Infovisie Magazine, jaargang 14 - nummer 3, september 2000
Inhoud
Spraaktechnologie in Vlaanderen, een overzicht
Evaluatie van Nederlandstalige spraaksyntheseprogramma’s
GUI-toegangs-en spraaksyntheseprogramma’s, hoe ze
samenwerken
Gesproken boeken... de nieuwe generatie heet DTB, Daisy of
eBook
Verslag ICCHP 2000
Verslag Sight Village 2000
Websitebesprekingen
MBROLA Project
Microsoft Accessibility
Stad Gent Braillenet
Visueel gehandicapten pagina
Technische fiches
Beeldschermloepen
Ergo 75
Ergo MC
Ergo FC
Brailledecoders
Elvis-E
Brailleschrijfmachines
Elotype 4E
GUI-toegangsprogramma’s
Hal
Supernova
Notitietoestellen
BrailleNote
Rekenmachines
Orion TI-34 Talking Scientific Calculator
VisAble Scientific
Spraaksynthesizers
Eurovocs Soft
Fluent Dutch Text-to-Speech
Infovox 330
Orpheus
Tekstherkenningssystemen
LeseAs Quattro
Adressen leveranciers
Agenda
Colofon
Beste lezer,
In dit spraakmakende nummer van Infovisie Magazine treft u een uitgebreid
vergelijkend testverslag aan van spraaksyntheseprogramma’s. Aan deze test
hebben vele vrijwilligers meegewerkt, waarvoor hartelijk dank. Er werd hun naar
een kwaliteitsoordeel gevraagd en er werd een verstaanbaarheidsscore gemeten.
Hierbij werd rekening gehouden met de diverse visuele handicaps en de ervaring
met spraaksynthesizers.
De resultaten van dit gebruikersonderzoek, die veel zeggen over de
kwaliteitsverschillen tussen de Nederlandse spraaksynthesizers, werden
inmiddels op het ICCHP-congres in Karlsruhe gepresenteerd. Verslagen van dit
congres en van de Sight Village hulpmiddelenbeurs vindt u eveneens in dit
nummer.
Inmiddels gaan de ontwikkelingen gewoon door, getuige de diverse nieuwtjes in
de Update-Info. De recente evolutie op het gebied van spraaktechnologie in
Vlaanderen wordt in een aparte bijdrage besproken.
Aansluitend bij dit spraakthema brengen we, tot slot, een artikel over de
nieuwste generatie sprekende boeken.
De redactie wenst u veel leesplezier.
*Het gaat snel in de Amerikaanse hulpmiddelenwereld, zeer snel. In ons vorige nummer meldden we u dat Henter-Joyce en Blazie Engineering hun krachten bundelden in de firma Freedom Scientific. Nauwelijks enkele maanden later kondigt deze nieuwe producent aan ook Arkenstone (de onderneming die vooral haar strepen verdiende bij het ontwikkelen van tekstherkenningsproducten voor visueel gehandicapten) in haar rangen te hebben opgenomen.
*ZoomPower is een vergrotingsprogramma dat een vergroting van 1,5 tot 25
maal realiseert. Dit eenvoudige Windows 95/98 programma stelt heel lage
systeemeisen: 1 Mbyte werkgeheugen en 1 Mbyte harde schijfruimte zijn
voldoende. Het programma beschikt niet over een gladde-randoptie, maar biedt
wel keuze tussen volledige vergroting of deelvergroting, waarbij het beeld
horizontaal opgesplitst wordt.
Een 30 dagen functionerende versie kan gratis van internet gehaald worden ;
http://zoomtools.home.mindspring.com.
Na de proefperiode wordt gevraagd ZoomPower te kopen voor 29 USD. Onze
diskette-abonnees vinden ZoomPower op hun diskette. Andere abonnees kunnen dit
schijfje bij de redactie verkrijgen. Peter Verhoeven riep ZoomPower uit tot het
beste shareware vergrotingsprogramma (zie http://www.magnifiers.org).
*Tieman neemt twee nieuwe hulpmiddelen op in haar gamma.
De Twinkle Schoolset is een nieuwe kleurenbeeldschermloep met autofocus,
waaraan een tweede (bord)camera aangesloten is. De besturing van deze tweede,
externe camera gebeurt elektronisch door middel van een bedieningspaneel.
Tevens bestaat de mogelijkheid om een PC aan te sluiten. De Twinkle Schoolset
wordt geleverd met een 43 cm scherm en optioneel is een roltafel beschikbaar.
Er bestaan eveneens grotere monitoren van 48 en 53 cm, maar dan zonder
roltafel. De prijzen, BTW inbegrepen, bedragen 243.800 BEF/6.044 EUR voor de
uitvoering zonder roltafel en 259.700 BEF/6.438 EUR voor de uitvoering met
roltafel (prijs op aanvraag in Nederland).
De Tieman TL1 is een nieuw model kleurenbeeldschermloep met autofocus,
uitgevoerd met de camera op een zwenkarm. Een PC kan eveneens aangesloten
worden. De prijs, BTW inbegrepen, bedraagt 127.200 BEF/3.153 EUR. Voor meer
inlichtingen over deze nieuwe toestellen kan u terecht bij Tieman België.
Tieman Nederland overweegt om de TL1 in haar gamma op te nemen.
* Er is alweer een verschuiving te melden op de markt van beeldschermloepen. Tagarno Belgium legt er het bijltje bij neer. Gebruikers kunnen voortaan terecht bij Ergra Engelen, die de Tagarno toestellen in zijn gamma opneemt.
*In nummer 49 van de nieuwsbrief van “Centre Software” (het
onderzoekscentrum voor opleiding van visueel gehandicapten aan de Universiteit
van Birmingham) vonden we een interessant artikel over het nut van
spraakherkenning voor visueel gehandicapten in het bijzonder onderwijs. We
willen u de belangrijkste conclusies van dit artikel niet onthouden:
-Het gebruik van spraakherkenning vergt bijzonder veel concentratievermogen,
omdat meerdere gebieden op het scherm gelijktijdig in het oog moeten worden
gehouden.
Wie interesse heeft in de volledige inhoud van dit artikel kan contact opnemen met de redactie. Wij gaan intussen op zoek naar het programma Keystone.
*De Nederlandse hulpmiddelenleverancier LVBC, die sinds kort de LVI
hulpmiddelen niet meer verkoopt, levert voortaan de Pulse Data
beeldschermloepen. Dit gamma bestaat uit:
-SmartView MV: een monochrome beeldschermloep, die een VGA-monitor als
beeldscherm gebruikt, een groot aantal resoluties ondersteunt en de
mogelijkheid biedt om artificiële kleuren te kiezen als tekst-en
achtergrondkleur.
-SmartView Xtra (waar hebben we dit achtervoegsel nog gehoord ?): een kleuren
beeldschermloep, die een VGA-monitor als beeldscherm gebruikt, aan een PC of
Macintosh koppelbaar is, een groot aantal resoluties ondersteunt en extra
functionaliteit biedt via een apart numeriek toetsenbordje.
Voor meer inlichtingen kan u zich tot LVBC wenden.
*In de nieuwste catalogus van American Printing House for the Blind wordt de
Road Runner aangekondigd, een zeer compact toestelletje waarin
computerbestanden kunnen worden geladen. Dankzij de batterijvoeding en de
ingebouwde synthetische spraak kunnen deze bestanden om het even waar
geraadpleegd worden. Hoewel het toestel op dit ogenblik enkel Engelse spraak
genereert, vinden we het toch meldenswaard omwille van zijn ruime
functionaliteit (bladwijzers, bestandsbeheer, diverse stemmen, 3 Mb geheugen),
gekoppeld aan een opmerkelijke compactheid (past in een vestzak). De Road
Runner kost 299 USD. Voor meer inlichtingen:
American Printing House for the Blind
Telefoon: +1 502 895 2405
Fax: +1 502 899 2274
Email: info@aph.iglou.com
Website: http://www.aph.org/
*Voortaan levert de Zweedse Index Braille Printer Company bij elk van haar
brailledrukkers het programma WinBraille. Dit Windows programma slaat in feite
een brug tussen uw toepassingsprogramma (Word, WordPerfect, Outlook, Internet
Explorer,...) en uw Index brailleprinter. Na het geven van een printopdracht in
een toepassing gaat WinBraille de tekst formateren naar braille en eventuele
grafische elementen wegfilteren. Deze geconverteerde tekst wordt in een venster
getoond, in braille of in zwartschrift, en kan vervolgens nog aangepast worden.
Pas als je de tekst klaar vindt om afgedrukt te worden, stuurt WinBraille hem
door naar de brailledrukker, waarbij dit programma ook al de
printerinstellingen voor zijn rekening neemt.
WinBraille werkt met Windows 95, 98, NT en 2000, maar stuurt enkel Index
printers aan. Voor meer inlichtingen kan u uw Index-leverancier raadplegen.
*LunarPlus en Supernova hebben vanaf versie 4.03 een SAPI-interface, zodat
andere spraaksyntheseprogramma’s dan Orpheus gebruikt kunnen worden.
Gebruikers van een lagere Supernova-of LunarPlus-versie kunnen de nieuwe
Synthesizer Access Manager (SAM) versie 1.10 gratis van de Dolphin internet
pagina afhalen: http://www.dolphinuk.co.uk/demos/index.htm
Hiermee wordt uw Supernova-of LunarPlus-programma compatibel met ieder
spraaksyntheseprogramma dat SAPI ondersteunt, behalve Infovox 330 versie 2.0
(wel met Infovox 330 versie 2.1).
Ook het nieuwe Eurovocs Docreader spraaksyntheseprogramma heeft voortaan een
SAPI-interface, waardoor het bruikbaar wordt met een ruimer gamma
vergrotings-en GUI-toegangsprogramma’s.
*Gedurende de voorbije vakantiemaanden heeft Sensotec al zijn
Euroscope-klanten bedacht met een gratis update van het systeemprogramma.
Verspreid over verschillende dagen werden de klanten uitgenodigd bij de
producent te Varsenare. Ook wij werden gevraagd om de verbeteringen en
toevoegingen van nabij te komen bekijken. In ons vorige nummer met
gebruikersimpressies over notitietoestellen bleek immers dat er nog heel wat
werk aan de winkel was.
Bij aankomst werd de Euroscope van de klant onmiddellijk van de nieuwe software
voorzien, zodat daarna iedereen de praktisch opgevatte uitleg kon volgen.
Gedurende een halve dag werd deskundige uitleg verstrekt over de nieuwe
mogelijkheden. Enkele langverwachte mogelijkheden, zoals een
gebruikersvriendelijk systeem voor bestandsuitwisseling, een agenda, een
databank en een wetenschappelijke rekenmachine, zijn nu aanwezig. Bestanden
kunnen via de seriële verbinding uitgewisseld worden tussen de Euroscope
en een PC. De nodige conversieprogramma’s om tekst-(TXT) en specifieke
Euroscope-(EST) bestanden onderling te kunnen uitwisselen, worden meegeleverd.
Verder onthouden we van de nieuwigheden vooral de euroconvertor en de
mogelijkheid om een brailleleesregel aan te sluiten. Deze laatste optie moet
nog verder verfijnd en uitgebreid worden, zodat de Euroscope ook
commando’s vanaf de brailleleesregel kan verwerken. De infrarode
communicatiepoort is nog steeds aanwezig maar werd bewust uitgeschakeld vanwege
het hoge batterijverbruik, het lastig richten van de twee poorten en vooral
omdat deze manier van gegevensoverdracht nog amper gebruikt wordt.
*De Braildec View is een extern scherm voor de Braildec Plus. In de schuin
oplopende bovenzijde van de behuizing zit een LCD-scherm (met
achtergrondverlichting) met 16 tekstlijnen van 40 tekens. Dit toestel werd in
de eerste plaats ontwikkeld voor leraars in het geïntegreerd onderwijs,
als een eenvoudige oplossing om -zonder computer-de leerling te kunnen volgen
in zijn werkzaamheden op de Braildec Plus. Vanop het bedieningspaneel van de
Braildec View kan de leraar schakelen tussen de verschillende documenten binnen
het aangesloten Braildec-toestel. De prijs bedraagt 28.620 BEF/710 EUR.
Ook aan de Braildec Plus zelf werd één en ander bijgeschaafd. Het
ingebouwde LCD-scherm werd met het oog op een betere leesbaarheid voorzien van
achtergrondverlichting. De batterijen van de Euroscope zijn nu ook terug te
vinden in de Braildec Plus, waardoor het toestel wat dikker geworden is. De
ongewijzigde prijs bedraagt 47.743 BEF/1.184 EUR. Deze prijzen zijn inclusief
BTW. Voor meer inlichtingen kan u terecht bij Sensotec.
Spraaktechnologie in Vlaanderen: Een overzicht
Gerrit Van den Breede
Door de bijna voortdurende media-aandacht moet de naam Lernout & Hauspie
(L&H) ondertussen zowat iedereen in België bekend in de oren klinken.
Ook in Nederland en de rest van de wereld zijn deze twee Westvlaamse heren geen
onbekenden meer.
De andere namen in dit artikel klinken wellicht veel minder vertrouwd. Omdat ze
toch allemaal met elkaar verband houden en omdat spraaktechnologie nu eenmaal
ook een belangrijk hulpmiddel kan zijn voor visueel gehandicapten gaan we er
even dieper op in.
1. Lernout & Hauspie Speech Products (L&H)
Zo’n twaalf jaar geleden (1987) stichtten de heren Jo Lernout en Pol
Hauspie het spraaktechnologiebedrijfje Lernout & Hauspie Speech Products.
Ondertussen is dit Ieperse bedrijf uitgegroeid tot een wereldleider op vlak van
taal-en spraaktechnologie en artificiële intelligentie. Zo is de in
België ruim bekende spraaksynthesizer Eurovocs gebaseerd op
TTS3000-technologie van L&H. Op de uitgebreide website kan u de
activiteiten van dit spitstechnologisch bedrijf op de voet volgen:
http://www.lhs.com.
2. Flanders Language Valley en S.AI.L.
Flanders Language Valley is de naam van de zone ten noorden van Ieper waar
startende bedrijven in S.AI.L. (Speech, Artificial Intelligence and Language
Technologies) hun plaats vinden. De S.AI.L. Trust (de nieuwe naam voor Flanders
Language Valley Foundation) trekt deze bedrijven aan, geeft hun kantoorruimte
en een volledige waaier van incubatiediensten. Het is hierbij de bedoeling de
S.AI.L. technologie zoveel mogelijk te verspreiden. De term Flanders Language
Valley gaat zeker nog een tijdje blijven bestaan omdat die nu eenmaal heel
sterk ingeburgerd is.
Spraak, kunstmatige intelligentie en taaltechnologie (vertaaltechnologie) zijn
de elementen van een intuïtieve gebruikersinterface die gebaseerd is op
natuurlijk gesproken taal en dialoogsystemen. In het najaar van 1999 werd de
eerste S.AI.L. Port opgericht in Flanders Language Valley te Ieper onder impuls
van Jo Lernout en Pol Hauspie. De bedoeling van zo’n S.AI.L Port is de
ontwikkeling en marketing van producten met deze technologieën te
stimuleren. Om deze technologieën zo snel mogelijk wereldwijd te
verspreiden werd besloten om 10 S.AI.L. Ports op te richten in het buitenland.
Er zijn er nu al in Singapore en Noorwegen en straks komt er ook
één in Hongarije. Die S.AI.L. Ports trekken niet alleen
opstartende bedrijven aan, maar ook groeibedrijven die nieuwe producten en
diensten met S.AI.L. technologie willen ontwikkelen. Meer informatie kan u
vinden op de website http://www.sail.com.
3. Ter Waerde vzw
De vereniging zonder winstoogmerk Ter Waerde werd in december ‘98 op
initiatief van Jo Lernout en Pol Hauspie opgericht, hoofdzakelijk om hun
maatschappelijk en sociaal engagement concreet te maken. Ter Waerde zet hiertoe
duurzame projecten op, zowel nationaal als internationaal met
ontwikkelingslanden. Verder ondersteunt Ter Waerde de kleinschalige
ontwikkeling van producten en oplossingen met S.AI.L-technologie voor
gehandicapten. Dit soort ontwikkelingen is door zijn kleinschaligheid niet
winstgevend en wordt daardoor niet gemakkelijk door de bedrijfswereld
opgenomen. Enkele voorbeelden van projecten die reeds opgestart zijn: Opleiding
Informatica voor Doelgroepen en een Onderwijsproject in Burundi, Technologische
Vorming voor Paramedische beroepen, Informatie-en Communicatietechnologie voor
het Zuiden. Men streeft ernaar om telkens een zo ruim mogelijke doelgroep te
bereiken. De positieve naambekendheid van L&H opent dikwijls deuren die
anders gesloten bijven en zo wordt er gemakkelijker bereidheid gevonden om
samen te werken. Meer informatie kan u vinden op hun website:
http://www.flvterwaerde.be.
4. RealSpeak
RealSpeak is de veelbesproken opvolger van LHS TTS3000, het
spraaksyntheseprogramma waarop Eurovocs Soft en Speech Connection gebaseerd
zijn. De kwaliteit van deze vrouwelijke kunstmatige stem staat op een hoog
niveau. De verstaanbaarheid is er met rasse schreden op vooruit gegaan ten
opzichte van Eurovocs en de andere momenteel verkrijgbare
spraaksynthesesystemen. Bij het schrijven van deze tekst was RealSpeak nog niet
als losstaand product te koop. De minimale systeemvereisten voor RealSpeak op
zich zijn niet echt hoog (266 Mhz Pentium, 20 Mbyte werkgeheugen, Windows
95/98/NT en een 16-bits geluidskaart). Op een aangepaste PC moeten de
verschillende programma’s echter tegelijk vlot kunnen werken (bijvoorbeeld
Windows, Word, Jaws en RealSpeak), wat deze systeemeisen zal opdrijven. Een
eerste, snelle kennismaking met RealSpeak op een PC met een 400 Mhz Pentium
III, 128 Mbyte werkgeheugen en Windows NT resulteerde in de vaststelling dat de
reactietijd niet voldoende was om tijdens het typen de afzonderlijke tekens of
zelfs de hele woorden onmiddellijk uit te spreken. Het is nu net die
reactietijd die voor het werken met een computer als blinde zo belangrijk is.
Het voorlezen van een tekst stelt geen enkel probleem. Wie over een
internetaansluiting beschikt, kan alvast eens gaan luisteren op:
http://www.lhs.com/realspeak/demo.cfm.
Kwaliteit en verstaanbaarheid zijn subjectieve begrippen en daarom is het zelf
luisteren naar RealSpeak nog altijd beter dan duizend woorden omschrijving.
Evaluatie: Nederlandstalige
spraaksyntheseprogramma’s
Ruth de Vijlder, Helene van harten, Marian Oosting Sylvia Pont, Jeroen
Baldewijns, Gerrit Van den Breede
Spraaksynthese wordt steeds vaker gebruikt bij het werken met de computer. Via een GUI-toegangsprogramma wordt de informatie van het beeldscherm voorgelezen door het spraaksyntheseprogramma. In dit artikel wordt nader ingegaan op de beoordeling en verstaanbaarheid van (Nederlandstalige) spraaksynthese.
1. Inleiding
Spraak is bij het gebruik van Windows een goede en vaak noodzakelijke
aanvulling op vergroting. Met name bij het gebruik van een hoge
vergrotingsfactor wordt het overzicht over het beeldscherm beperkt. Het
spraaksyntheseprogramma kan dit probleem (gedeeltelijk) oplossen door
informatie te geven over de ‘Windows-omgeving’, die vaak buiten het
vergrote gebied valt. Het ontlast ook het visuele systeem bij het lezen van
lange stukken tekst.
Spraak vormt daarenboven een goede en noodzakelijke aanvulling op braille, die
meestal beperkte informatie geeft over de cursor en/of zijn nabije omgeving.
Met een overzicht van zo’n 20 tot 80 cellen is het ook belangrijk
informatie te verkrijgen over de werkomgeving (zoals bijvoorbeeld de naam van
het dialoogvenster). Tevens is niet alles van deze omgeving vlot op de
brailleleesregel weer te geven.
Spraak wordt ook zonder vergroting en braille gebruikt. Als de restvisus te
beperkt is om vergroting te kunnen lezen en men het braille matig of niet
beheerst, is men volledig op spraak aangewezen. Het controleren van tekst op
spelfouten en het zoeken in teksten met behulp van spraak alleen is zeer
lastig.
Spraaksynthese wordt in toenemende mate gebruikt bij het werken met Windows. Is
deze groeiende populariteit te wijten aan de complexiteit van Windows of is de
drempel voor het gebruik van spraaksynthese lager geworden door de verbeterde
kwaliteit ? Op het eerste gehoor verschillen de spraaksyntheseprogramma’s
behoorlijk, maar zijn ze ook daarom onderling moeilijker te verstaan of is het
slechts een kwestie van smaak ? Zijn er verschillen merkbaar tussen mensen die
gewerkt hebben met een (hardwarematige) synthesizer en mensen zonder deze
ervaring ? Tussen mensen die in het dagelijks leven gericht zijn op
‘normale druk’, ‘vergroting’ en ‘spraak/braille’
? Tussen Nederlanders en Vlamingen ?
Bovenstaande vragen zijn voor ons aanleiding geweest om eens grondig te peilen
naar de verstaanbaarheid en beoordeling van spraaksyntheseprogramma’s in
Nederland en België.
2. Opzet van het onderzoek
Aan het onderzoek werkten 119 vrijwilligers mee van Nederlandse en Belgische
nationaliteit. Met deze mensen is een individuele afspraak gemaakt in de buurt
van de werk-of leefomgeving. Tijdens deze afspraak werd een test afgenomen.
Deze test was opgenomen op een audio-CD om problemen te mijden, zoals het
vastlopen van de computer of onderlinge conflicten tussen programma’s. Er
werden vijf verschillende CD’s gemaakt, waarop de volgorde van de
aangeboden syntheseprogramma’s werd gevarieerd. Ook de instructies waren
op CD opgenomen.
==========
Tabel 1: Geteste spraaksyntheseprogramma's
---------
-Product: Fluent Dutch Text-to-Speech
-Versie: 1.4
-Producent: Fluency Speech Technology
-Interface: MS-SAPI
-Technische fiche: pg 39
---------
-Product: Infovox 330
-Versie: 2.0
-Producent: Telia Promotor
-Interface: MS-SAPI
-Technische fiche: pg 40
---------
-Product: Orpheus
-Versie: 1.05
-Producent: Dolphin
-Interface: SAM
-Technische fiche: pg 41
---------
-Product: Speech Connection
-Versie: geleverd bij Outspoken 3.0
-Producent: Lernout en Hauspie
-Interface: MS-SAPI
-Technische fiche: niet aanwezig
---------
-Product: Eurovocs Soft
-Versie: 1.2
-Producent: Technologie en Integratie
-Interface: SSIL
-Technische fiche: pg 38
==========
Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de standaardinstelling van deze
syntheseprogramma’s. Er werden dus geen veranderingen aangebracht in
toonhoogte en dergelijke. Omdat uit de literatuur bekend is dat er een
duidelijke relatie bestaat tussen spreeksnelheid en de verstaanbaarheid is
alleen de spreeksnelheid van de Eurovocs Soft aangepast, zodat alle
spraaksyntheseprogramma’s een gelijk aantal woorden per minuut uitspraken.
De test bestond uit drie onderdelen. In het eerste konden de vrijwilligers
kennis maken met de syntheseprogramma’s uit de test. Alle programma’s
lazen een weerbericht voor, dat naar wens kon herhaald worden.
In het tweede onderdeel werd door alle programma’s een (verschillend)
email bericht voorgelezen. Aan het einde van ieder bericht werd gevraagd om het
syntheseprogramma te beoordelen op de volgende punten: algemene kwaliteit,
verstaanbaarheid, luistergemak, aangenaamheid en spreeksnelheid. De deelnemers
konden hun beoordeling aangeven met zeer slecht (score 1), slecht (score 2),
niet goed/niet slecht (score 3), goed (score 4) of zeer goed (score 5).
In het laatste onderdeel van de test werden ‘semantisch onvoorspelbare
zinnen’ voorgelezen door het spraaksyntheseprogramma. Dit zijn zinnen die
een grammaticaal juiste opbouw hebben, maar geen betekenis, bijvoorbeeld
‘hoe schept de naam het Ierse deel ?’ Per syntheseprogramma werden 15
zinnen aangeboden. De deelnemers moesten de zinnen (mondeling) herhalen, waarna
deze werden opgeschreven. Hierbij werd nagegaan welk percentage correct werd
herhaald.
De vrijwilligers die meegewerkt hebben aan het onderzoek varieerden in leeftijd
van 18 tot 77 jaar. Ze hadden geen gehoorbeperking en werden ingedeeld in
groepen naar de volgende criteria:
3. Resultaten
Opmerking vooraf: Als bij de resultaten wordt gesproken over
‘verschillen’, dan bedoelen we hiermee significante verschillen
(gemeten met 95 % betrouwbaarheid); als geen verschil wordt gemeld, zijn er
vaak wel afwijkingen tussen de gemiddelden, maar deze zijn niet statistisch
significant.
3.1. Beoordeling spraaksyntheseprogramma’s
==========
Tabel 2: Gemiddelde beoordeling van de deelnemende
spraaksyntheseprogramma’s
----------
Scores: 1=zeer slecht, 2=slecht, 3=niet goed/niet slecht, 4=goed, 5=zeer goed
---------
-Product: Fluent Dutch
-Algemene kwaliteit: 4,13
-Verstaanbaarheid: 4,24
-Luistergemak: 4,02
-Aangenaamheid: 3,83
-Spreeksnelheid: 4,05
---------
-Product: Infovox 330
-Algemene kwaliteit: 3,39
-Verstaanbaarheid: 3,49
-Luistergemak: 3,28
-Aangenaamheid: 3,13
-Spreeksnelheid: 3,69
---------
-Product: Orpheus
-Algemene kwaliteit: 2
-Verstaanbaarheid: 2,03
-Luistergemak: 2,01
-Aangenaamheid: 1,89
-Spreeksnelheid: 2,99
---------
-Product: Speech Connection
-Algemene kwaliteit: 2,48
-Verstaanbaarheid: 2,68
-Luistergemak: 2,37
-Aangenaamheid: 2,42
-Spreeksnelheid: 2,69
---------
-Product: Eurovocs Soft
-Algemene kwaliteit: 3,25
-Verstaanbaarheid: 3,51
-Luistergemak: 3,1
-Aangenaamheid: 2,82
-Spreeksnelheid: 3,66
==========
Over het algemeen kan worden gezegd dat Fluent Dutch als beste werd
beoordeeld. Op alle categorieën wordt vrij goed gescoord. Op de voet
volgen Infovox en Eurovocs, die met de meeste scores nog richting goed uitgaan.
Speech Connection en Orpheus sluiten de rij met scores richting slecht.
Over het algemeen wordt niet veel variatie gevonden binnen de
spraaksyntheseprogramma’s. Is een programma aangenaam om naar te luisteren
dan is het vaak ook goed te verstaan. Alleen de spreeksnelheid springt er
enigszins uit. Orpheus en Speech connection worden wel aangeduid als iets te
snel, maar de verschillen zijn niet zo groot in vergelijking met de andere
beoordelingscategorieën. Aan de ene kant zou je kunnen zeggen dat mensen
het spreektempo wel goed vinden, maar in het geval iets moeilijk te verstaan
is, zou men graag een lager spreektempo willen hebben.
3.2. Verstaanbaarheidsscores
Het aantal correct herhaalde woorden is, over de gehele groep gezien, het
hoogst bij Fluent Dutch, Infovox en Eurovocs Soft. Bij deze
syntheseprogramma’s werd gemiddeld 71 % van de zinnen correct gehoord en
gereproduceerd.
Bij Speech Connection en Orpheus lag dit percentage een stuk lager, namelijk
respectievelijk 53 % en 45 %. Dit betekent dat van elke zin ongeveer de helft
niet goed werd verstaan.
==========
Grafiek 1: Verstaanbaarheidsscores
---------
-Fluent Dutch: 72%
-Infovox: 71%
-Orpheus: 45%
-Speech Connection: 53%
-Eurovocs Soft: 73%
----------
Voetnoot: een score van 50 % houdt in dat 50 % van de belangrijke woorden door
de proefpersoon correct werd herhaald.
==========
Zo krijgen we dus een rangschikking die goed overeenkomst met die onder 2.1. (gemiddelde beoordeling).
3.3. Verschillen tussen groepen
Om te onderzoeken of er verschillen zijn tussen groepen wordt de
verstaanbaarheidsscore per groep nagegaan.
Hierbij is opvallend dat de zienden met alle syntheseprogramma’s de
laagste score behalen. De mensen met synthesizerervaring scoren het beste
(mensen met ervaring gemiddeld 71 %, mensen zonder ervaring 55 %). Dit is het
duidelijkst te zien bij de verstaanbaarheidsscores voor Orpheus (mensen met
ervaring gemiddeld 67 %, mensen zonder ervaring 28 %).
De verschillen tussen mensen die gericht zijn op vergroting en mensen die
gericht zijn op spraak of braille zijn niet zo groot (gemiddelde score
vergroting 62 %, spraak/ braille 66 %). Ook een onderscheid tussen Vlamingen en
Nederlanders is niet opvallend (Vlamingen gemiddeld 66 %, Nederlanders (uit
dezelfde groep) gemiddeld 68 %). Wel is een duidelijk verschil te zien tussen
Nederlanders en Vlamingen met ervaring bij de verstaanbaarheid van Orpheus
(respectievelijk 79 % en 56 %).
We hebben geen duidelijk effect van leeftijd kunnen vinden.
==========
Tabel 3: Verstaanbaarheidsscore per groep
---------
-Product: Fluent Dutch
-Ziende, geen ervaring: 63 %
-Vergroting-gebruiker, geen ervaring: 70 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Nederlands: 73 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Vlaams: 70 %
-Vergroting-gebruiker, ervaring: 79 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Nederlands: 81 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Vlaams: 73 %
-Totaalscore: 72 %
---------
-Product: Infovox 330
-Ziende, geen ervaring: 64 %
-Vergroting-gebruiker, geen ervaring: 71 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Nederlands: 70 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Vlaams: 68 %
-Vergroting-gebruiker, ervaring: 80 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Nederlands: 79 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Vlaams: 72 %
-Totaalscore: 71 %
---------
-Product: Orpheus
-Ziende, geen ervaring: 22 %
-Vergroting-gebruiker, geen ervaring: 26 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Nederlands: 33 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Vlaams: 31 %
-Vergroting-gebruiker, ervaring: 65 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Nederlands: 79 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Vlaams: 56 %
-Totaalscore: 45 %
---------
-Product: Speech Connection
-Ziende, geen ervaring: 41 %
-Vergroting-gebruiker, geen ervaring: 48 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Nederlands: 52 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Vlaams: 51 %
-Vergroting-gebruiker, ervaring: 58 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Nederlands: 59 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Vlaams: 61 %
-Totaalscore: 53 %
----------
-Product: Eurovocs Soft
-Ziende, geen ervaring: 59 %
-Vergroting-gebruiker, geen ervaring: 70 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Nederlands: 72 %
-Spraak/braille-gebruiker, geen ervaring, Vlaams: 71 %
-Vergroting-gebruiker, ervaring: 80 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Nederlands: 78 %
-Spraak/braille-gebruiker, ervaring, Vlaams: 80 %
-Totaalscore: 73 %
==========
De invloed van ervaring speelt dus een belangrijke rol. Zoals gezegd is dit met name te zien bij de verstaanbaarheidsscores van de Orpheus.
==========
Grafiek 2: Verstaanbaarheidsscores van Orpheus (indeling naar ervaring per
synthesizer)
----------
Achter de naam van de synthesizer staat tussen haakjes hoeveel vrijwilligers er
ervaring mee hadden.
---------
-Juno (6): 91%
-Orpheus (9): 91%
-Apollo (35): 73%
-Infovox (1): 93%
-Fluent Dutch (2): 61%
-Eurovocs Soft (12): 50%
-Eurovocs hardware (7): 45%
-Geen ervaring: 27%
==========
Zoals al eerder vermeld, scoren de mensen zonder ervaring beduidend lager
dan die met ervaring. Tevens valt op dat de gebruikers van de Juno, Apollo en
Orpheus het hoogste scoren. De spraakeigenschappen en de onderliggende
technologie van deze drie synthesizers zijn zeer nauw verwant. Men zou kunnen
zeggen dat men op den duur een bepaalde synthesizer leert verstaan, zoals je
ook een vriend of vriendin met een aanvankelijk ‘onverstaanbaar’
dialect leert verstaan. Hoelang dit leerproces duurt, succes-en faalfactoren en
andere invloeden (zoals bijvoorbeeld gehoorbeperkingen) zijn niet verder
onderzocht.
Ervaring met een geheel andere synthesizer (zoals bijvoorbeeld de Eurovocs
hardware) levert een kleinere winst op ten opzichte van geen ervaring in
vergelijking met een synthesizer die overeenkomstig is (winst van
respectievelijk 18 % en 64 %). Ervaring met een spraaksynthesizer leidt dus tot
een betere verstaanbaarheid, maar de synthesizer waarmee je ervaring hebt,
speelt hierin wel een belangrijke rol.
De invloed van ervaring is kleiner bij syntheseprogramma’s die ook door
mensen zonder ervaring goed worden verstaan en beoordeeld. Mensen met ervaring
herhalen de zinnen beter, maar de scores zijn al hoog en verbeteren minder
(bijvoorbeeld bij Fluent Dutch: verbetering van 68 % naar 76 %).
Is deze verbetering ook terug te vinden bij de beoordeling van het
syntheseprogramma ? In grafiek 3 worden de beoordelingen van de Orpheus
weergegeven per ervaringscategorie.
==========
Grafiek 3: Beoordeling van Orpheus per ervaringscategorie
----------
Achter de naam van de synthesizer staat tussen haakjes hoeveel vrijwilligers er
ervaring mee hadden.
---------
-Juno (6): 3,6
-Orpheus (9): 3,4
-Apollo (35): 3,0
-Infovox (1): 3,2
-Fluent Dutch (2): 2,6
-Eurovocs Soft (12): 2,1
-Eurovocs hardware (7): 2,2
-Geen ervaring (63): 1,7
==========
Ook de beoordeling geeft over het algemeen hetzelfde beeld. De scores zijn gemiddeld 1,9 voor de ‘groep zonder ervaring’ en 3,2 voor de ‘ervaringsgroep’. Over Infovox en Fluent Dutch is moeilijk een uitspraak te doen omdat de groep mensen die hiermee ervaring hebben te klein is.
4. Discussie
Bij de resultaten is te zien dat er diverse belangrijke verschillen tussen
spraaksyntheseprogramma’s zijn. Zowel de beoordeling als de
verstaanbaarheid geven hetzelfde beeld weer.
Een belangrijk verschil in scores is zichtbaar bij groepen met en groepen
zonder spraaksynthese-ervaring. Dit is het best te zien bij de (beoordeling en
verstaanbaarheid van de) Orpheus. Ook is opvallend dat mensen zonder visuele
beperking over het algemeen lager scoren dan mensen met visuele beperking.
Er zijn geen afwijkingen gevonden binnen spraaksyntheseprogramma’s wat
betreft de beoordelingscategorieën. Het onderscheid tussen mensen die
gericht zijn op spraak/ braille en mensen gericht op vergroting is niet
duidelijk. Ook tussen Vlamingen en Nederlanders hebben we geen verschillen
kunnen aantonen in dit onderzoek. De invloed van ervaring is beperkt indien
mensen ervaring hebben met een geheel andere synthesizer. De invloed van
ervaring is tevens beperkt bij een goed verstaanbare synthesizer.
Een aantal belangrijke factoren hebben we, vanwege de omvang van het onderzoek,
niet kunnen meenemen. Deze zijn zeker interessant om nader te onderzoeken. Wat
te denken bijvoorbeeld van de invloed van gehoorbeperking op de
verstaanbaarheid ? Ook de instelbaarheid en de persoonlijke voorkeuren van
spraaksyntheseprogramma’s zijn niet aan de orde geweest.
Verder zouden een meer functionele benadering van het werken met
spraaksyntheseprogramma’s als aanvulling op braille en vergroting of de
effecten van de kwaliteit van spraaksynthese op het werktempo de moeite van het
onderzoeken waard zijn. En welke zijn de succes-en faalfactoren bij het leren
werken met spraaksynthese ?
De manier waarop de GUI-toegangsprogramma’s de zinnen opbouwen en
voorlezen draagt in belangrijke mate bij tot de verstaanbaarheid van het geheel
(vragen als vragen voorlezen en pauzeren bij leestekens). Ook de
verstaanbaarheid van lange woorden is slechts beperkt aan de orde geweest.
Bij het onderzoek zijn een aantal belangrijke verschillen naar voren gekomen
tussen de diverse producten die op dit moment op de markt zijn. Ook zijn op een
aantal punten geen verschillen gevonden. Een aantal van deze bevindingen vraagt
zeker nader onderzoek. Zo bijvoorbeeld ook de veranderende
verstaanbaarheidsscores die zich voordoen bij het opvoeren van de
spreeksnelheid.
DANKWOORD
Hartelijk dank aan:
GUI-toegangs-en spraaksyntheseprogramma’s...Hoe ze
samenwerken
Helene van Harten
Op de vorige pagina’s werden de kwaliteitsaspecten van spraaksyntheseprogramma’s beoordeeld en de verstaanbaarheid van de spraakweergave gemeten. In dit artikel wordt daarom niet ingegaan op de bruikbaarheid van deze producten voor visueel gehandicapten, maar op de vaststelling dat een computer die enkel met een spraaksyntheseprogramma is uitgerust, onvoldoende is als hulpmiddel.
1. Inleiding
Het spraaksyntheseprogramma is in staat om tekst om te zetten in spraak maar
het moet wel duidelijk weten welke tekst voorgelezen moet worden. Daar dient nu
net het GUI-toegangsprogramma voor. Een dergelijk programma biedt functies om
het woord of de regel waar de cursor staat door te geven aan het
spraaksyntheseprogramma. Ook zijn er functies om bijvoorbeeld de volledige
scherminhoud, een heel document, de titel van het actieve venster of tekstuele
uitleg bij grafische elementen te laten voorlezen. Sommige
GUI-toegangsprogramma’s bieden ook een aansturingsmogelijkheid voor een
brailleleesregel en/of geïntegreerde vergrotingsfuncties. Voorbeelden van
GUI-toegangsprogramma’s zijn: OutSpoken Solo (enkel spraak), OutSpoken
Ensemble (spraak en braille), Jaws (spraak en braille), Virgo (spraak en
braille), LunarPlus (vergroting en spraak), ZoomText Xtra Level 2 (vergroting
en spraak) en Supernova (vergroting, spraak en braille).
Er zijn verschillende manieren om tekst op het scherm door te geven aan een
spraaksyntheseprogramma. Om te voorkomen dat iedere producent dat op zijn eigen
manier doet, zijn er een aantal internationale standaarden afgesproken. De
bekendste is SAPI van Microsoft. Jaws, Virgo, OutSpoken, ZoomText Xtra,
Supernova (sinds v4.03) en LunarPlus (sinds v4.03) voldoen aan deze standaard.
Als spraaksyntheseprogramma’s zijn Speech Connection en Infovox en, sinds
kort, ook Fluent Dutch en Eurovocs compatibel met
SAPI-GUI-toegangs-programma’s. Het Orpheus spraaksyntheseprogramma
daarentegen werkt, via zijn eigen SAM-standaard, enkel samen met Supernova en
LunarPlus.
2.Samenwerking tussen GUI-toegangsprogramma en spraaksyntheseprogramma
In principe kan met behulp van het GUI-toegangsprogramma de tekst geselecteerd
worden die voorgelezen moet worden. In de vergelijkende test ging het om de
kwaliteit van de uitspraak en de intonatie van de zinnen. Deze aspecten worden
in principe niet bepaald door het GUI-toegangsprogramma maar door het
spraaksyntheseprogramma. Nochtans wezen ons een aantal deelnemers aan de test
erop dat een spraaksyntheseprogramma, afhankelijk van het gebruikte
GUI-toegangsprogramma, op totaal verschillende wijze getallen en woorden die
leestekens bevatten, zoals het woord “docent(e)”, kan uitspreken. Met
dit aspect werd echter geen rekening gehouden in de test.
In het GUI-toegangsprogramma kun je instellen of een getal als een woord of als
een reeks cijfers uitgesproken moet worden en in welke mate de leestekens
uitgesproken moeten worden. Ook de uitspraak van woordcombinaties met
leestekens hangt af van het GUI-toegangsprogramma.
Het GUI-toegangsprogramma Supernova blijkt de syntheseprogramma’s vrij
strak aan te sturen. Bij de instelling “veel interpunctie voorlezen”
wordt het woord “docent(e)” door alle syntheseprogramma’s
voorgelezen als: “docent haakje openen ee haakje sluiten” en de
afkorting “excl.” als “ekskl punt”. Het enige effect van
het syntheseprogramma is de manier waarop een leesteken wordt aangeduid.
Sommige programma’s melden “kolon” en andere “dubbele
punt” voor “:”. Een “f” als gulden-teken wordt door
sommige syntheseprogramma’s als “ef” en door andere als
“gulden” gemeld.
Andere programma’s, zoals ZoomText Xtra, laten meer over aan de
spraaksyntheseprogramma’s. Het woord “docent(e)” wordt door
Infovox en Speech Connection als “docent ee” uitgesproken zonder
aanduiding van de haakjes en door Fluent Dutch als “docent haakje openen
ee” (het haakje sluiten wordt overgeslagen). De afkorting
“excl.” wordt door Speech Connection en Fluent Dutch als
“exclusief” voorgelezen en door Infovox als “ekskl”. De
formule “(25+3)/(5-3)” wordt door Fluent Dutch met alle leestekens en
getallen voorgelezen op het eerste haakje openen na. Infovox en Speech
Connection laten alle haakjes weg en de laatste meldt bovendien het minteken
niet.
Als algemene conclusie kunnen we stellen dat het ene GUI-toegangsprogramma het
spraaksyntheseprogramma bij het gebruik van leestekens strakker aanstuurt dan
het andere. Als Fluent Dutch niet strak aangestuurd wordt, begint het woorden
te spellen, die speciale leestekens zoals “()” of “&”
bevatten, in plaats van ze integraal uit te spreken.
3. Uitspraak verbeteren
Er zullen altijd woorden zijn die het syntheseprogramma niet goed uitspreekt en
die je dus wil verbeteren. Soms kan dat via het GUI-toegangsprogramma. ZoomText
Xtra biedt bijvoorbeeld een eenvoudige mogelijkheid om uitspraken te
corrigeren, die wel goed samenwerkt met Fluent Dutch en Infovox maar niet met
Speech Connection. Supernova biedt geen mogelijkheid om de uitspraak te
verbeteren. Jaws heeft die mogelijkheid wel in de Engelse versie, maar in de
Nederlandse versie is de woordenboekfunctie om uitspraak te corrigeren niet
bruikbaar.
Bij Fluent Dutch en Infovox kan de uitspraak ook verbeterd worden vanuit het
syntheseprogramma zelf. Bij Speech Connection en Orpheus is dit niet mogelijk.
De Eurovocs met SAPI-interface is nog maar net uit, zodat wij hem op dit punt
nog niet hebben kunnen testen.
Gesproken boeken,de nieuwe generatie heet DTB, Daisy of
eBook
Jan Engelen
Voor visueel gehandicapten zijn gesproken boeken natuurlijk geen onbekenden.
Steeds meer literatuur, zoals informatieve boeken, is op cassette beschikbaar.
In Vlaanderen en Nederland volstaat een gewone cassettespeler. In een aantal
andere landen heeft men een aangepaste speler nodig om de gesproken boeken te
kunnen beluisteren. Op die manier wil men commerciële toepassingen buiten
de sector van de leesgehandicapte personen tegengaan.
In een ver verleden werden in sommige landen met een groot aantal gelijktalige
bewoners (Verenigde Staten, Rusland) ook vinylplaten geperst met gesproken
boeken en tijdschriften.
Op dit ogenblik is de musicassette (een Philips ontwikkeling uit het eind van
de vijftiger jaren) over heel de wereld het voorkeursmedium voor gesproken
boeken.
En toch beweegt er heel wat rond deze audio-opnamen, enerzijds omdat de
computer allerlei verbeteringen mogelijk maakt en anderzijds omdat het
onmogelijk is om bijvoorbeeld educatieve werken op cassette efficiënt te
lezen.
1. Structurering
Het kernprobleem met cassettes is de lineaire opname. Hierdoor is het moeilijk
om het geluidsfragment dat je nodig hebt te vinden en nog veel moeilijker om de
leesvolgorde die in de opnamestudio vastgelegd werd te wijzigen. Hoewel dit
voor romans en proza niet belangrijk is, is het wel essentieel voor
studielectuur of voor naslagwerken, zoals woordenboeken, encyclopedieën of
tuin-en kookboeken.
Philips heeft in de voorbije decennia verschillende systemen (een analoog met
speciale markeergeluiden en een digitaal voor de DAT-recorder) naar voren
geschoven om de fragmenten op geluidscassettes te markeren en op die manier
“opzoekbaar” te maken.
Het is u waarschijnlijk wel bekend dat een audio CD tot 100 individueel
aanspreekbare en afspeelbare fragmenten kan bevatten. Waarom vind je dan haast
geen gesproken boeken op audio CD ? De reden is vrij simpel: de audio CD werd
door Philips geconcipieerd als een medium voor hoge kwaliteitsmuziek en
daardoor is de opnametijd beperkt tot maximaal een 70-tal minuten. Bij het
opnemen van een audio CD kan men de geluidskwaliteit niet verlagen om op die
manier langer te kunnen registreren.
Met een CD-ROM gaat dat echter wel, maar daar komen we verder op terug.
2. Tekst en geluid: het hybride boek
Net zoals op de harde schijf van de computer kunnen op een CD-ROM allerlei
computerbestanden gestockeerd worden, zoals teksten, geluidsfragmenten en al of
niet bewegende beelden. Een zeer nuttige combinatie bestaat erin de tekst van
een boek en de audioversie ervan op één en dezelfde schijf te
zetten. Als men dan ook nog zorgt voor de synchronisatie (gelijkloop) van de
tekstweergave op het scherm (of op de brailleleesregel) en de gesproken
weergave, dan kunnen zeer educatieve combinaties gemaakt worden, die overigens
ook voor personen met dyslexie bruikbaar zijn.
In het kader van het Europese Digibook project werd door de Leuvense en de
Hongaarse partners in 1996-97 een eerste versie van zo’n gekoppeld boek
gebouwd en gedemonstreerd onder de naam “hybride boek”. Technologisch
bevat zo’n “hybride boek” de tekstbestanden in het HTML-formaat.
Elke paragraaf in zo’n tekstbestand is via het HTML link-mechanisme
gekoppeld aan zijn geluidsbestand. De praktische beperking van dit prototype
lag erin dat elk geluidsbestand een volledige paragraaf bevatte en je daardoor
bijvoorbeeld één enkel woord niet apart kon laten uitspreken.
Voor gelijkaardige ontwikkelingen wordt thans meer en meer de naam
“Digital Talking Book” (DTB) gebruikt.
3. Daisy
Het feit dat de bruikbaarheid van gesproken boeken sterk kan verhogen indien
structuurinformatie (over hoofdstukken, paragrafen en dergelijke) mee op een
schijfje gezet wordt, vormde het uitgangspunt van het Daisy-consortium.
Op initiatief van de Japanse CD speler fabrikant Plextor en gebaseerd op de
resultaten van Amerikaans (Recording for the Blind & Dyslexic) en Zweeds
onderzoek (TPB-de Zweedse organisatie voor gesproken boeken en Labyrinten-de
technische partner van TPB), werd het Daisy-consortium opgezet om de nieuwe
generatie van gesproken, gestructureerde boeken voor te bereiden. Het telt
thans meer dan 40 leden.
Het is niet evident om nog met een standaard voor gesproken boeken naar voren
te komen in een zeer snel veranderende informaticawereld, omdat men gemakkelijk
in een kip-en-ei situatie verzeilt: er zijn aanvankelijk niet genoeg boeken
beschikbaar en daarom koopt niemand de speciale spelers en is er geen vraag
naar dit soort boeken.
Het Daisy-consortium heeft deze problematiek grondig aangepakt. Dit gebeurde na
een grondige studie waaraan in Vlaanderen het Atelier Helen Keller en in
Nederland de SVB en CGL meewerkten. Hier zijn de huidige technische
uitgangspunten:
*Een Daisy boek is gebaseerd op aan elkaar gekoppelde computerbestanden. De
drager waarop die bestanden staan (harde schijf, Zip, CD-ROM,...) doet er niet
toe. Alle bestanden zouden bijvoorbeeld ook via internet opgehaald kunnen
worden.
*Voor de structuur van die bestanden worden moderne multimedia standaarden
gebruikt. XML, SMIL, CSS2 zijn formaten die door het WWW-consortium, de
regulerende organisatie van het internetgebeuren, ondersteund worden.
*Om de haalbaarheid van het Daisy concept aan te tonen, zijn zowel
PC-leesprogramma’s voor Daisy CD-ROM’s (door Labyrinten en Plextor)
als aparte leeseenheden (door Plextor en het Canadese Visuaide) ontwikkeld.
*In een poging om zoveel mogelijk CD-ROM’s klaar te krijgen, werd
gesofistikeerde programmatuur ontwikkeld en ter beschikking gesteld van de
Daisy leden die de boeken willen aanmaken.
4. Na Daisy komt eBook
Voor enkele jaren kwam, totaal los van het Daisy gebeuren, een hele
computerontwikkeling op gang die tot doel had elektronische boeken te verkopen.
Hierbij wordt het boek gelezen van een scherm dat de bovenzijde vormt van een
computer ter grootte van een pocketboek. In het toestel is de elektronische
tekstversie (en grafische informatie) van een aantal boeken opgeslagen. Nieuwe
boeken worden gelezen door een geheugenstrookje van het nieuwe boek aan te
kopen of door het hele boek van internet te halen (uiteraard meestal na
betaling).
De Daisy promotoren hebben reeds enkele jaren terug het belang van deze eBook
business ingezien, met als gevolg een groeiende toenadering tussen het
Daisy-consortium en het Open eBook Forum (OEBF), de standaardisatiegroep van de
fabrikanten van eBooks.
Ook Microsoft heeft zich intussen zowel tot medewerking aan het
Daisy-consortium (via directe steun) als aan het eBook forum verbonden, zij het
dat dit niet helemaal belangeloos gebeurt. Microsoft wenst immers de eigen
Microsoft Reader technologie te promoten waarin, via een AudioPublisher module,
geluid met tekst gesynchroniseerd kan worden.
5. De standaardisatie van het Digital Talking Book
Alhoewel er heel wat gelijkenissen zijn tussen een Digital Talking Book (het
moderne gesproken boek) en het eBook, is het nodig gebleken om voor de
DTB’s een eigen standaard op te stellen. Dit is een werk van lange adem en
zopas werd versie 2 van deze standaard ter discussie aan de Daisy leden
voorgelegd.
In deze DTB standaard wordt regelmatig naar het OEBF verwezen en worden er
gelijkaardige technieken geïmplementeerd, ondermeer voor het zogenaamde
Navigation Control Center, een bestand in XML formaat dat de apparatuur (PC-of
Daisy-compatible lezer) in staat stelt de details over de tekst-en
audiobestanden op te halen, alvorens er met het eigenlijke lezen begonnen
wordt.
Ook wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen vier klassen DTB’s:
*Enkel audio (zoals het klassieke gesproken boek op cassette).
*Audio met structuur (het Navigation Control Center bevat structuurelementen en
verwijzingen naar de audiobestanden).
*Audio met structuur en tekst (het NCC bevat nu koppelingen naar de audio-en de
tekstbestanden die het boek uitmaken).
*Tekst met structuur maar geen audio (het NCC bevat koppelingen naar de
structurele elementen binnen de tekst). Er zijn geen audiobestanden maar er kan
gebruik gemaakt worden van synthetische spraak om de tekst hoorbaar (en dus
toegankelijk) te maken.
6. Wat nu ?
Omdat het aanmaken van moderne elektronische boeken zowel in Daisy-als
eBook-formaat veel meer kost dan de productie van klassieke gesproken boeken,
is het voor de productiecentra van het grootste belang dat er geen nutteloos
werk gedaan wordt.
Men kan zich terecht afvragen of de Daisy-standaard nog wel nodig zal zijn
zodra het OEBF met zijn standaard voor de dag komt. Hierop kan niet eenvoudig
geantwoord worden. Alle betrokken organisaties kunnen dus best zowel de
Daisy-als de eBook-activiteiten op de voet volgen.
Onlangs werd ook een Europees Onderzoeksproject (Multireader) goedgekeurd, dat,
naast de studie van navigatietechnieken (“hoe vind ik mijn weg in
elektronische documenten ?”), ook de Europese invloed op het
standaardisatiewerk van Daisy en OEBF wil vergroten. Vanuit Nederland maken FNB
en Pragma deel uit van Multireader en vanuit Vlaanderen de Onderzoeksgroep
Documentarchitecturen van de K.U.Leuven.
Wordt vervolgd...
Referenties:
Digibook:
http://www.esat.kuleuven.ac.be/teo/docarch/projecten/digibook/digibook.htm
Daisy: http://www.daisy.org
Open eBook: http://www.openebook.org
Multireader (Dr. H Petrie): mailto:helen@uk.com
Verslag ICCHP 2000
Helene van Harten, Ruth de Vijlder
Van 17 tot 21 juli had in de Zuid-Duitse stad Karlsruhe de zevende internationale ICCHP-conferentie plaats. ICCHP staat voor “International Conference on Computers Helping People with special needs”. Wij waren aanwezig om ons onderzoek naar spraaksyntheseprogramma’s te presenteren. We bespreken enkele thema’s.
1. Ouderen en technologie
Nieuwe producten dienen ook gebruikt te kunnen worden door oudere of
gehandicapte mensen. Dit lijkt logisch, maar de realiteit is vaak anders.
Daarom melden we graag dat er, in Oostenrijk, een mobiele alarmtelefoon
speciaal voor oudere mensen ontwikkeld werd (zie ook
http://www.fortec.tuwien.ac.at/
more). Daarbij werd rekening gehouden met de specifieke gebruikseisen en
mogelijkheden van ouderen: eenvoudige menustructuren, expertiseniveaus (in het
eenvoudigste model heb je alleen twee fotootjes op het toetsenbord),
plaatsbepaling (door GPS), enz... Voor visueel gehandicapten heeft men er onder
andere voor gezorgd dat toetsenbord en scherm een hoog contrast hebben, dat de
grootte van het lettertype ingesteld kan worden en dat de scherminhoud
voorgelezen wordt via spraaksynthese.
2. Werk en technologie
Er is een onderzoek gepresenteerd waarin de toegang voor blinde en slechtziende
mensen tot het “digitaal rijbewijs” wordt aanbevolen. Dat certificaat
wordt in Europa al op grote schaal toegepast. Het bezit ervan garandeert een
werkgever dat hij iemand in dienst heeft met een goede basiskennis
informatietechnologie. Verwacht wordt dat steeds meer firma’s
sollicitanten in dienst gaan nemen die het rijbewijs hebben of dat ze
werknemers zullen aanmoedigen dit te behalen.
Na de studie is natuurlijk een goede aansluiting op de arbeidsmarkt van
cruciaal belang. Een belangrijke ontwikkeling op deze markt is het gebruik van
oproepcentra, waar telefonie en informatietechnologie nauw met elkaar verbonden
zijn en die goede kansen op werk bieden voor visueel gehandicapten. Natuurlijk
op voorwaarde dat alles toegankelijk is.
3. Internet
Het idealisme van waaruit internet is gestart, lijkt verdwenen. De commercie
heeft de overhand genomen. De wereld wordt gedomineerd en gecontroleerd via het
internet. Er lijkt vanuit de industrie niet erg veel aandacht of interesse te
zijn om webpagina’s toegankelijk te maken (tenzij er geld mee te verdienen
is natuurlijk). Wellicht dient toegankelijkheid vanuit de overheid verplicht
gesteld of op zijn minst gestimuleerd te worden.
4. Grafische informatie
Een veel terugkerend thema was de weergave van grafische elementen in een
tactiele of auditieve presentatie. Een belangrijk struikelblok is dat een goed
functionerend oog veel kleinere details kan waarnemen dan een goed
functionerend oor of goed functionerende tastzin. Dit is een fundamentele
beperking van iedere poging om een grafisch beeld om te zetten.
Een groep in Karlsruhe heeft een programma ontwikkeld dat eenvoudige
afbeeldingen, opgebouwd uit lijnen (zoals grafieken) omzet in een
brailleafbeelding met behulp van een brailleprinter.
Een groep in Zwitserland zet eenvoudige geometrische figuren om in geluid. Een
lijn in de horizontale richting levert een trommelgeluid dat steeds sneller of
langzamer gaat trommelen en een lijn in de verticale richting levert een toon
op die steeds hoger of lager gaat klinken. Het was gelukt om blinde mensen
eenvoudige figuren als driehoeken en cirkels te laten herkennen. Toepassingen
op ingewikkelder afbeeldingen hadden nog niet veel bruikbare resultaten
opgeleverd.
Daarnaast worden programma’s ontwikkeld die verschillende geluiden
koppelen aan tekst, verwijzingen of een grafische afbeelding. Hiermee kan de
opmaak van webpagina’s verkend worden. Het kan ook gebruikt worden om
muziekpartituren toegankelijk te maken.
Er zijn ook verschillende groepen die proberen grafische informatie tastbaar te
maken met behulp van een pennensysteem. Het grootste dat op dit congres
voorgesteld werd, bestaat uit 30 bij 40 pennen die omhoog en omlaag gezet
kunnen worden.
5. Communicatie met doofblinden
Voor doofblinden is een brailletoetsenbord ontwikkeld waarbij de acht
brailletoetsen onafhankelijk van elkaar kunnen trillen. Iemand die een
boodschap wil doorgeven aan de doofblinde gebruikt het gewone toetsenbord om de
tekst in te voeren. De gehandicapte voelt de boodschap letter voor letter op de
brailletoetsen trillen. Hij kan vervolgens antwoorden met behulp van het
brailletoetsenbord. De ziende boodschapper leest het antwoord op het
beeldscherm.
6. Tot slot
Hiermee willen we dit verslag afsluiten. Eén van de hoofdsprekers
vertelde dat de ontwikkelingen meestal gebaseerd zijn op technologische
mogelijkheden en niet op wensen van gebruikers. Op deze conferentie waren een
aantal visueel gehandicapte sprekers en deelnemers aanwezig en hun ideeën
en vragen zorgden zeker voor een toegevoegde waarde.
Verslag Sight Village 2000
Allard Kremer
Sight Village is een beurs waar hoofdzakelijk hoogtechnologische hulpmiddelen voor visueel gehandicapten te zien zijn. Ze wordt georganiseerd in het Queen Alexandra College van Birmingham in Groot-Brittannië. Dit is een jaarlijks evenement, dat je kan vergelijken met de ZieZo-beurs in Nederland. Verschillende leveranciers en organisaties promoten hier hun producten en diensten, variërend van rookmelders, geavanceerde computersystemen, mobiliteitsproducten, gebruikersgroepen, blindenbibliotheken en vakanties tot mogelijke hobby’s. In dit verslag wordt een beknopt overzicht gegeven van de grootste nieuwigheden op het gebied van aangepaste computersystemen en aanverwanten.
1. GUI-toegangsprogramma’s
Naast de laatste versies van reeds bekende GUI-toegangsprogramma’s, zoals
Window Bridge 2000 en Window-Eyes 4.0, waren er ook twee nieuwe pakketten.
Blindows 2000 van Frank Audiodata (Duitsland) is een pakket dat al wat langer
bestaat. In de voorgaande versies werkte het alleen samen met de leesregels van
Frank Audiodata en onder Windows NT. Bij de 2000 versie is een kastje gemaakt,
de CeBox, waarmee vergroting, spraaksynthese en brailleweergave te bedienen
zijn. Zodra het pakket op de Belgisch/Nederlandse markt komt, zullen wij u
hierover uitgebreider informeren.
Lookout is een nieuw Engelstalig spraakpakket met beperkte functionaliteit. Het
programma werd ontwikkeld om een brief te tikken en op internet te surfen. In
de toekomst kunnen er eventueel extra functies ontwikkeld worden, zoals
vergroting en brailleweergave. De beperkte mogelijkheden en ondersteuning
weerspiegelen zich in de prijs van slechts 80 GBP. Demoversies zijn niet
beschikbaar. De producent van Lookout is Choice Technology & Training.
2. Notitietoestellen
Blazie Engineering toonde een prototype van de TypeLite, een notitietoestel met
een alfanumeriek toetsenbord en 40 braillecellen.
PulseData International had haar BrailleNote op de planken staan, een
notitieapparaat dat ook gebruikt kan worden om elektronische post te verzenden
en te ontvangen (zie ook de technische fiche in dit nummer).
In het vorige nummer van Infovisie Magazine (juni 2000) kan u terecht voor een
overzicht van notitietoestellen.
3. Muziek
Op het gebied van muziek waren er twee stands. De eerste toonde Toccata, een
systeem om bladmuziek en MIDI-bestanden in braille om te zetten met behulp van
de computer. Het is bedoeld voor de ziende muziekleraar van blinde leerlingen
die het brailleschrift beheersen.
Bij de tweede stand stonden medewerkers van “Musicians in Focus”, die
demonstreerden hoe het programma Cakewalk Pro Audio volledig te bedienen is met
sneltoetsen en hoe de samenwerking met Jaws 3.5 verloopt. Verder toonden zij
dat het programma Goodfeel 2.0 van Dancing Dots de meest ingewikkelde
partituren in braille en zwartdruk kan weergeven en printen. En dit per
instrument of voor het volledige muziekstuk.
4. Autonome tekstherkenningssystemen
Er werden verschillende autonome tekstherkenningssystemen getoond. Hierbij zijn
een scanner, een computer, een tekstherkennings-en een spraaksyntheseprogramma
in één apparaat samengevoegd. Geen enkel systeem bood echter
Nederlandse spraakweergave.
5. Moonschrift
Het RNIB toonde een mogelijkheid om het Moonschrift met behulp van de computer
te vervaardigen en af te drukken. Iets wat tot nu toe niet mogelijk was omdat
Moonschrift in nat papier gedrukt wordt. Moon is een voelbaar symbolenschrift
waarbij iedere letter uit het alfabet voorgesteld wordt door een vaak veel op
zwartdruk gelijkend voelbaar symbool.
Internet-coördinaten van de besproken producten of leveranciers:
Queen Alexandra College: http://www.qac.ac.uk
Windowbridge (Synthavoice): http://www.synthavoice.on.co
Window-Eyes (GW Micro): http://www.gwmicro.com
Frank Audiodata: http://www.audioadata.de
Choice Technology & Training: http://www.choicetech.co.uk
Blazie Engineering: http://www.blazie.com
BrailleNote: http://www.braillenote.com
Handy Tech: http://www.handytech.de
PulseData International (PDI): http://www.pulsdata.com
Toccata: http://www.mpx.com.au/~terryk
Musicians in Focus: musiciansinfocus@compuserve.com
Cakewalk Pro Audio: http://www.cakewalk.com
Bespreking website: MBROLA Project
Toegankelijkheid
-Adres: http://tcts.fpms.ac.be/synthesis/mbrola.html
-Opmaak: voornamelijk tekst
-Keuze tussen tekst-en grafische versie: nee (niet noodzakelijk)
-Koppelingen naar andere sites
-Ophaalmogelijkheid
-Kaders
Inhoud
Op deze website kan u alles te weten komen in verband met een project om een
meertalige spraaksynthesizer gratis ter beschikking te stellen.
Vele talen worden reeds ondersteund, waaronder het Nederlands. Van alle
beschikbare talen kan u een voorbeeldzin ophalen (wav-bestand) en beluisteren.
Een korte introductie tot de technieken achter synthetische spraak kan
geraadpleegd worden.
De bezoeker wordt gestimuleerd om zelf een bijdrage te leveren voor het
aanmaken van andere of betere taalmodules voor de MBROLA. Een overzicht van
reeds gerealiseerde bijdragen is te zien op één van de
pagina’s. Er zijn eveneens twee rondzendlijsten waarop men kan intekenen.
Bespreking website: Microsoft Accessibility
Toegankelijkheid
-Adres: http://www.microsoft.com/enable/
-Opmaak: voornamelijk tekst
-Keuze tussen tekst-en grafische versie: nee
-Koppelingen naar andere sites
-Ophaalmogelijkheid
Inhoud
Microsoft Accessibility, zo heet het gedeelte van de Microsoft webstek waar
aandacht besteed wordt aan de toegankelijkheid van Windows computers voor
gehandicapten:
-Microsoft & Accessibilty: geeft algemene informatie over de inspanningen
die Micro-soft doet ten behoeve van gehandicapten en toont koppelingen naar
andere sites.
-News & Events: biedt toegang tot artikelen, persberichten en de gratis
nieuwsbrief.
-Products & Aids: toont een overzicht van de toegankelijkheidshulpmiddelen
van Microsoft en van de diverse hulpmiddelenproducenten (van
vergrotingsprogramma’s, GUI-toegangsprogramma’s,...) voor
Microsoft-producten.
-Training: geeft informatie over opleidingen en educatief materiaal.
-Developing Technology: biedt richtlijnen voor het ontwerpen van toegankelijke
computers, programma’s en webpagina’s en informatie over MSAA en
SAPI.
Bespreking website: Stad Gent Braillenet
Toegankelijkheid
-Adres: http://www.gent.be/braillenet
-Opmaak: uitsluitend tekst
-Keuze tussen tekst-en grafische versie: ja
-Koppelingen naar andere sites
Ophaalmogelijkheid
Inhoud
Dit is een versie van de webstek van de stad Gent, die speciaal ontworpen is
met het oog op toegankelijkheid voor niet-en slechtzienden.
Als gebruiker heb je keuze tussen zwarte tekst op witte achtergrond of
omgekeerd. Bovendien kan je opteren voor een groter lettertype. Voor de
weergave van de tekstpagina’s worden maar liefst 23 lettergroottes
geboden.
Op die locatie vind je nagenoeg al de informatie die ook op de grafisch
georiënteerde site van de Stad Gent beschikbaar is, overzichtelijk
ingedeeld in 10 hoofdrubrieken.
De Persmededelingen kan je in MP-3 formaat binnenhalen en beluisteren. Zowel
een MP-3 speler als een DOS-bladerprogramma kan je van deze stek afhalen.
Tot slot wordt ook een lijst met richtlijnen voor het maken van toegankelijke
websites geboden.
Bespreking website: Visueel gehandicapten pagina
Toegankelijkheid
-Adres: http://visueelgehandicapten.pagina.nl
-Opmaak: zuiver tekst
-Keuze tussen tekst-en grafische versie: nee
-Koppelingen naar andere sites
-Invulscherm(en)
Inhoud
Verzamelplaats voor alle koppelingen die met visueel gehandicapten te maken
hebben, hoofdzakelijk op Nederland gericht. De Gehandicaptenraad en de
Federatie Slechtzienden-en Blindenbelang zijn samen verantwoordelijk voor de
inhoud.
De verwijzingen, totnogtoe allemaal op één pagina gebundeld, zijn
ingedeeld in 12 rubrieken.
Via een invulpagina (mailform) kan de bezoeker zelf een koppeling opgeven, die
daarna aan het overzicht wordt toegevoegd. Het omgekeerde is ook mogelijk,
namelijk een aanvraag tot schrapping van een bepaalde koppeling. Ook een
wijziging en een melding dat een link niet werkt, kunnen doorgegeven worden. De
aangeklikte site verschijnt in een nieuw venster.
Technische fiche - Beeldschermloepen - Ergo 75
ISO 9999 21.06.03
Basiskenmerken:
Uitvoering: bureaumodel
Weergave: monochroom
Schermdiagonaal: 43 cm (17”)
Vergroting: 2,5 tot 70 maal
Elektronische leeslijnen
Elektronische beeldafdekking
Autofocus en elektrische zoom
Aanvullende informatie:
*De Ergo 75 is een monochroom bureaumodel dat al dan niet met een onderstel op
wielen verkrijgbaar is.
*De belangrijkste bedieningsknoppen zitten aan de voorzijde onder het scherm:
aan/uit-knop, vergroting, scherpstelling en keuze tussen zwarte letters op
witte achtergrond, witte letters op zwarte achtergrond of fotomodus (weergave
in grijswaarden). Onderaan (links en rechts van de camera) zijn er draaiknoppen
te vinden voor het instellen van contrast/lichtsterkte en van de elektronische
leeslijnen en beeldafdekking.
*Bij gebruik in monochrome modus wordt automatisch een systeem ingeschakeld dat
bijvoorbeeld het grijsachtige papier van een krant egaal wit weergeeft.
*In plaats van een autofocus scherpstellingssysteem beschikt dit toestel over
een camera met een grote scherptediepte.
*De Ergo 75 is uitgerust met een speciale beeldbuis die een hoog contrast en
hoge helderheid garandeert.
*Het 75 Hz beeldscherm staat borg voor een stabiel beeld.
*Het ruime (57 x 30 cm) leesplateau, dat verlicht wordt door twee TL-lampen,
kan dankzij een remhendel en een remknop verticaal of volledig geblokkeerd
worden.
*De afstand tussen de camera en het leesplateau kan gewijzigd worden, wat het
ruime vergrotingsbereik verklaart. Hierdoor kan er meer dan voldoende ruimte
gecreëerd worden voor schrijf-en knutselwerk.
*Optioneel is een onderstel op wielen verkrijgbaar, dat ook bestaat in een
extra brede uitvoering ten behoeve van rolstoelgebruikers.
*Voeding: lichtnet.
Producent:
VAN LENT SYSTEMS
Dommelstraat 34
5347 JL Oss
Nederland
Telefoon: +31 412 640 690
Fax: +31 412 626 025
Leveranciers en prijzen:
*België: Erocos: 93.846 BEF/2.326 EUR (maart 2000, excl. BTW)
*Nederland: Van Lent: 5.195 NLG/2.357 EUR (juli 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Beeldschermloepen - Ergo MC
ISO 9999 21.06.03
Basiskenmerken:
Uitvoering: bureaumodel
Weergave: monochroom
Schermdiagonaal: 43 cm (17”)
Vergroting: 2,5 tot 70 maal
Elektronische leeslijnen
Elektronische beeldafdekking
Keuze tekst-en achtergrondkleur
Autofocus en elektrische zoom
Aanvullende informatie:
*De Ergo MC is een monochroom bureaumodel dat al dan niet met een onderstel op
wielen verkrijgbaar is.
*De belangrijkste bedieningsknoppen zitten aan de voorzijde onder het scherm:
aan/uit-knop, vergroting, scherpstelling, selectie positief beeld, negatief
beeld of fotomodus (weergave in grijswaarden) en keuze uit 12 combinaties van
artificiële kleuren. Onderaan (links en rechts van de camera) zijn er
draaiknoppen te vinden voor het instellen van contrast/lichtsterkte en van de
elektronische leeslijnen en beeldafdekking.
*Bij gebruik in monochrome modus wordt automatisch een systeem ingeschakeld dat
bijvoorbeeld het grijsachtige papier van een krant egaal wit weergeeft.
*In plaats van een autofocus scherpstellingssysteem beschikt dit toestel over
een camera met een grote scherptediepte.
*Het 75 Hz beeldscherm staat borg voor een stabiel beeld.
Het ruime (57 x 30 cm) leesplateau, dat verlicht wordt door twee TL-lampen, kan
dankzij een remhendel en een remknop verticaal of volledig geblokkeerd worden.
*De afstand tussen de camera en het leesplateau kan gewijzigd worden, wat het
ruime vergrotingsbereik verklaart. Hierdoor kan er meer dan voldoende ruimte
gecreëerd worden voor schrijf-en knutselwerk.
*Optioneel is een onderstel op wielen verkrijgbaar, dat ook bestaat in een
extra brede uitvoering ten behoeve van rolstoelgebruikers.
*Voeding: lichtnet.
Producent:
VAN LENT SYSTEMS
Dommelstraat 34
5347 JL Oss
Nederland
Telefoon: +31 412 640 690
Fax: +31 412 626 025
Leverancier en prijs:
*België: Erocos: 104.674 BEF/2.595 EUR (maart 2000, excl. BTW)
*Nederland: niet leverbaar
Technische fiche - Beeldschermloepen - Ergo FC
ISO 9999 21.06.03
Basiskenmerken:
Uitvoering: bureaumodel
Weergave: kleur
Schermdiagonaal: 43 cm (17”)
Vergroting: 2,5 tot 70 maal
Elektronische leeslijnen
Elektronische beeldafdekking
Keuze tekst-en achtergrondkleur
Autofocus en elektrische zoom
Aanvullende informatie:
*De Ergo FC is een kleuren bureaumodel dat al dan niet met een onderstel op
wielen verkrijgbaar is.
*De belangrijkste bedieningsknoppen zitten aan de voorzijde onder het scherm:
aan/uit-knop, vergroting, scherpstelling en keuze tussen positief beeld,
negatief beeld of fotomodus (weergave in reële kleuren) en voor het kiezen
uit 12 combinaties van artificiële kleuren. Onderaan (links en rechts van
de camera) zijn er draaiknoppen te vinden voor het instellen van
contrast/lichtsterkte en van de elektronische leeslijnen en beeldafdekking.
*Bij gebruik in monochrome modus wordt automatisch een systeem ingeschakeld dat
bijvoorbeeld het grijsachtige papier van een krant egaal wit weergeeft.
*In plaats van een autofocus scherpstellingssysteem beschikt dit toestel over
een camera met een grote scherptediepte.
*Het 75 Hz beeldscherm staat borg voor een stabiel beeld.
*Het ruime (57 x 30 cm) leesplateau, dat verlicht wordt door twee TL-lampen,
kan dankzij een remhendel en een remknop verticaal of volledig geblokkeerd
worden.
*De afstand tussen de camera en het leesplateau kan gewijzigd worden, wat het
ruime vergrotingsbereik verklaart. Hierdoor kan er meer dan voldoende ruimte
gecreëerd worden voor schrijf-en knutselwerk.
*Optioneel is een onderstel op wielen verkrijgbaar, dat ook bestaat in een
extra brede uitvoering ten behoeve van rolstoelgebruikers.
*Voeding: lichtnet.
Producent:
VAN LENT SYSTEMS
Dommelstraat 34
5347 JL Oss
Nederland
Telefoon: +31 412 640 690
Fax: +31 412 626 025
Leveranciers en prijzen
*België: Erocos: 117.524 BEF/2.913 EUR (maart 2000, excl. BTW)
*Nederland: Van Lent: 7.900 NLG/3.585 EUR (juli 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Brailledecoders - Elvis-E
ISO 9999 21.15.XX
Basiskenmerken:
Grootte werkgeheugen: 2 braillepagina’s
Indeling werkgeheugen: 1 bestand
Weergave via geïntegreerd scherm
Aanvullende informatie:
*Elvis-E is een toestel dat op een Elotype 4E getypte tekst naar zwartschrift
omzet en dit weergeeft op een beeldschermpje met vier lijnen van 40 tekens.
*Het toestel heeft een geheugen waarin de laatste twee getypte
braillepagina’s bewaard worden. Via twee toetsjes kunnen de vorige of
volgende vier tekstlijnen opgevraagd worden.
*De fabrikant voorziet een tweetal voorname toepassingen voor dit toestel:
-Elvis-E kan in de klassituatie fungeren als hulpmiddel voor een ziende
leerkracht, die via het schermpje controle kan uitoefenen op het werk dat een
blinde leerling op zijn brailleschrijfmachine uitvoert.
-Aan de Elotype brailleschrijfmachine kan een standaard PC-toetsenbord
gekoppeld worden, waardoor een ziende (niet braillist) brailledocumenten kan
produceren. Hierbij is het nuttig om ook van de Elvis-E gebruik te maken, zodat
er een visuele controle op de ingetypte tekst mogelijk is.
*Hoewel hierboven gemeld wordt dat de Elvis niet in staat is de weergegeven
tekst ook door te sturen naar een monitor of zwartdrukprinter, wordt deze
functionaliteit wel geboden door de Elotype 4E schrijfmachine waaraan Elvis-E
gekoppeld is.
*Elvis-E wordt via een seriële kabel aan de Elotype gekoppeld.
*Aansluiting: seriële poort.
*Voeding: lichtnet.
*Afmetingen: 20,5 x 6,5 x 3,5 cm.
*Gewicht: 420 gr.
Producent:
BLISTA BRAILLETEC
Industriestrasse 11
35041 Marburg
Duitsland
Telefoon: +49 6421 8020
Fax: +49 6421 80214
Email: brailletec@brailletec.de
Website: http://brailletec.de/katalog.htm#Elvis
Leverancier en prijs:
*België: Integra: prijs op aanvraag
Technische fiche - Brailleschrijfmachines - Elotype 4E
ISO 9999 21.15.15
Aanvullende informatie:
*De Elotype 4E is een moderne elektronische brailleschrijfmachine met een
bewegende vierpunts braillekop en een acht-toetsen brailleklavier.
*Als basisediteerfuncties biedt dit toestel ondermeer kantlijninstellingen, een
tabulatiefunctie, een instelbare interlinie en schrap-, invoeg en
overschrijffuncties. Geluidssignalen verwittigen bij het naderen van het
regel-en pagina-einde.
*Deze Elotype heeft een geheugen waarin 25 braillepagina’s (van 30 lijnen
met 40 tekens) bewaard kunnen worden. De geheugeninhoud wordt middels een
batterij bewaard na het uitschakelen van de schrijfmachine.
*Voor de afdruk kan je kiezen tussen zes-of achtpunts braille.
*Daarnaast biedt de Elotype 4E diverse geavanceerde functies:
-Het toetsenbord kan dienen als brailletoetsenbord voor een PC.
-De Elotype kan fungeren als brailledrukker voor een PC. Via het BrailleGraf
programma kan zelfs grafisch tactiel materiaal geproduceerd worden.
-De ingetypte tekst kan naar een zwartdrukprinter of een PC doorgestuurd worden
in plaats van te worden afgedrukt in braille.
-Door een standaard PC-toetsenbord aan te sluiten kan ook een ziende
(niet-braillist) met dit toestel brailleteksten aanmaken.
-Dankzij een speciale interface kunnen diverse Elotypes in een netwerk aan
mekaar gekoppeld worden.
*De afdruksnelheid bedraagt 12 tekens per seconde.
*Zowel losse vellen als kettingpapier zijn bruikbaar. De maximale breedte voor
het braillepapier bedraagt 30 cm.
*Van dit toestel is ook een versie voor éénhandbediening
verkrijgbaar.
*Opties: Netwerkkabels, aluminium of plastic draagkoffer, PC-toetsenbord,
Elvis-E, BrailleGraf programma.
*Aansluitingen: netwerkaansluiting (RS-485), seriële en parallelle poort.
*Voeding: lichtnet.
*Afmetingen: 42 x 29 x 10 cm.
*Gewicht: 4,9 kg.
Producent:
BLISTA BRAILLETEC
Industriestrasse 11
35041 Marburg
Duitsland
Telefoon: +49 6421 8020
Fax: +49 6421 80214
Email: brailletec@brailletec.de
Website: http://brailletec.de/katalog.htm#Elotype
Leveranciers en prijzen:
*België: Integra: prijs op aanvraag
*Nederland: Worldwide Vision: 5.995 NLG/2.720 EUR (juli 2000, incl. BTW)
Technische fiche - GUI-toegangsprogramma’s - Hal
ISO 9999 21.09.27
Basiskenmerken:
Versie: 4.01
Ontworpen voor: Windows 95/98, Windows NT 4.0/2000
Spraakondersteuning
Braille-ondersteuning
Aanvullende informatie:
*Hal maakt Windows en zijn toepassingen toegankelijk via spraak en/of braille
en is beschikbaar voor enerzijds Windows 95 of 98 en anderzijds Windows NT 4.0
of 2000.
*Naast de instellingen in het Hal-configuratievenster zijn de meeste functies
van dit programma (met Nederlandse gebruikersinterface) ook via sneltoetsen
(vanaf PC-toetsenbord en/of brailleleesregel) activeerbaar.
*Hal biedt een uitgebreide spraakondersteuning, met als voornaamste functies:
-Verschillende talen voor uitspraak van tekst die eigen is aan Windows of
Windows -toepassingen en die van tekst uit eigen documenten.
-Diverse stemmen voor bijvoorbeeld de weergave van de tekst in een document en
van foutmeldingen.
-Toetsenbordecho-functie om iedere toetsaanslag uit te spreken.
-Navigatiefuncties die onafhankelijk van de braillenavigatie werken.
*Het Orpheus spraaksyntheseprogramma wordt standaard meegeleverd.
*De brailleondersteuning biedt naast heel wat navigatiefuncties ondermeer de
mogelijkheid om statusinformatie op te vragen, een modus die informatie over de
schermopmaak geeft en het automatisch volgen van tekstcursor en focus.
*Naast alle SSIL-en SAM-compatibele spraaksynthesizers en
spraaksyntheseprogramma’s (Apollo, Orpheus, Eurovocs, Speech Connection,
Keynote Gold,...), worden ondermeer volgende brailleleesregels ondersteund:
Tieman CombiBraille, Braudi, Pegassus.
*Dit programma vergt een Pentium II PC met 32 Mb (voor Windows 95/98) of 64 Mb
(voor Windows NT/2000) werkgeheugen en 6 Mb vrije harde schijfruimte.
Producent:
DOLPHIN COMPUTER ACCESS
PO Box 83
Worcester, WR3 8TU
Groot-Brittannië
Telefoon: +44 1905 754 577
Fax: +44 1905 754 559
Email: info@dolphinuk.co.uk
Website: http://www.dolphinuk.co.uk/products/hal1.html
Leveranciers en prijzen:
*België: Data Braille Service, Erocos, Integra, Tieman België:
Voor Windows 95/98: 22.770 tot 25.000 BEF/564 tot 620 EUR
Voor Windows NT/2000: 35.100 tot 37.500 BEF/870 tot 930 EUR
*Nederland: LVBC: 1.252 NLG/568 EUR
Tieman: 1.195 NLG/542 EUR (mei 2000, excl. BTW)
Technische fiche - GUI-toegangsprogramma’s -
Supernova
ISO 9999 21.09.27 / 21.09.12
Basiskenmerken:
Versie: 4.03
Ontworpen voor: Windows 95/98, Windows NT 4.0/2000
Vergroting
Spraakondersteuning
Braille-ondersteuning
Aanvullende informatie:
*Supernova combineert een GUI-toegangsprogramma voor spraak-en brailleweergave
met een vergrotingsprogramma en is beschikbaar voor enerzijds Windows 95 of 98
en anderzijds Windows NT 4.0 of 2000.
*De instellingen gebeuren in een configuratievenster met 12 tabbladen. De
meeste functies van dit programma (met Nederlandse gebruikersinterface) zijn
ook via sneltoetsen (vanaf PC-toetsenbord en/of brailleleesregel) activeerbaar.
*De belangrijkste vergrotingsfuncties zijn de mogelijkheid tot diverse
deelvergrotingen (volledig scherm, opgesplitst scherm, venster, loep en
auto-loep), het volgen van diverse cursors (muisaanwijzer, tekstcursor, focus,
geselecteerde menu-optie,...), de mogelijkheid om schermbewakingsgebieden te
definiëren, zeer talrijke kleurinstellingen en een uitgebreide verzameling
meegeleverde muisaanwijzers.
*De uitgebreide spraakondersteuning biedt, indien gewenst, hulp bij het werken
met menu’s, editeervelden, dialoogvensters en documenten en bij het
navigeren over het scherm. Het Orpheus spraaksyntheseprogramma wordt standaard
meegeleverd.
*De brailleondersteuning biedt naast heel wat navigatiefuncties ondermeer de
mogelijkheid om statusinformatie op te vragen, een modus die informatie over de
schermopmaak geeft en het automatisch volgen van tekstcursor en focus.
*Supernova is compatibel met de SAPI-, SSIL-en SAM-standaarden en is hierdoor
bruikbaar met vrijwel alle brailleleesregels en spraaksynthesizers.
*Dit programma vergt een Pentium II PC met 32 Mb (voor Windows 95/98) of 64 Mb
(voor Windows NT/2000) werkgeheugen en 9 Mb vrije harde schijfruimte.
Producent:
DOLPHIN COMPUTER ACCESS
PO Box 83
Worcester, WR3 8TU
Groot-Brittannië
Telefoon: +44 1905 754 577
Fax: +44 1905 754 559
Email: info@dolphinuk.co.uk
Website: http://www.dolphinuk.co.uk/products/snova1.html
Leveranciers en prijzen:
*België: Data Braille Service, Erocos, Integra, Sensotec, Tieman
België: Voor Windows 95/98: 32.670 tot 35.000 BEF/810 tot 868 EUR
Voor Windows NT/2000: 55.770 tot 59.000 BEF/1.383 tot 1.463 EUR
*Nederland: LVBC: 1.795 NLG/815 EUR
Tieman: 1.695 NLG/770 EUR (mei 2000, excl. BTW)
Technische fiche - GUI-toegangsprogramma’s -
BrailleNote
ISO 9999 21.12.XX
Basiskenmerken:
Spraakweergave: Engels
Soort spraak: synthetisch
Brailleweergave: 18 of 32 braillecellen
Grootte werkgeheugen: 5 Mb
Indeling werkgeheugen: vrij
Tekstverwerkingsfuncties
Adressendatabank
Agendafunctie
Brailleleesregel voor PC
Spraaksynthesizer voor PC
Aanvullende informatie:
*De BrailleNote is een braillenotitieblok met Engelse spraakweergave (ook
Nederlands is voorzien) en 18 of 32 achtpunts braillecellen, die elk een
cursor-routing toetsje hebben. Voor de bediening biedt het toestel naast een
achtpunts brailletoetsenbord nog vier extra duimtoetsen.
*Het toestel beschikt standaard over een ingebouwde modem voor het verzenden en
ontvangen van berichten per elektronische post.
*Als besturingssysteem zit een toegankelijk gemaakte versie van Windows CE
(versie 2.12) ingebakken in de BrailleNote. Hierdoor is de BrailleNote
bijvoorbeeld compatibel met Word-bestanden die je als bijlage bij een
email-bericht ontvangt.
*Naast de hierboven gemelde functies biedt de BrailleNote nog een
emailprogramma, een wetenschappelijke rekenmachine en een uurwerk met
alarmfunctie. De geïntegreerde tekstverwerker werkt met Word-compatibele
documenten.
*Gegevens kunnen worden uitgewisseld tussen de diverse toepassingen.
*Dankzij de PCMCIA-sleuf kan je bijvoorbeeld geheugenkaartjes of een
diskette-eenheid aan dit notitietoestel koppelen.
*Bij gebruik als brailleleesregel en/of spraaksynthesizer voor een PC is
compatibiliteit met het GUI-toegangsprogramma Jaws gewaarborgd.
*Standaard meegeleverd: netadapter/batterijlader.
*Aansluitingen: seriële poort, parallelle poort, sleuf voor
PCMCIA-kaartjes, infrarode poort, RJ11-telefoonaansluiting voor interne modem.
*Voeding: herlaadbare batterij (autonomie: ± 21 uur) of lichtnet.
*Afmetingen: 25 x 15 x 5 cm. Gewicht: BrailleNote 18: 1 kg, BrailleNote 32: 1.3
kg.
Producent:
PULSE DATA INTERNATIONAL
1 Expo Place, P.O. Box 3044
Christchurch
Nieuw-Zeeland
Telefoon: +64 3 384 4555
Fax: +64 3 384 4933
Email: enquiries@pulsedata.com
Website: http://www.braillenote.com
Leveranciers en prijzen:
*België: Tieman België: product wordt tegen eind van dit jaar in
België verwacht
*Verenigde Staten: Pulse Data: BrailleNote 18: 3.500 USD/2.985 EUR, BrailleNote
32: 5.000 USD/4.265 EUR
Technische fiche - Rekenmachines - Orion TI-34 Talking
Scientific Calculator
ISO 9999 21.18.06
Basiskenmerken:
Uitvoering: zakrekenmachine
Weergave: spraak
Talen: Engels
Scherm: LCD (grijze cijfers)
Aantal cijfers: 10
Vierkantswortels
Wetenschappelijke functies
Statistische functies
Geheugen
Aanvullende informatie:
*De Orion rekenmachine is gebaseerd op een standaard TI-34 rekenmachine van
Texas Instruments, met daaronder een spraakmodule met dezelfde afmetingen als
de TI-34.
*Hoewel er op het LCD-scherm slechts 10 cijfers kunnen worden getoond, kan er
intern tot op 12 cijfers nauwkeurig worden gerekend.
*Iedere toetsaanslag wordt uitgesproken. De gebruiker bepaalt zelf wanneer de
gegevens op het LCD-scherm moeten worden uitgesproken.
*Het toestel biedt de meeste gangbare wetenschappelijke functies en de
mogelijkheid om met de wetenschappelijke notatie te werken. De gebruiker
bepaalt of het resultaat van een goniometrische berekening in zestigdelige
graden, honderddelige graden of radialen getoond wordt. De meer dan 95 geboden
functies omvatten naast de wetenschappelijke ook de belangrijkste
trigonometrische en statistische functies.
*Er kan met breuken gewerkt worden en je kan haakjes gebruiken tot 6 niveaus
diep.
*Het toestel beschikt over één geheugen.
*Zowel een verbetertoets als een hulpfunctie verhogen de
gebruiksvriendelijkheid.
*Het toestel schakelt zichzelf automatisch uit wanneer het enige tijd niet
gebruikt werd.
*De spraak, waarvan je het geluidsvolume kan instellen op luid of zacht, kan
via de interne luidspreker of de oortelefoon beluisterd worden.
*Standaard meegeleverd: netadapter/batterijlader, oortelefoon, handleiding op
cassette (Engels gesproken) en op PC-diskette.
*Aansluiting: oortelefoonaansluiting.
*Voeding: herlaadbare batterij (autonomie: ± 6 uur), lichtnet.
*Afmetingen: 14,7 x 7,3 x 3.8 cm. Gewicht: ± 300 gr.
Producent:
ORBIT RESEARCH
Fax: +1 815 377 3002
Verenigde Staten
Email: info@orbitresearch.com
Website: http://www.orbitresearch.com/Products%20Text.htm
Leverancier en prijs:
*Verenigde Staten: American Printing House for the Blind:
199 USD/170 EUR (mei 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Rekenmachines - VisAble
Scientific
ISO 9999 21.18.06
Basiskenmerken:
Uitvoering: bureaurekenmachine
Weergave: grote cijfers
Talen: niet van toepassing
Scherm: LCD (grijze cijfers)
Aantal cijfers: 8
Vierkantswortels
Wetenschappelijke functies
Statistische functies
Geheugen
Aanvullende informatie:
*De VisAble Scientific is een speciaal voor slechtzienden ontwikkelde
rekenmachine.
*Het extra contrasterend LCD-scherm kan tot acht zeer grote zwarte cijfers (2,3
bij 1,5 cm) op een grijze achtergrond weergeven.
*Ook het toetsenbord heeft speciale voorzieningen voor slechtzienden. De grote
toetsen (1,8 bij 1,8 cm) hebben extra grote opschriften die sterk contrasteren
met de toetskleur. De toetsen voor de vier basisbewerkingen, het
gelijkheidsteken en de 2nd-functie zijn beter herkenbaar door de diverse
kleuren.
*Om de oriëntatie op het toetsenbord te vergemakkelijken hebben sommige
toetsen een tactiel merkteken.
*Het toestel biedt de meeste gangbare wetenschappelijke functies en de
mogelijkheid om met de wetenschappelijke notatie te werken. De gebruiker
bepaalt of het resultaat van een goniometrische berekening in zestigdelige
graden, honderddelige graden of radialen getoond wordt.
*Naast wetenschappelijke biedt deze rekenmachine ook de belangrijkste
trigonometrische en statistische functies.
*Er kan met haakjes gewerkt worden.
*Het toestel beschikt over één geheugen.
*Het toestel schakelt zichzelf automatisch uit wanneer het enige tijd niet
gebruikt werd.
*Standaard meegeleverd: Engelstalige handleiding in grootdruk, die dankzij de
spiraalrug makkelijk met een beeldschermloep kan gelezen worden.
*Voeding: wegwerpbatterij met lange gebruiksduur.
*Afmetingen: 22,8 x 15,5 x 3,8 cm. Gewicht: 400 gr.
Producent:
BETACOM CORPORATION
2999 King Street West
Telefoon: +1 905 838 1411
Inglewood, Ontario L0N 1K0
Fax: +1 905 838 1487
Canada
Email: sales@betacom.com
Website: http://www.betacom.com/optic/visable.html
Leverancier en prijs:
*Groot-Brittannië: RNIB: 182,13 GBP/260 EUR (juni 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Spraaksynthesizers - Eurovocs
Soft
ISO 9999 21.09.15
Basiskenmerken:
Versie: VIP/S1.0
Talen: Nederlands, Frans, Engels, Duits, Spaans, Italiaans
Toonhoogte regelbaar
Spreeksnelheid regelbaar
Meerdere stemmen
Aanvullende informatie:
*Eurovocs Soft is een spraaksyntheseprogramma voor Windows 95/98, Windows NT en
Windows 2000, gebaseerd op spraaktechnologie van Lernout & Hauspie.
*Het programma wordt aangeboden in een ééntalig Nederlandse en in
een zestalige versie.
*Het geluidsvolume, de toonhoogte, de spreeksnelheid en de stemkeuze behoren
tot de basisinstellingen. De gebruiker kan elk van deze instellingen in negen
stappen bijregelen.
*De uitspraak kan per teken, woord of zin gebeuren.
*Dit programma is compatibel met de SAPI-standaard van Microsoft. Hierdoor is
het bruikbaar met een groot aantal vergrotings-(zoals ZoomText Xtra Level 2,
LunarPlus en Supernova) en GUI-toegangsprogramma’s (waaronder Jaws,
OutSpoken, Virgo, Supernova, Hal,...).
*Eurovocs Soft zorgt voor de aansturing van een standaard
(SoundBlaster-compatibele) geluidskaart.
*Minimale configuratie: PC met Pentium processor, 32 Mb RAM-geheugen, een
16-bits SoundBlaster-compatibele geluidskaart en ongeveer 2,5 Mb vrije ruimte
op de harde schijf.
*Standaard meegeleverd: Nederlands-of Franstalige handleiding in zwartdruk en
op CD-ROM.
Producent:
TECHNOLOGIE EN INTEGRATIE
Postbus 128
9000 Gent
België
Telefoon: +32 (0)9 264 33 97
Fax: +32 (0)9 264 35 94
Leveranciers en prijzen:
*België: Sensotec, Erocos: Eurovocs Soft met 1 taal: 17.925 BEF/444 EUR
Eurovocs Soft met 6 talen: 27.830 BEF/690 EUR
Opwaardering van 1-talige SSIL-versie naar 1-talige SAPI-versie: 6.415 BEF/159
EUR
Opwaardering van 4-talige SSIL-versie naar 6-talige SAPI-versie: 10.000 BEF/248
EUR (juli 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Spraaksynthesizers - Fluent Dutch
Text-to-Speech
ISO 9999 21.09.15
Basiskenmerken:
Versie: 1.4
Talen: Nederlands
Toonhoogte regelbaar
Spreeksnelheid regelbaar
Meerdere stemmen
Aanvullende informatie:
*Fluent Dutch Text-to-Speech is een Nederlandstalig spraaksyntheseprogramma dat
onder Windows 95, 98 of NT kan functioneren.
*Dit programma biedt 18 verschillende stemmen. Zowel vrouwen-, mannen-als
kinderstemmen behoren tot het aanbod.
*Het werkt volgens de Microsoft SAPI-standaard en is dus compatibel met de
meeste vergrotingsprogramma’s (ZoomText Xtra Level 2, LunarPlus) en
GUI-toegangsprogramma’s (Jaws, OutSpoken, Virgo, Supernova, Hal,...).
*De gebruiker kan spraakparameters zoals spreeksnelheid, intonatie ,
geluidsvolume en klanklengte instellen.
*Op de website van de producent zijn verschillende spraakvoorbeelden
beschikbaar, evenals een demoversie, die u in staat stellen kennis te maken met
de spraakweergave van dit product.
*De minimale systeemvereisten zijn een PC met een 100 MHz Pentium-processor,
*30 Mb vrije harde schijfruimte, 64 Mb werkgeheugen, een CD-ROM-speler en een
16-bits geluidskaart met een paar luidsprekers.
Producent:
FLUENCY SPEECH TECHNOLOGY
P.O. Box 19232
3501 DE Utrecht
Nederland
Telefoon: +31 (0)30 232 47 39
Fax: +31 (0)30 231 68 50
Email: info@fluency.nl
Website: http://www.fluency.nl/tts.htm
Leveranciers en prijzen:
*België: Tieman België: prijs op aanvraag
*Nederland: Kompagne: 975 NLG/442 EUR (juni 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Spraaksynthesizers - Infovox 330
ISO 9999 21.09.15
Basiskenmerken:
Versie: 2.0
Talen: Nederlands, Engels, Frans, Duits, Zweeds Spreeksnelheid regelbaar
Toonhoogte regelbaar
Meerdere stemmen
Aanvullende informatie:
*Infovox 330 is een meertalig spraaksyntheseprogramma dat beschikbaar is voor
enerzijds Windows 95 en anderzijds Windows NT 3.51 of hoger.
*Het programma kent vijf talen: Nederlands, Frans, Engels, Duits en Zweeds. Aan
nieuwe talen wordt door de producent gewerkt.
*Per taal maakt de Infovox 330 gebruik van een bibliotheek met vooraf opgenomen
menselijke spraakvoorbeelden om een zo natuurgetrouw mogelijke spraaksynthese
te produceren. De gebruiker kan de inhoud van deze woordenboeken naar eigen
smaak en behoefte wijzigen.
*De Infovox 330 leest complete zinnen, afzonderlijke woorden of spelt de tekst
letter per letter.
*Infovox werkt volgens de Microsoft SAPI-standaard en is dus compatibel met de
meeste vergrotingsprogramma’s (ZoomText Xtra Level 2, LunarPlus) en
GUI-toegangsprogramma’s (Jaws, OutSpoken, Virgo, Supernova, Hal,...).
*De gebruiker kan spraakparameters zoals spreeksnelheid (tot maximaal 400
woorden per minuut), intonatie en geluidsvolume instellen.
*Op de website van Telia Promotor is een demoversie van dit product
beschikbaar. *De minimale systeemvereisten zijn een Pentium PC met 32 Mb
werkgeheugen en een Windows-compatibele 16-bits geluidskaart.
Producent:
TELIA PROMOTOR
P.O Box 2069
169 02 Solna
Zweden
Telefoon: +46 8 764 35 00
Fax: +46 8 764 35 99
Email: tts-sales-promotor@telia.se
Website: http://www.promotor.telia.se/infovox/product.htm
Leveranciers en prijzen:
*België: Erocos: 25.000 BEF/620 EUR (maart 2000, excl. BTW)
Advanced Technics, LVI België: prijs op aanvraag
*Nederland: Tieman en Alva: 1.399 NLG/635 EUR (mei 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Spraaksynthesizers - Orpheus
ISO 9999 21.09.15
Basiskenmerken:
Versie: 1.05
Talen: Nederlands, Frans, Engels, Duits,... Spreeksnelheid regelbaar
Toonhoogte regelbaar
Meerdere stemmen
Aanvullende informatie:
*Orpheus is een meertalig spraaksyntheseprogramma dat beschikbaar is voor
enerzijds Windows 95 of 98 en anderzijds Windows NT 4.0 of 2000.
*Het kent ongeveer 40 talen (dezelfde als zijn hardwarematige voorganger, de
Apollo) waaronder Nederlands, Frans, Engels, Amerikaans , Duits, twee soorten
Spaans, Italiaans,...
*Orpheus werd ontworpen om optimaal samen te werken met producten die
SAM-compatibel zijn, zoals de vergrotings-en GUI-toegangsprogramma’s van
dezelfde producent: Hal, LunarPlus en Supernova.
*Aan een Orpheus-versie met Microsoft SAPI-compatibiliteit wordt gewerkt.
Hierdoor zal dit programma compatibel zijn met de meeste andere
GUI-toegangsprogramma’s (Jaws, Virgo,...).
*De gebruiker kan spraakparameters zoals spreeksnelheid, intonatie en stem
instellen.
*De geïntegreerde “audio mixer” zorgt ervoor dat je zowel de
spraak als de geluiden van Windows kan horen.
*Een gratis demoversie, die gedurende 35 minuten bruikbaar is, kan via de
website van Dolphin verkregen worden.
*De aanbevolen systeemvereisten zijn een Pentium II PC met 20 Mb vrije harde
schijfruimte, 32 Mb (voor Windows 95/98) of 64 Mb (voor Windows NT/2000)
werkgeheugen en een SoundBlaster compatibele 16-bits stereo-geluidskaart.
*Opties: bijkomende talen.
Producent:
DOLPHIN COMPUTER ACCESS
PO Box 83
Worcester, WR3 8TU
Groot-Brittannië
Telefoon: +44 1905 754 577
Fax: +44 1905 754 559
Email: info@dolphinuk.co.uk
Website: http://www.dolphinuk.co.uk/products/prod08.htm
Leveranciers en prijzen:
*België: Data Braille Service, Erocos, Integra, Tieman België:
Orpheus wordt standaard meegeleverd bij LunarPlus, Hal en Supernova, maar is
ook afzonderlijk verkrijgbaar (prijs op aanvraag)
*Nederland: LVBC: 399 NLG/181 EUR (juni 2000, excl. BTW)
Technische fiche - Tekstherkenningssystemen - LeseAs
Quattro
ISO 9999 21.06.06
Basiskenmerken:
Versie: niet van toepassing
Uitvoering: autonoom systeem
OCR-module: Open Book
Herkenbare tekengrootte: 2 tot 10 mm
Detectie van kolommen
Detectie van tekstoriëntatie
Automatische contrastregeling
Herkenning van matrixdruk
Herkenning van faxdocument
Aanvullende informatie:
*De LeseAs Quattro leesmachine bestaat uit een centrale besturingseenheid met
ingebouwde luidspreker en toetsenbord en een glasplaatscanner (die ook in de
gewone computerhandel te vinden is).
*Aan de bovenzijde zien we de bedieningstoetsen en een luidsprekerrooster. Aan
de voorzijde zitten de aan/uit-schakelaar, de volumeregelaar en een
hoofdtelefoonaansluiting.
*De centrale besturingseenheid bevat een Windows PC, een Nederlandssprekende
Infovox spraaksynthesizer en een tekstherkenningsprogramma.
*De vier bedieningstoetsen dienen om:
-Het scannen te starten; zodra de tekst herkend is, wordt hij automatisch
uitgesproken. Deze knop is groter dan de drie andere om hem gemakkelijker te
herkennen.
-Tijdens het voorlezen een passage te laten herhalen.
-Het voorlezen tijdelijk te onderbreken en nadien terug verder te doen lopen.
-De tekstherkenning af te sluiten alvorens je de LeseAs met de aan/uit-knop
uitzet.
Dit zeer eenvoudige toetsenbord zorgt ervoor dat er van de gebruiker helemaal
geen technische kennis verwacht wordt.
*De spraak, waarvan het geluidsvolume regelbaar is, kan via de ingebouwde
luidspreker of via een hoofdtelefoon beluisterd worden.
*Aansluitingen: hoofdtelefoonaansluiting, alle gangbare PC-aansluitingen.
*Voeding: lichtnet.
*Afmetingen: 32,8 x 29,5 x 9,3 cm.
Producent:
REINECKER REHA-TECHNIK
Sandwiesenstrasse 19
64665 Alsbach-Hähnlein
Duitsland
Telefoon: +49 6257 93 48 14
Fax: +49 6257 6 43 96
Leveranciers en prijzen:
*België: Sensotec: inclusief scanner, levering en opleiding: 226.415
BEF/5.612 EUR (mei 2000, excl. BTW)
*Nederland: Reinecker Nederland: 9.350 NLG/4.243 EUR (mei 2000, excl. BTW)
ACCESS SYSTEMS INT.
Froissartstraat 45
B-1040 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 230 69 17
Fax: +32 (0)2 230 47 22
Email: 72262.3642@compuserve.com
ADVANCED TECHNICS
Tweehuizenweg 81, bus 9
B-1200 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 763 09 08
Fax: +32 (0)2 763 09 08
Email: info@advtechnics.com
ALVA
Leemansweg 51
NL-6827 BX Arnhem
Telefoon: +31 (0)26 38 41 384
Fax: +31 (0)26 38 41 300
Email: info@alva-bv.nl
BLINDENZORG LICHT EN LIEFDE
Dienst hulpmiddelen
Oudenburgweg 40
B-8490 Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 38 68 21
Fax: +32 (0)50 38 64 83
BRAILLELIGA
Engelandstraat 57
B-1060 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 533 32 11
Fax: +32 (0)2 537 64 26
DATA BRAILLE SERVICE
Sporthalplein 3
B-2610 Wilrijk
Telefoon: +32 (0)3 828 80 15
Fax: +32 (0)3 828 80 16
Email: dbs@club.innet.be
EDITEC
5, rue des Berceaux
B-7061 Casteau
Telefoon: +32 (0)65 72 32 45
Fax: +32 (0)65 72 38 16
ERGRA ENGELEN
Kerkstraat 23
B-2845 Niel
Telefoon: +32 (0)3 888 11 40
Fax: +32 (0)3 888 14 36
Email: jos.engelen@ergra-engelen.be
ERGRA LOW VISION
Laan van Meerdervoort 135
NL-2517 AW Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 365 08 55
Fax: +31 (0)70 346 69 78
EROCOS INTERNATIONAL
Onze Lieve Vrouwstraat 90
B-3550 Zolder
Telefoon: +32 (0)11 53 34 54
Fax: +32 (0)11 53 34 55
Email: erocos@innet.be
EUREVA
Saturnusstraat 95
NL-2516 AG Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 38 55 209
EUROBRAILLE BELGIQUE
90-92, avenue Dailly
B-1030 Bruxelles
Telefoon: +32 (0)2 241 65 68
INTEGRA
Karekietenlaan 19
B-3010 Kessel-Lo
Telefoon: +32 (0)16 35 31 30
Fax: +32 (0)16 35 53 00
Email: ivo-integra@freegates.be
KOBA VISION
De Oude Hoeven 6
B-3971 Leopoldsburg
Telefoon: +32 (0)11 34 45 13
Fax: +32 (0)11 34 85 25
KOMPAGNE
Winthontlaan 200
NL-3526 KV Utrecht
Telefoon: +31 (0)30 287 05 64
Fax: +31 (0)30 289 85 60
Email: info@kompagne.nl
LVI BELGIUM
Meylstraat 4
B-2540 Hove
Telefoon: +32 (0)3 455 92 64
Fax: +32 (0)3 455 92 88
LVBC
James Wattstraat 13B
NL-2809 PA Gouda
Telefoon: +31 (0)182 525 889
Fax: +31 (0)182 670 071
Email: info@lvbc.nl
N. JONKER
Duifhuis 5
NL-3862 JD Nijkerk
Telefoon: +31 (0)33 245 37 05
Fax: +31 (0)33 245 00 04
REINECKER REHA TECHNIK NL
Oudenhof 2D
NL-4191 NW Geldermalsen
Telefoon: +31 (0)345 585 160
Fax: +31 (0)345 585 169
Email: reinecker.nl@worldonline.nl
SENSOTEC
Gistelsteenweg 112
B-8490 Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 39 49 49
Fax: +32 (0)50 39 49 46
Email: info@sensotec.be
STICHTING SPITS
Blijdestijn 15
NL-6714 DX Ede
Telefoon: +31 (0)318 63 16 82
Email: stichting.spits@inter.nl.net
SPIN SOFTWARE
Hogeweg 227A
NL-3816 BS Amersfoort
Telefoon: +31 (0)33 479 00 20
Fax: +31 (0)33 470 05 97
Email: info@spinsoftware.nl
TIEMAN BELGIE
Baron Ruzettelaan 29
B-8310 Brugge
Telefoon: +32 (0)50 35 75 55
Fax: +32 (0)50 35 75 64
TIEMAN NEDERLAND
Moolhoek 11
NL-3235 XK Rockanje
Telefoon: +31 (0)181 40 94 44
Fax: +31 (0)181 40 11 90
Email: info@tieman.nl
VAN DEN BOS OPTICAL LOW VISION
De Moucheronstraat 55
NL-2593 PX Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 383 62 69
Fax: +31 (0)70 381 46 13
VAN HOPPLYNUS VISION CARE
Koningsstraat 101
B-1000 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 214 09 50
Fax: +32 (0)2 214 09 57
VAN LENT SYSTEMS
Lithoyensedijk 25a
NL-5396 NC Lithoyen
Telefoon: +31 (0)412 64 06 90
Fax: +31 (0)412 62 60 25
WORLDWIDE VISION
Oude Hondsbergselaan 9
NL-5062 SM Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)13 528 56 66
Fax: +31 (0)13 528 56 88
Email: info@worldwidevision.nl
(*) 2 september 2000 : Infodag toegangssoftware
Informatiedag rond toegangsprogramma’s voor Windows. Eerst wordt een
theoretisch overzicht gegeven van de verschillende producten die visueel
gehandicapten toegang kunnen geven tot Windows. In de namiddag kunnen de
deelnemers op een praktische manier kennis maken met de besproken aanpassingen
tijdens demonstraties van diverse leveranciers. Deze infodag richt zich tot het
grote publiek, de toegangsprijs bedraagt 100 BEF.
Organisatie: Computer Braille Service Club in samenwerking met de cel Infovisie
van Vlicht en met de steun van Gouden Gids Promedia
Plaats: Brugge, België
Info: CBSC vzw
Steenkaai 36/6
B-8000 Brugge
Telefoon: +32 (0)50 31 30 26
Fax: +32 (0)50 31 30 74
(*) 3 tot 6 september 2000 : Eurosight 2000
Vierde Europese Low-vision conferentie rond de thema’s “Low-vision
hulpmiddelen”, “Visuele functies in Low-vision” en
“Oftalmologie & Low-vision”. Deze conferentie richt zich
hoofdzakelijk tot professionelen.
Plaats: Veldhoven, Nederland
Info: Eurosight 2000
c/o Congress Organization Services
Van Namen & Westerlaken
PO Box 1558
NL-6501 BN Nijmegen
Telefoon: +31 (0)24 323 4471
Fax: +31 (0)24 360 1159
Email: eurosight2000@congres.net
6 tot 9 september 2000 : REHAB 2000
Elfde internationale beurs over rehabilitatie, verzorging en integratie van
gehandicapten en senioren. Parallel met de beurs worden lezingen, seminaries en
workshops georganiseerd.
Plaats: Messezentrum Nürnberg, Duitsland
Info: REHAB Veranstaltungs-GmbH
Kleverstrasse 11
D-44141 Dortmund
Email: info@rehab-2000.de
Website: http://www.rehab-2000.de
(*) 11 oktober 2000 : Studiedag Arbeidsbemiddeling
Belgische en buitenlandse gasten, verantwoordelijken van firma’s,
overheidsinstellingen en de politieke wereld zullen hun kennis en projecten
voorstellen. Hun doel is de toegankelijkheid van de arbeidsmarkt te bevorderen
voor visueel gehandicapten. Deze studiedag richt zich tot het grote publiek.
Het programma en een inschrijvingsformulier kunnen uitsluitend schriftelijk
aangevraagd worden.
Plaats: Brailleliga, Brussel, België
Info: Informatiedienst voor Technische Aanpassingen
Brailleliga vzw
Engelandstraat 57
B-1060 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 533 32 11
Fax: +32 (0)2 537 64 26
Website: http://www.brailleliga.be
(*) 11 tot 14 oktober 2000 : Infobeurs
Beurs waarop alle Belgische leveranciers van hoogtechnologische hulpmiddelen
hun laatste nieuwe producten voorstellen. Deze beurs richt zich tot het grote
publiek.
Plaats: Brailleliga, Brussel, België
Info: Informatiedienst voor Technische Aanpassingen
Brailleliga vzw
Engelandstraat 57
B-1060 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 533 32 11
Fax: +32 (0)2 537 64 26
Website: http://www.brailleliga.be
(*) 18 tot 21 oktober 2000 : REHACare International 2000
Internationale beurs over hulpmiddelen voor gehandicapten, ouderen en chronisch
zieken. Deze beurs is de opvolger van REHA en zal voortaan jaarlijks
plaatshebben.
Plaats: Düsseldorf, Duitsland
Info: Messe Düsseldorf
P.O. Box 10 10 06
D-40001 Düsseldorf
Telefoon: +49 211 45 60 01
Fax: +49 211 45 60 668
Email: info@messe-duesseldorf.de
Website: http://www.messe-duesseldorf.de/de/1999/reha/news7d.html
24 tot 29 juli 2001 : Fifth DbI European Conference on Deafblindness
Vijfde Europese conferentie over onderzoek en ontwikkelingen aangaande
doofblindheid.
Plaats: Nederland
Info: Anneke Balder
Stichting 5th DbI European Conference on Deafblindness
PO Box 222
NL-3500 AE Utrecht
Telefoon: +31 (0)30 276 99 70
Fax: +31 (0)30 271 28 92
Email: sdg@wxs.nl
Website: http://www.deafblindinternational.org
(*) 3 tot 6 september 2001 : AAATE Conference 2001
6th European Conference for the Advancement of Assistive Technology
Internationale conferentie over de technologische vooruitgang van hulpmiddelen
voor gehandicapten. Deze conferentie richt zich hoofdzakelijk tot
professionelen.
Plaats: Ljubliana, Slovenië
Info: AAATE Conference 2001
Prof. Dr. Crt Marincek
c/o Cankarjev Dom
Cultural and Congress Centre
Congress Department
Presernova 10
SL-1000 Ljubljana
Telefoon: +386 61 223 841
Fax: +386 61 217 431
Email: kongres@cd-cc.si
Website: http://www.cd-cc.si/AAATE2000
(*): Activiteiten waar Vlicht-Cel Infovisie en/of Visio aan deelnemen
INFOVISIE MAGAZINE
Driemaandelijks tijdschrift over technische hulpmiddelen voor blinde en
slechtziende mensen. Verkrijgbaar in zwartdruk, grootdruk, braille, op
audiocassette en in diverse elektronische formaten.
Redactie:
Vlicht-Cel Infovisie
Kapucijnenvoer 33
B-3000 Leuven
Tel.: +32 (0)16 33 23 92
Fax: +32 (0)16 33 23 87
Email: gerrit.vandenbreede@esat.kuleuven.ac.be
Email: jeroen.baldewijns@esat.kuleuven.ac.be
Visio
Amersfoortsestraatweg 180
NL-1272 RR Huizen
Tel.: +31 (0)356 98 57 11
Fax: +31 (0)356 93 84 56
Email: visio_tovg@wxs.nl
Redactieteam:
Jan Engelen
Gerrit Van den Breede
Jeroen Baldewijns
Maria Noyons
Helene van Harten
Vormgeving:
Jeroen Baldewijns
Gerrit Van den Breede
Abonnementen:
België: 900 BEF
Nederland: 49 NLG
Andere Landen: 1.100 BEF
Wie zich wenst te abonneren, kan contact opnemen met de redactie op de
bovenstaande adressen.
Zonder schriftelijk tegenbericht wordt uw abonnement automatisch verlengd bij
het begin van een nieuwe jaargang.
Verantwoordelijke uitgever:
Jan Engelen
Vloerstraat 67
B-3020 Herent
De redactie is niet verantwoordelijk voor ingezonden artikelen. Enkel
teksten die ondertekend zijn, worden opgenomen. De redactie behoudt zich het
recht voor, ingezonden stukken in te korten.
Vlicht en Visio kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor onjuiste gegevens
die door leveranciers of producenten werden meegedeeld.
Artikels uit deze publikatie kunnen overgenomen worden mits schriftelijke
toestemming van de uitgever.