de te betalen producten zijn steeds gratis demo-versies beschikbaar. 2.1. Internet Explorer Dit bladerprogramma wordt standaard bij het Windows besturingssysteem geleverd (en zoals u misschien weet, heeft het Microsoft heel wat juridisch getouwtrek gekost om dit voor mekaar te krijgen!). Er is dus veel kans dat dit programma al standaard op uw computer te vinden is. Is dit niet zo, dan raden we u (omwille van de zeer lange ophaaltijd) beslist af om dit programma vanaf de Microsoft website binnen te halen. Deze browser biedt mogelijkheden om de kleuren en lettertypes aan te passen, stijlbladen te installeren, auditief te laten aangeven wanneer het laden van een pagina begint en eindigt, plaatjes uit te zetten en te laten vervangen door alternatieve tekst (mits daarin voorzien is),... Het programma ondersteunt ondermeer HTML, XML, Java en MSAA. Dat laatste kan van grote invloed zijn op de werking in combinatie met hulpmiddelen. Daarnaast kan je bij dit product het programma PowerToys gebruiken, die vele extra handige opties toevoegt, zoals de "Link List", een overzichtelijke lijst van alle aanwezige koppelingen op een webpagina. In de hulpfunctie is een beknopt sneltoetsenoverzicht te vinden (paragraaf "sneltoetsen in de Internet Explorer webbrowser") en een paragraaf over toegankelijkheidsfuncties. Indien je een uitgebreide Engelstalige handleiding met aandacht voor toegankelijkheidsopties en sneltoetsen wenst, kan je deze vinden onder de kop Internet op deze website (waar overigens nog meer gratis Engelstalige handleidingen te vinden zijn): http://microsoft.com/enable/products/keyboard.htm Op het moment van dit schrijven (maart 1999) was de Engelstalige versie 5 net gelanceerd, maar vanwege de nauwe integratie met het besturingssysteem wordt het afgeraden deze Engelstalige versie op een Nederlandstalig Windows 98- systeem te installeren. Voor de nieuwe functionaliteit van versie 5 (waaronder uitgebreidere ondersteuning voor ondermeer HTML 4, stijlbladen en XML, sterk verbeterde snelheid en stabiliteit en snelle toegang tot radiostations op het internet met behulp van een radiowerkbalk) is het dus nog wachten op de Nederlandstalige versie. 2.2. Netscape Navigator Netscape Navigator is tot nog toe de grootste concurrent van Internet Explorer. De Navigator maakt deel uit van Netscape Communicator, dat daarnaast ook mogelijkheden voor elektronische post en nieuwsgroepen biedt. We raden u, omwille van de omvang van de bestanden, ook voor dit programma af het van het internet op te halen. Het biedt, naast vele bladerfuncties, ondermeer de mogelijkheid tot "Smart Browsing". Deze optie wordt via de "What's related?"- knop geactiveerd en resulteert in een lijstje met nuttige koppelingen die verband houden met de inhoud van de actieve webpagina. Een mooie optie is het vergroten of verkleinen van de lettertypes via de sneltoetsen Ctrl-[ en Ctrl-]. Net als Internet Explorer ondersteunt dit bladerprogramma vrijwel alle nieuwe technologie‰n (Java, HTML 4,...). Anderzijds hebben we geprobeerd informatie over sneltoetsen te vinden in de hulpfunctie en op de website, maar dat leverde helaas niet veel op. De nieuwe versie 5 van Netscape wordt pas eind dit jaar verwacht. 2.3. Opera Opera wordt als een navigatieprogramma voor slechtzienden bestempeld in de wereldwijde webgangen. Dit Engelstalige programma is helaas niet gratis maar de demo-versie kan je in vrij korte tijd binnenhalen van de website van Opera en gratis evalueren. Het is zeer klein en biedt ook mogelijkheden voor het afhandelen van elektronische post. Opera is volledig met behulp van sneltoetsen te bedienen. Je kan het goed aanpassen aan je eigen wensen: plaatjes wel of niet laden; lettertypes, kleuren en presentatie van links veranderen; tekst vergroten. Als je meerdere websites tegelijk op het scherm wil zien, heb je twee knoppen ter beschikking om de verschillende vensters automatisch te laten schikken. Opera ondersteunt HTML 3.2 (niet HTML 4) en stijlbladen. Diverse technologie‰n (zoals Java) worden echter niet standaard ondersteund. Hiervoor moet vaak ‚‚n en ander worden ge‹nstalleerd en dit is niet altijd eenvoudig. Laatstgenoemde gebreken aan ondersteuning kunnen betekenen dat je bepaalde weblocaties niet (of niet volledig) kan bekijken (blinde gebruikers hebben wel meestal geen nut bij het gebruik van Java). Opera wordt in de vakpers bestempeld als het kleinste en snelste bladerprogramma dat zowel tekst als afbeeldingen kan laten zien. Een vlot gebruik van dit programma vergt echter wel de nodige oefening. Een uitgebreid sneltoetsenoverzicht van Opera is binnen het programma op te roepen met de sneltoets Ctrl-b. Je kan het ook op de deze webstek bekijken: http://www.opera.software.com/keyboard.html 2.4. Lynx Dit Engelstalige bladerprogramma is volledig tekstgeori‰nteerd, wat handig kan zijn als je met braille en/of spraak werkt. Het biedt slechts beperkte ondersteuning voor plaatjes en helaas ook voor allerlei nieuwe technologie‰n, zoals de nieuwste versie van HTML. Lynx is ondermeer beschikbaar in versies voor DOS, Unix, Windows 95/98 en Windows NT (niet voor Windows 3.x), maar let op: de versies voor Windows draaien enkel in een DOS-venster! Het programma kan afgehaald worden op de in tabel 1 genoemde website. Daarna moet het binnengehaalde bestand met behulp van het decompressieprogramma WinZip klaargestoomd worden voor installatie. Dit is nog makkelijk uit te voeren, maar daarna komen de echte problemen pas. De installatie van deze bladeraar vergt een zeer gedegen kennis van uw computerconfiguratie (bijvoorbeeld van uw modem en de aansluiting ervan), het nodige gepuzzel en veel tijd. De aanpassing aan de eigen eisen vergt eveneens een zeer grondige kennis van de eigen configuratie en van DOS. Sneltoetsenoverzichten kunt u in de hulpfunctie van Lynx vinden alsook op de volgende twee webpagina's: http://www.slcc.edu/lynx/release2-8/lynx2- 8/lynx_help/lynx_help_main.html http://www.slcc.edu/lynx/release2-8/lynx2- 8/lynx_help/keystrokes/keystroke_help.html In het sneltoetsenoverzicht in tabel 2 hebben we Lynx buiten beschouwing gelaten, omdat dit programma op een zodanig andere manier werkt dan de overige drie dat de overzichten niet goed op elkaar waren af te stemmen. Met behulp van de eerder genoemde webpagina's kunnen onze lezers deze informatie echter wel vinden. ========== Tabel 2: Overzicht sneltoetsen ========== Navigatie-functies: ---------- Ga naar volgende webpagina: -Netscape Navigator: Alt-k -Internet Explorer: Alt-k -Opera: Alt-k, Ctrl-k of x ---------- Ga naar vorige webpagina: -Netscape Navigator: Alt-o -Internet Explorer: Alt-o -Opera: Alt-o, Ctrl-o of z ---------- Selecteer volgende koppeling: -Netscape Navigator: Tab -Internet Explorer: Tab -Opera: Tab, Ctrl-m of a ---------- Selecteer vorige koppeling: -Netscape Navigator: Shift-Tab -Internet Explorer: Shift-Tab -Opera: Shift-Tab, Ctrl-i of q ---------- Activeer de geselecteerde koppeling: -Netscape Navigator: Enter -Internet Explorer: Enter -Opera: Enter ---------- Ga naar volgend kader: -Netscape Navigator: functie bestaat niet -Internet Explorer: Ctrl-Tab -Opera: functie bestaat niet ---------- Ga naar vorig kader: -Netscape Navigator: functie bestaat niet -Internet Explorer: Ctrl-Shift-Tab -Opera: functie bestaat niet ---------- Ga ‚‚n regel terug: -Netscape Navigator: i -Internet Explorer: i -Opera: i ---------- Ga ‚‚n regel verder: -Netscape Navigator: m -Internet Explorer: m -Opera: m ---------- Ga ‚‚n scherm terug: -Netscape Navigator: Page up -Internet Explorer: Page up of Shift-Spatie -Opera: Page up ---------- Ga ‚‚n scherm verder: -Netscape Navigator: Page down of Shift-Spatie -Internet Explorer: Page down of Spatie -Opera: Page up ---------- Ga naar begin van webpagina: -Netscape Navigator: Home -Internet Explorer: Home -Opera: Home ---------- Ga naar einde van webpagina: -Netscape Navigator: End -Internet Explorer: End -Opera: End ========== Webpagina-functies: ---------- Toon de pagina als HTML-tekst: -Netscape Navigator: Ctrl-i -Internet Explorer: geen sneltoets voor deze functie -Opera: Ctrl-F3 ---------- Toon webadres van de webpagina: -Netscape Navigator: Ctrl-u -Internet Explorer: functie bestaat niet -Opera: F8 ---------- Sluit de webpagina: -Netscape Navigator: Ctrl-w -Internet Explorer: functie bestaat niet -Opera: Ctrl-w ---------- Zoek in de webpagina: -Netscape Navigator: Ctrl-f -Internet Explorer: Ctrl-f -Opera: Ctrl-f ========== Snelmenu-functies: ---------- Snelmenu van de geselecteerde koppeling oproepen: -Netscape Navigator: Rechter muisknop -Internet Explorer: Rechter muisknop -Opera: Rechter muisknop ---------- Snelmenu van de webpagina oproepen: -Netscape Navigator: Shift-F10 of speciale toets op MS toetsenbord -Internet Explorer: Shift-F10 of speciale toets op MS toetsenbord -Opera: Shift-F10 of speciale toets op MS toetsenbord ========== Leeswijzer-functies: ---------- Leeswijzer oproepen: -Netscape Navigator: Ctrl-b -Internet Explorer: Alt-f -Opera: Ctrl-F2 ---------- Leeswijzer toevoegen: -Netscape Navigator: Ctrl-d -Internet Explorer: Alt-f, daarna t -Opera: Ctrl-t ========== Diverse functies ---------- Overzicht van reeds bezochte weblocaties: -Netscape Navigator: Ctrl-h -Internet Explorer: geen sneltoets voor deze functie -Opera: h ---------- Wisselen van venster: -Netscape Navigator: Ctrl-1...Ctrl-8 -Internet Explorer: Alt-g en daarna gewenste menu-optie kiezen -Opera: Ctrl-Tab ---------- Opnieuw inladen van webpagina: -Netscape Navigator: Ctrl-r -Internet Explorer: F5 -Opera: F5 ---------- Stop binnenhalen webpagina, stop animatie: -Netscape Navigator: Esc -Internet Explorer: Esc -Opera: Esc ---------- Ga naar nieuwe weblocatie: -Netscape Navigator: Ctrl-o -Internet Explorer: Ctrl-o -Opera: Ctrl-o ---------- Open nieuw venster: -Netscape Navigator: Ctrl-n -Internet Explorer: Ctrl-n -Opera: Ctrl-n ---------- Print webpagina of kader: -Netscape Navigator: Ctrl-p -Internet Explorer: Ctrl-p -Opera: Ctrl-p ---------- Sla de webpagina op: -Netscape Navigator: Ctrl-s -Internet Explorer: Ctrl-s -Opera: Ctrl-s ========== TERMINOLOGIE -internet: een wereldomvattend netwerk van computers (web servers) dat verschillende toepassingen biedt, waaronder www, elektronische post, nieuwsgroepen, ftp,... -internet-leverancier, internet-aanbieder (provider): een doorgaans commerci‰le organisatie die via de telefoonlijn of kabeldistributie (meestal tegen een maandelijkse abonnementsprijs) toegang verschaft tot het internet. -elektronische post (email): een systeem waarmee berichten via een computernetwerk (meestal via internet) verstuurd worden naar ‚‚n of meerdere bestemmelingen die over een email-adres beschikken. -wereldwijd web, www (worldwide web): een wereldwijd netwerk van weblocaties waarop informatie onder de vorm van tekst, grafisch materiaal, geluid en video te vinden is; het www vormt zowat het populairste onderdeel van het internet. -ftp: staat voor "File Transfer Protocol" en is een set van afspraken die omschrijven hoe computerbestanden via Internet verstuurd worden; als je een ftp-adres kent kan je er bestanden ophalen of naartoe sturen. -nieuwsgroep (usenetgroup, newsgroup): communicatiekanaal voor een groep van internet-gebruikers door middel van elektronische post. Via een centraal adres worden berichten van afzonderlijke deelnemers naar de hele groep gestuurd. Iedereen kan eraan deelnemen. -rondzendlijst (mailing list): Analoog aan nieuwsgroep, maar hier verlopen de communicaties niet vrij; ze worden door een moderator in goede banen geleid. -elektronisch tijdschrift (e-zine): tijdschrift in de vorm van een computerbestand, dat via elektronische post naar de abonnees verstuurd wordt. -weblocatie, webstek (website): locatie waar een centrale computer (web server) een verzameling webpagina's beschikbaar stelt voor het grote publiek; zo'n weblocatie kan je benaderen door in de bladeraar het adres (URL) van die stek in te typen. -webpagina (web page): document (opgemaakt in de HTML-taal) dat via het www toegankelijk is voor het grote publiek; we onderscheiden de thuispagina (home page) die fungeert als toegangspagina tot de webstek en de subpagina's (sub pages) die vanuit de thuispagina kunnen worden opgeroepen. -bladerprogramma, bladeraar, navigatie-programma, grasduiner (browser, web-browser): toepassingsprogramma waarmee je de informatiepagina's van de webstekken op het internet kan lezen en dat tevens de mogelijkheid biedt om via koppelingen van de ene webstek of pagina naar de andere te springen. -koppeling, link (hyperlink): stukje onderstreepte tekst of pictogram in een webpagina die, als je erop klikt met de muis (of de overeenkomstige sneltoets gebruikt) toegang geven tot nieuwe informatie, zoals: een andere plaats op dezelfde pagina, een andere pagina of zelfs een andere webstek. -aanklikbaar grafisch element (image map): koppeling in de vorm van een grafisch element (tekening, foto, grafiek,...). -kader (frame): soms wordt een webpagina horizontaal en/of verticaal opgesplitst in kaders met elk een specifieke functie: kader met menu, kader met de eigenlijke informatie, kader met reclameboodschap,...). -leeswijzers: de gebruiker van een bladerprogramma kan zijn favoriete weblocaties vastleggen in leeswijzers, die achteraf gemakkelijk toegang tot deze sites bieden zonder dat je het adres moet intypen; de bladerprogramma's Netscape Navigator en Internet Explorer noemen deze leeswijzers respectievelijk "bookmarks" en "favorites". -web-adres (URL, Uniform Resource Locator): een referentie die je kan intypen om een bepaalde website te bereiken. -email-adres: een referentie die je moet intypen om iemand een elektronisch bericht te versturen. -stijlbladen (style sheets): een verzameling van opmaak- kenmerken (zoals regelafstand, lettertype, letterkleur, tabulaties,..); door een stijlblad aan een tekstparagraaf toe te kennen, neemt deze tekst al de hierin gedefinieerde formatteringen aan. -surfen: binnen het www van webstek naar webstek springen door op de koppelingen te klikken; op deze manier kan je diverse websites over de hele wereld afschuimen. Een websurfer wordt ook wel eens internaut genoemd. -keuvelen (chatten): deelnemen aan een groepsgesprek via internet; "spreken" doe je door een boodschap in te typen op je toetsenbord, de gesprekspartners zien onmiddellijk wat je typt en kunnen via hun toetsenbord antwoorden. -webserver: computer die een website beschikbaar stelt voor de internetgebruikers. -kabelmodem: modem die een internet-aansluiting via de kabel van de TV/radio-distributie mogelijk maakt. -HTML: staat voor HyperText Markup Language en is de opmaaktaal waarin webpagina's worden gecre‰erd. -Java: programmeertaal waarmee platform-onafhankelijke programma's kunnen worden gemaakt, die hierdoor nuttig zijn voor gebruik via internet. -MSAA: door Microsoft ontwikkelde stan-daard die ontwerpers ertoe aanspoort hun toepassingsprogramma's zodanig te ontwikkelen dat ze gemakkelijker bruikbaar zijn in combinatie met computeraanpassingen voor gehandicapten. -PowerToys: programma dat extra functionaliteit toevoegt aan het bladerprogramma Internet Explorer. -RealAudio: een standaard om geluid in een bestand te bewaren en het te verspreiden via internet. -Zoekmachine, zoekmotor (search engine): krachtig zoekprogramma dat vanaf een voor iedereen toegankelijke website kan gebruikt worden; van daaruit kunnen Internet gebruikers op het www zoeken naar informatie over een welbepaald onderwerp. Tot slot geven we nog enige referenties waar je nog meer informatie over bladerprogramma's en internet-leveranciers vindt. Informatie over browsers: -Een nieuw geluid van het browserfront, de webbrowser Opera 3.0, Link, nummer 44 november 1997. -Een tweede kans voor DOS, surfen met je "oldtimer", Link, nummer 39 mei 1997. -Internet: net wat u zegt, Infovisie Magazine, jaargang 10 nummer 3 september 1996. -Opera 3.5: zal deze browser blijven bestaan?, Computer!Totaal, jaargang 8 nummer 3 maart 1999. -Toegang tot internet: instellen van Windows en de bladerprogramma's, Infovisie Magazine, jaargang 12 nummer 2 juni 1998. -Toegang tot internet: gebruik van een vergrotingsprogramma, Infovisie Magazine, jaargang 12 nummer 3 september 1998. Informatie over internet-leveranciers in Nederland en Belgi‰: -Providers getest, De Internet Gids, jaargang 3 nummer 1 februari 1999. -Internet open u, 24 providers onder de loep, Computer!Totaal, jaargang 8 nummer 1 januari 1999. -Internetproviders via telefoon- en TV-kabel, Test-Aankoop Magazine, nummer 417 januari 1999. -Providermonitor: hoe snel zijn onze providers deze week?, Clickx, iedere week een nieuw overzicht. -Clubnet, snelle internetverbindingen: kabel, ADSL en satelliet, Computer Magazine, nummer 86 november 1998.