Beste lezer,
In dit laatste nummer van de negentiende
jaargang vindt u opnieuw een hele reeks bijdragen, en dit niet enkel in
verband met technologische ontwikkelingen maar ook met eraan verwante
legale en zelfs medische problemen.
In het domein van webtoegankelijkheid, waar steeds meer en meer wettelijke verplichtingen ontstaan, is het zeer belangrijk dat de kwaliteit van het eindresultaat gemeten en beoordeeld kan worden. Een van de technieken heet "certificering" en daar gaat de gelijknamige bijdrage over.
Onze vergelijkende studie gaat ditmaal over autonome leestoestellen waarmee documenten, na karakterherkenning, uitgesproken kunnen worden, en dit zonder dat er een aparte pc komt bij kijken.
De communicatiemiddelen voor doofblinde mensen zijn in het verleden in dit tijdschrift af en toe aan bod gekomen. In de bijdrage van Gerrit Van den Breede wordt dit domein geactualiseerd.
Ook hebben we al regelmatig over schermuitleesprogramma's gerapporteerd, zowel voor de Windows als voor de Macintosh omgeving. Programma's voor het Unix/Linux uitbatingsysteem, dat volledig in het publiek domein - en dus gratis - beschikbaar is, worden toegelicht door Kris Van Hees die hierover een doctoraatswerk voorbereidt.
Mevr. Ferwerda onderzocht welke spierproblemen er kunnen optreden bij langdurig of foutief gebruik van brailleleesregels. Deze problemen worden onder het letterwoord CANS geklasseerd en zij schreef er een artikel over voor InfoVisie Magazine.
Tot slot geeft Marc Wouters (KOC) u een overzicht van de voornaamste technologische ontwikkelingen zoals die naar voren gebracht werden tijdens de recente AAATE 2005 conferentie (Lille, sept. 05).
De technische fiches in dit nummer spitsen zich toe op communicatiehulpmiddelen en voorleestoestellen. De agenda, website besprekingen en een bijgewerkte adressenlijst ronden dit extra dikke nummer af.
Veel leesgenot.
Jan Engelen
Vanaf 1 september 2005 werd de nieuwe "Braillestandaard voor Algemeen Gebruik in het Nederlandse Taalgebied" van toepassing. Wie de nieuwe braillestandaard graag in zijn bezit krijgt, kan hem bij de Belgische Confederatie voor Blinden en Slechtzienden (BCBS) bestellen. Er is een versie in zwartschrift, in braille en op diskette verkrijgbaar voor de uniforme prijs van 5 euro per leesvorm, verzending inbegrepen. Dit bedrag wordt gestort op rekening 210-0844246-10 met vermelding " Braille NL ". BCBS, Georges Henrilaan 278, 1200 BRUSSEL, telefoon 02-732 53 24, bcbs.cbpam@skynet.be.
Zoals velen wellicht al weten heeft Alva,
een
Nederlandse producent van geavanceerde hulpmiddelen, zijn activiteiten
terug opgenomen met financiële steun van Optelec (voorheen
Tieman). In
België werden de Alva producten verdeeld door Sensotec. Sensotec
laat
weten dat de naam Alva en de Alva-producten behouden blijven. Sensotec
zal de Alva-producten blijven verdelen en technisch ondersteunen op de
Belgische markt.
Op 28 juni jongstleden heeft de rechtbank het
faillissement over de Nederlandse ADL-hulpmiddelenleverancier Alecs
uitgesproken. Vanaf 1 oktober 2005 worden de activiteiten van Alecs
onder een nieuwe naam voortgezet. Iedereen met een visuele
functiebeperking is dan bij Freedom
ADL aan het juiste adres voor
hulpmiddelen die het leven van alledag vergemakkelijken. Door de
intensieve samenwerking met Freedom Scientific Benelux is er nu in
Nederland één totaalleverancier van ADL-producten en
high-tech-oplossingen voor blinden en slechtzienden. Freedom ADL start
haar activiteiten in Oisterwijk op het van Alecs bekende adres en met
de vertrouwde aanspreekpunten. Kern van Freedom ADL wordt de
overzichtelijke webwinkel met meer dan 600 verschillende artikelen,
variërend van taststokken, loepen, speciale brillen en
televisie-beeldschermvergroters tot brailleschrijfmachines. De
hulpmiddelen zijn in twaalf hoofdcategorieën met ieder gemiddeld
acht
subcategorieën onderverdeeld. Daisyspelers zijn echter uit het
gamma
verdwenen. Sinds 3 oktober is Freedom ADL 24 uur per dag via de website
te bereiken en telefonisch op werkdagen van 08.30 tot 17.00 uur
(vrijdags tot 15.00 uur). Zie adressenlijst voor alle contactgegevens.
Als men niet beschikt over een computer, kan
men geen gebruik maken van internet. Via radio en televisie hoort men
regelmatig de verwijzing naar www, enzovoort. Nu bestaat de
mogelijkheid om toch toegang te hebben via "geen www". Deze informatiedienst is
opgericht om
de gewenste info op te zoeken. Dat gaat per telefoon, vanuit Nederland:
0900-433 69 99. De kosten
bedragen 70 eurocent per minuut.
Mudsplat is een arcade
computerspel dat
ontworpen is voor visueel gehandicapte kinderen van 6 tot 12 jaar. De
speler moet de wereld redden door water te spuiten naar moddergooiende
monsters. Er is momenteel enkel een Franse, Engelse en Zweedse versie
beschikbaar. Er wordt echter gewerkt aan een Duitse en Nederlandse
versie. Mudsplat kan gedownload (290 Mbyte) worden vanaf
www.timgames.org.
Het softwarebedrijf AssistiveWare heeft
Acapela's Text-To-Speech in 13 talen gekozen, om stem te geven aan hun
nieuwe software Proloquo, de eerste volledige meertalige
spraakoplossing voor Mac OS X. Proloquo
is een meertalige Mac OS X
spraakoplossing, geschikt voor vele doeleinden, die onder andere deze
voordelen te bieden heeft:
* Een verbetering in de toegang tot Mac OS X voor slechtzienden.
* Gesproken feedback in om het eender welke toepassing tijdens het typen.
* Sprekende tekstverwerking (omzetting van tekst naar spraak).
* Een volledig communicatiesysteem (AAC) voor mensen die niet kunnen spreken.
* Een meertalige spraakmachine voor het toetsenbord op het scherm KeyStrokes en SwitchXS.
De 13 Acapela stemmen die momenteel beschikbaar zijn: Amerikaans Engels, Brits Engels, Duits, Nederlands, Vlaams, Frans, Spaans, Italiaans, Pools, Zweeds, Noors, Russisch en Braziliaans Portugees. Bijkomende talen zijn beschikbaar tegen meerprijs. Voor meer informatie en downloadmogelijkheden in verband met Proloquo verwijzen we naar de website www.assistiveware.com.
Om gsm's toegankelijk te maken door middel van
spraakweergave kennen we tegenwoordig de schermuitleesprogramma's Talks
en Mobile Speak. De producent van Mobile Speak komt nu met een versie
voor Windows gebaseerde palmcomputers (PDA) en smartphones (gsm met PDA
functies): Mobile Speak Pocket.
De versie voor PDA's is reeds
beschikbaar, de versie voor smartphones is nog in de maak. Prijzen zijn
nog niet beschikbaar, maar op
www.codefactory.es/mobile_speak_pocket/mspeak_pocket.htm
kan u
alvast de ontwikkelingen op de voet volgen.
CrossLayer is een gratis
computerprogramma
(freeware) dat als doel heeft het werken met de computer voor
slechtzienden te vergemakkelijken. Het programma maakt een gekleurd
kruis op het scherm dat de muispijl volgt. Het kruis is aan te passen
volgens de wensen van de gebruiker. Verder zijn er enkele handige
opties die het vinden van de muisaanwijzer vergemakkelijken. Meer info
op www.handicheck.net/sitelink301.html.
Ondanks eerdere berichten over het stopzetten
van de productie van de compacte zwart/wit
Pocketviewer
beeldschermloep, bleek er wereldwijd toch nog te veel vraag naar dit
hulpmiddel. De productie van de Pocketviewer blijft bijgevolg doorgaan.
Het apparaat wordt in België verkocht door Sensotec en is in prijs
verlaagd tot 665 euro, BTW inbegrepen.
De Nederlandse versie van Jaws 6.1 is nog niet
zo lang beschikbaar of op de Amerikaanse site van de producent is te
lezen dat versie 7 klaar is. Jaws 7.0
is voorlopig enkel in een Engelse
versie beschikbaar. Het is niet duidelijk wanneer de Nederlandse versie
uitkomt. Meer info bij uw leverancier of op www.freedomscientific.com/fs_products/software_jaws70fea.asp
Jan Engelen, Infovisie VZW en K.U.Leuven
In het domein van de toegankelijkheid van
webpagina's is sinds kort een nieuw woord opgedoken: certificering.
In deze bijdrage willen we in het kort toelichten waarover het gaat, waarom certificering belangrijk is en wie er nationaal en internationaal mee bezig zijn.
Het is de lezers van InfoVisie Magazine natuurlijk niet onbekend dat het internet en vooral e-mail en de grote hoeveelheid webpagina's een enorme toename van de communicatie tot gevolg hebben voor iedereen, maar in het bijzonder voor de mensen met een leeshandicap. Dit is de groep personen die geen toegang hebben tot het "gewone" gedrukte boek. Voor hen is het internet relatief immers belangrijker omdat er zo'n enorme hoeveelheid tekstinformatie beschikbaar is.
Op het eind van de vorige eeuw werden daarom in het kader van het World Wide Web consortium (meestal afgekort tot W3C) de eerste stappen gezet om tot richtlijnen voor toegankelijke webpagina's te komen. Deze W3C-WAI richtlijnen zijn intussen wel voldoende bekend en ook in InfoVisie Magazine hebben wij er al herhaaldelijk aandacht aan besteed1.
De WAI richtlijnen zijn geen wetten, maar richtlijnen die sterk gepromoot worden en waar in heel wat landen naar gerefereerd wordt. In de voorbije jaren hebben steeds meer organisaties en groepen (waaronder de Europese Commissie) zich op vrijwillige basis geëngageerd om de WAI richtlijnen voor toegankelijke webpagina's toe te passen.
Maar intussen is de wetgeving op internationaal vlak sterk geëvolueerd, en waar men vroeger als gebruiker "blij was" als de richtlijnen al toegepast werden, is men de laatste jaren geëvolueerd naar een verplichting om toegankelijke webpagina's te maken. In de Verenigde Staten hebben de "Americans with Disabilities act" en de zgn. 508 richtlijnen een sterke invloed gehad. In 2002 werd een Europese studie gemaakt waarin nagegaan werd hoe de Europese landen het begrip "toegankelijkheid" in hun wetten interpreteerden: in sommige landen was het begrip toegankelijkheid beperkt tot de toegankelijkheid van gebouwen, in andere kon een bestaande wet ook ingeroepen worden om de toegang tot informatie (e-Accessibility) te garanderen.
In verschillende Europese landen is sindsdien speciale wetgeving ontstaan met de verplichting om publieke informatie op een toegankelijke manier aan alle burgers aan te bieden. Voorlopers zijn hier Engeland, Ierland, Duitsland, Portugal, Italië. In deze twee laatste landen gaat de wetgeving ook verder: alle gebruikte software moet er toegankelijk zijn of toegankelijk gemaakt kunnen worden2.
Ondanks het feit dat het W3C praktisch alle aspecten van het huidige internet organiseert en de meeste gebruikte internetstandaarden van hun hand zijn (HTML, XML, XSLT en nog een paar dozijn andere), is het geen internationaal erkend standaardisatieinstituut. Dit heeft ertoe geleid dat in bijna alle nationale wetgevingen slechts onrechtstreeks naar de WAI richtlijnen kon verwezen worden. In de praktijk kwamen de richtlijnen terecht in aanvullingen of appendices bij de echte wetteksten. In de meeste landen zijn deze richtlijnen "licht" aangepast of "verbeterd". Dit is een eerste struikelblok om tot oplossingen op Europees vlak te komen.
Vermits we nu in de fase van verplichte maatregelen gekomen zijn, begint ook een tweede probleem de kop op te steken.
De eerste versie van de WAI richtlijnen (in het jargon WCAG1.0 genoemd) vertoont nogal wat leemten. Zo worden voor een aantal aspecten (bv. hoe de leesbaarheid voor personen met een mentale achterstand te testen) slechts benaderende richtlijnen gegeven.
In de volgende versie (die sinds vele jaren bestudeerd en uitgewerkt wordt3) zou hieraan gedeeltelijk tegemoet gekomen worden.
Gezien een verplicht respect voor toegankelijkheid ook economische en financiële consequenties heeft, is er duidelijk meer nodig dan de richtlijnen zelf. Zo is het van het grootste belang dat de testende groepen over heel Europa dezelfde werkwijze hanteren. Indien deze niet geüniformiseerd zou worden, is het op termijn onmogelijk om bv. een weblogo (zoals Blindsurfer of Drempels Weg) op Europees vlak enige waarde te geven. Bovendien kan men van webbouwers en opdrachtgevers slechts een financiële inspanning vragen als er controleerbare resultaten tegenover staan.
Een dertigtal Europese organisaties en bedrijven hebben op 28 april 2003 een samenwerkingsovereenkomst gesloten om op termijn tot een uniforme werkwijze voor het testen van websites te komen. Onder meer Blindsurfer (BLL/ONA), KULeuven-Docarch en Bartimeus/Drempels Weg waren bij de ondertekenaars, samen met enkele bedrijven gespecialieerd in de aanmaak van toegankelijke webpagina's.
Verschillende "task forces" hebben in een serie van werkvergaderingen een pak interessante informatie hierover verzameld, die op de Euroaccessibility website4 kan geraadpleegd worden.
Het Euroaccessibility consortium heeft als voornaamste verdienste dat het aan alle betrokkenen duidelijk gemaakt heeft dat er meer nodig is dan de WAI richtlijnen. Een zevental leden van dit consortium, waaronder ook de onderzoeksgroep DocArch van de K.U.Leuven, hebben, om hun doelstellingen te kunnen verwezenlijken, in de loop van 2003 besloten aan een Europees projectvoorstel (Support-EAM) te werken dat ook effectief aanvaard werd5. Het kan niet ontkend worden dat dit tot enige wrevel bij sommige andere Euroaccessibility partners geleid heeft.
De Europese Commissie heeft ook vastgelegd dat de drie actuele Europese onderzoeksprojecten rond webtoegankelijkheid (waaronder Support-EAM) dienden samen te werken in een verband dat de Wabcluster genoemd wordt6.
Het Support-EAM project, heeft op zijn beurt, de fundamenten gelegd om tot een standaardisatie van de procedure voor het uitreiken van een toegankelijkheidslabel te komen, althans op Europese schaal. Dit is wat men certificering noemt. Het actuele werk gebeurt in het kader van een voorbereidende standaardisatie actie, een zgn. CEN Workshop. Iedereen die in deze problematiek geïnteresseerd is (en dus niet uitsluitend Support-EAM partners) kan aan de werkzaamheden deelnemen7.
Er hebben intussen twee vergaderingen van deze workshop plaatsgehad. Van bij de start bleek er nogal wat controverse te bestaan over het certificeringsidee in het algemeen en over de specifieke uitwerking ervan in het domein van de webtoegankelijkheid. In het najaar van 2006 moet CWA/WAC zijn conclusies bekend maken en kan er o.m. beslist worden of er een echte standaardisatie actie uit zal volgen. Intussen wordt binnen de projecten binnen de Wabcluster8 een universele evaluatie methodologie voor websites ontwikkeld (UWEM).
Wij houden u op de hoogte
Voetnoten:
Katrien Roos, Jeroen Baldewijns - Blindenzorg Licht en Liefde
Momenteel vinden we een ruim aanbod aan leestoestellen op de Vlaamse markt, waarvan wij dit viertal getest hebben: EasyReader, Reporter, Poët en Hedoscan.
De leesmachines zijn voornamelijk bedoeld voor die mensen die het niet zien zitten om met computer en scanner aan de slag te gaan, maar die toch via spraakweergave hun documenten en briefwisseling willen raadplegen. Meestal zegt het pc-gebeuren hen niet veel of zijn ze ervan overtuigd dat ze niet voldoende technisch onderlegd zijn om met de pc te kunnen leren werken. Alhoewel een autonoom leestoestel eigenlijk een gestripte Windows-pc is, zorgt de eenvoudige bediening ervoor dat een grote groep van blinde en slechtziende mensen aangesproken wordt.
In elk leestoestel kan je een tekstherkenningsprogramma terugvinden, dat ervoor zorgt dat alle gedrukte tekst herkend wordt en een spraaksyntheseprogramma dat deze tekst voorleest. Hoewel alle toestellen vlot tekst herkennen, verschillen ze toch wel wat bij de weergave van complexe documenten.
Bij alle toestellen die we getest hebben, was RealSpeak geïnstalleerd, wat garant staat voor goed verstaanbaar voorgelezen documenten.
Elke leverancier wil ons graag doen geloven dat zijn toestel sneller is, maar wij zagen geen markante verschillen. De opstartsnelheid, de snelheid van het inscannen en herkennen van de documenten lagen bij alle toestellen quasi gelijk. Het gaat om minieme verschillen, zodat deze niet opgenomen worden in het testverslag.
Alle toestellen bieden spraakondersteuning bij het bedienen van de knoppen.
Voor deze vergelijkende test hebben we de toestellen niet gespaard. We hebben een uitgebreid assortiment voorwerpen en documenten verzameld waar we elk van de toestellen op los lieten:
De EasyReader wordt geleverd met een Nederlandstalige, beknopte maar duidelijke handleiding in tekstvorm, die gemakkelijk onder de scanner gelegd kan worden. Een iets uitgebreidere handleiding zou wenselijk zijn. De procedure voor het wisselen van de talen mocht bijvoorbeeld wat duidelijker uitgelegd worden. Ook bijgeleverd zijn de Windows-cd en de cd-rom die bij het moederbord hoort, waardoor we kunnen stellen dat het toestel uiterst volledig en correct geleverd wordt.
Uniek is hij, als je gaat inscannen. Eén van de acht beschikbare muziekjes wordt afgespeeld zolang het herkennen van de tekst bezig is. Er is een "shuffle"-functie voor deze muziek ingebouwd, zodat het na enkele scans niet begint te vervelen. Dit muziekje heeft als voordeel dat, wanneer je te ongeduldig wordt, je niet nodeloos andere toetsen begint in te drukken. Naargelang de complexiteit van het document kan het meer dan één minuut duren vooraleer de tekst wordt voorgelezen en het muziekje is een niet mis te verstane indicatie over de voortgang van het scanproces.
De EasyReader bestaat uit één modern ogende behuizing, die vooraan 12 knoppen telt. Een aan/uitknop, vier knoppen voor het regelen van het volume en spreeksnelheid, een scanknop, een knop voor het schakelen tussen voorlezen van gescande documenten en Daisyboeken en 5 navigatieknoppen. Deze knoppen zijn goed voelbaar, lichten op als het toestel aanstaat en contrasteren hierdoor goed met de behuizing. Een bijkomend voordeel is dat aan elke knop maar één functie gekoppeld werd. Daardoor blijft het toestel erg eenvoudig in gebruik. Om de eenvoud te bewaren, heeft de producent ervoor gekozen om standaard geen opslagmogelijkheid te voorzien in zijn toestel. Niettegenstaande kan voor diegenen die deze gebruikseenvoud wel op prijs stellen maar toch documenten willen opslaan, een apart toetsenbordje worden meegeleverd, waarmee een beperkt aantal documenten kunnen worden opgeslagen.
De EasyReader beschikt over twee luidsprekers die een zeer aangename klankondersteuning bieden, zelfs wanneer het volume op maximum staat.
De EasyReader kan optioneel ook een Daisyspeler bevatten, die dezelfde navigatieknoppen gebruikt als het voorleestoestel.
De EasyReader gebruikt het tekstherkenningsprogramma OmniPage Pro.
Het prijskaartje is verrassend laag in vergelijking met de andere toestellen. Voor € 2690 heb je een voorleestoestel zonder Daisyspeler en voor € 2890 heb je er één met Daisyspeler ingebouwd. De Belgische leverancier Koba Vision uit Leopoldsburg is tevens ook de producent van dit toestel.
Bij het uittesten ondervonden we enkel problemen met teksten die een ingewikkelde lay-out hadden, zoals een krant. Zo werden sommige titels aan een ander artikel gelinkt, waardoor je soms vreemde verhalen te horen kreeg. Uit ondervinding bleek wel dat als we dezelfde krant of brochure nogmaals inscanden nadat we deze gedraaid hadden, we soms toch nog een aanvaardbare weergave kregen van hetgeen geschreven stond. In de handleiding staat trouwens te lezen dat een tekst in kolommen goed te lezen is, behalve als de titel van het artikel midden in de tekst staat en niet bovenaan. Deze eerlijkheid valt te appreciëren, temeer omdat de andere toestellen dit ook niet kunnen waarmaken, maar dit niet vermelden.
De Poët werd ons geleverd zonder handleiding.
De Poët kan je weten te appreciëren vanwege de grote opdruk op de zwarte contrasterende knoppen. De bediening is eenvoudig en blijft vrij eenvoudig, ook al wordt er gebruik gemaakt van een menu.
De Poët bestaat uit één behuizing met vooraan een schuin lopend bedieningspaneel met 6 drukknoppen en 2 draaiknoppen. Er zijn een aan/uitknop, een scanknop en 4 navigatietoetsen, die tevens toegang geven tot het menu. Met de draaiknoppen kan je het geluidsvolume en de spreeksnelheid regelen. Het wijzigen van de spreeksnelheid vraagt wat handigheid, omdat tussen het ogenblik van de draai aan de knop en het vertragen/versnellen van de spraak enkele seconden verloopt.
Er bevindt zich één luidspreker vooraan die, met het volume op zijn luidst, nog goed verstaanbaar blijft.
Je hebt uitgebreide instelmogelijkheden door gebruik te maken van het menu (zoals de spraak van de menu's aanpassen, instelmogelijkheden voor kolommen detecteren,...)
Bij het afsluiten van de Poët is er een piepsignaal en de melding dat de Poët wordt uitgeschakeld. Er is geen mogelijkheid om een Daisyspeler te integreren of een diskette of cd-rom te laten lezen.
De prijs van dit toestel bedraagt € 3710. De producent is Baum en het toestel wordt in België verdeeld door de firma Erocos in Zolder.
Bij het uittesten van de Poët gaf deze problemen met een grafisch complexe folder, een krant en een treinticket/bankuittreksel. Zo werd de informatie op het treinticket en bankuittreksel helemaal door elkaar gegooid.
De Hedoscan wordt geleverd met 2 afdekplaatjes en zowel een gesproken als een gedrukte handleiding, maar deze zijn enkel in het Duits. Op het toestel staat wel degelijk RealSpeak, maar dan niet de Vlaamse maar wel de Nederlandse versie.
Bij het gebruik van de Hedoscan is het duidelijk waar het kind geboren is. Gesproken boodschappen bij knoppen bevatten soms een al te letterlijke vertaling uit het Duits (om opgeslagen document terug op te roepen: "invoegen" (?), beëindigen wordt uitgesproken als "be-aindigen" en ook de handleiding op het toestel zelf is enkel terug te vinden in het Duits.
Het meest opvallende aan dit toestel is dat het uit twee componenten bestaat, het bedieningsblok en de scanner die met klittenband aan mekaar zijn vastgemaakt. De lange zijde van het toestel is tevens ook de bedieningszijde, waardoor de scanner zijdelings moet geopend worden. Op de scanner is hierom een bolle knop geplaatst, wat dit gemakkelijker maakt.
Op het bedieningspaneel bevinden zich 3 draaiknoppen en 16 contrasterende drukknoppen die door het gebruik van een afdekplaatje verzonken liggen. Met de draaiknoppen kan je het volume regelen en de toonhoogtes. Met de drukknoppen kan je navigeren in de tekst, in het menu navigeren, een scanknop, een annuleringsknop, een bevestigingsknop, een knop om op te slaan en een knop om documenten op te roepen. Voordeel is dat er aan de knoppen geen dubbele functies zijn toegewezen, waardoor je toch wel wat mogelijkheden hebt, zonder in een al te complex menu te moeten werken. De afdekplaatjes maken het dan weer mogelijk om, door de afdekking van een aantal toetsen, de bediening van de Hedoscan te vereenvoudigen en dus aan te passen aan de capaciteiten van de gebruiker. Er is ook een scanknop, maar deze moet je twee maal indrukken voor er effectief gescand wordt.
Er is een mogelijkheid om de gelezen documenten op te slaan en je kan de opgeslagen documenten verdelen over verschillende mappen. De opgeslagen documenten kan je markeren door een zelf ingesproken documentnaam. Dit doe je door middel van het menu.
De aan/uitknop is een tuimelknop en bevindt zich aan de rechterzijde van het toestel.
Bij het opstarten vermeldt de stem dat je nog x pagina's kan opslaan en doet het toestel melding van het laatst gescande document (ook al is dit niet opgeslagen). Bij het uitschakelen van het toestel is er geen signaal of melding dat het toestel afgesloten wordt, wat toch erg jammer is.
De producent is Hedo Reha-Technik. Het toestel kost € 4102 en is in België verkrijgbaar bij de firma Integra in Heverlee.
Bij het testen ondervindt de Hedoscan problemen bij het voorlezen van kranten. De artikels worden door elkaar gegooid en in onlogische volgorde uitgesproken.
Ook werd onze testtekst in 8 kolommen als één doorlopende regel gelezen en van het treinbiljet werd de prijs niet uitgesproken.
De Reporter wordt geleverd met een uitgebreide gesproken en gedrukte handleiding en met een hoofdtelefoon.
Het toestel bestaat uit één behuizing met vooraan een hellend bedieningspaneel met 2 luidsprekers. Op het bedieningspaneel kunnen we een volumedraaiknop en 8 drukknoppen terugvinden, waarvan een aan/uitknop, een knop voor tijdweergave, 5 knoppen met de navigatietoetsen, een scanknop en een weergave/pauzeknop. Voor meer geavanceerde functies moeten combinaties van meerdere knoppen worden ingedrukt, wat niet altijd even eenvoudig is en dus oefening vergt.
Bij het opendraaien van het volume wordt de stem minder verstaanbaar omwille van de mindere geluidskwaliteit van de luidsprekers.
Het automatisch herkennen van de taal in het document is een zeer groot pluspunt en de Reporter is de enige in zijn soort die dit kan.
De Reporter maakt gebruik van het tekstherkenningsprogramma Kurzweil 1000.
De Reporter is ongetwijfeld de meest gecompliceerde van de vier, maar de producent heeft toch geprobeerd de basisfuncties eenvoudig te houden. Het vraagt in het begin wat oefening en het intensief doorlopen van de handleiding, maar zodra je de toepassingen onder de knie hebt, toont de Reporter zich als een enorm veelzijdig toestel.
De Reporter bevat een diskette en een cd-rom-station en is bruikbaar als Daisyspeler. Het diskettestation is niet alleen handig voor het opslaan van ingescande documenten, maar is ook zeer handig om documenten te laten voorlezen, die je in digitale vorm (html, word, txt, DigiKrant) aangeleverd krijgt. Ook een cd-rom met tekstbestanden kan je laten voorlezen.
De prijs voor het toestel bedraagt € 4200 met 1 taal en € 4600 met 4 talen.
De Belgische leverancier Sensotec uit Brugge is tevens producent van het toestel.
Uit de testresultaten bleek het volgende:
Het annuleren van scannen is altijd mogelijk wat een niet te onderschatten handigheidje is.
Het toestel zegt wanneer een tekst slecht herkend is (bv. bij onze testfolder met de kleurovergangen) waardoor je weet dat je fouten moet incalculeren.
Bij het inscannen van een boek kan je met de knoppen pauze en scannen opeenvolgend scannen, terwijl de reporter nog aan het voorlezen is.
Het voorlezen van diskette en cd-rom was geen enkel probleem en zelfs daar wordt de taal automatisch herkend. Maar zelfs de Reporter ondervindt problemen met het lezen van kranten of grafisch ingewikkelde folders. De volgorde wordt door elkaar gegooid en levert geen logisch geheel meer op.
Een niet te onderschatten voordeel tenslotte, is dat je door de producent gratis instellingenbestanden kan laten aanmaken en installeren. Deze instellingenbestanden kunnen ervoor zorgen dat bepaalde typedocumenten (bijvoorbeeld je favoriete tv-blad) correcter weergegeven worden. Dit is vooral handig bij veel gebruikte typedocumenten.
Als je op zoek bent naar een zeer eenvoudig en
bovendien een budgetvriendelijk toestel, dat eventueel een Daisyspeler
bevat, dan is de EasyReader beslist een aanrader. Bent u op zoek naar
een toestel dat documenten kan opslaan en toch niet te moeilijk in
gebruik is, dan zijn de Poët en de Hedoscan een optie. Heeft u
behoefte
aan het lezen van documenten in diverse talen, u wilt een
opslagmogelijkheid die van een diskette gebruik kan maken, u wilt ook
documenten consulteren die op diskette of op cd-rom staan, wilt u ook
nog eens een Daisyspeler en een leestoepassing voor uw DigiKrant en u
wordt niet afgeschrikt als u eerst een handleiding moet doorlopen, dan
is de Reporter iets voor u. We hadden niet direct de ervaring dat het
ene toestel beter was dan het andere, maar qua bediening moet je toch
even uitkijken naar wat het best bij je noden / wensen / mogelijkheden
aansluit.
Gerrit Van den Breede - KOC
Dit artikel is een geactualiseerde versie van
een artikel dat in maart 1999 verschenen is in dit tijdschrift. Het
toenmalige artikel was het verslag van een informatienamiddag over
communicatiehulpmiddelen voor doofblinden.
Doofblindheid is een ongenuanceerde term voor de combinatie van visuele en auditieve beperkingen. Deze combinatie kan variëren van slechthorend en slechtziend tot volledig doof en blind. Na overleg met enkele specialisten uit het veld bleek dat het erg zinvol zou zijn om, naast een voorstelling van zuiver technische hulpmiddelen, ook aandacht te besteden aan de meest gebruikte niet technologische communicatiemethodes voor doofblinden in Vlaanderen. Hiervoor konden we een beroep doen op de deskundigheid van Paul Bulckaert, orthopedagoog bij het Koninklijk Instituut Spermalie te Brugge.
Communicatie tussen een ziende en iemand met een sensoriële handicap omvat veel meer dan het strikt doorgeven van boodschappen. We zetten de belangrijkste andere aspecten op een rijtje.
Communicatietechnieken kunnen enerzijds ingedeeld worden per zintuig: visueel, auditief of tactiel. Anderzijds kunnen we ze indelen volgens de gebruikte symbolen: woorden, gebaren of andere, minder conventionele symbolen (bijvoorbeeld tactiele pictogrammen). Deze laatste worden slechts door sommige doofblinden gebruikt. Bij een aantal doofblinden zijn er nog functionele gehoorresten. In functie van spraakperceptie en/of het waarnemen van omgevingsgeluiden is hoorapparatuur vaak een zeer nuttig hulpmiddel. Wanneer er enige gehoorrest is, dan is het altijd nodig de mogelijkheden van hoorapparatuur, eventueel aangevuld met FM-apparatuur, grondig te onderzoeken en uit te testen. Ook de restvisus moet optimaal aangesproken worden. Visus, gehoor en tactiel functioneren zijn doorslaggevend bij de keuze van de communicatietechniek. Verder moet rekening gehouden worden met een aantal andere factoren zoals:
Dit zijn acht communicatietechnieken die courant gebruikt worden:
Hierna overlopen we de belangrijkste communicatiehulpmiddelen voor doofblinden. Het gaat daarbij hoofdzakelijk over geavanceerde apparaten. Bij elk apparaat wordt verwezen naar een plaats waar meer informatie te vinden is.
De Tellatouch is een toestel dat eruit ziet als een kleine typemachine met een qwertytoetsenbord en één braillecel. Dit toestel is reeds vele jaren op de markt als eenvoudig en draagbaar communicatietoestel. De ziende typt zijn boodschap op het toetsenbord en de doofblinde leest de tekst af op de braillecel. De Tellatouch is bruikbaar door doofblinden die braille kennen en kunnen praten. Het toestel is leverbaar door Howe Press (Verenigde Staten) en kost ongeveer 608 euro (zonder verzending, invoerbelasting en BTW). Zie https://support.perkins.org/store_product.asp?key={F4F388C9-3A81-4157-A660-841A8B2E2232}
Er is ons geen leverancier in België of Nederland bekend. Meer info in Vlibank (www.vlibank.be) en in de technische fiche, elders in dit tijdschrift.
Dit Screen Braille Communicator kunnen we beschouwen als een elektronische versie van de Tellatouch. Er is een Screen Braille Communicator met één braillecel en een uitvoering met acht cellen. Het toestel beschikt over een qwerty- of azertytoetsenbord, een brailletoetsenbord en een LCD-schermpje. Wanneer de doofblinde tekst intikt op het brailletoetsenbord kan de ziende deze tekst lezen op het LCD-scherm. Als de ziende tekst intikt op het toetsenbord kan de doofblinde deze tekst lezen op zijn braillecel(len). Een uitvoerige beschrijving is terug te vinden in een technische fiche in Infovisie Magazine van september 1998. De producent en leverancier is Chris Lagarde en de prijs voor de uitvoering met acht braillecellen bedraagt 1.780 euro (inclusief BTW). Dit hulpmiddel is in Nederland verkrijgbaar bij Worldwide Vision. Meer info in Vlibank (www.vlibank.be) en in de technische fiche, elders in dit tijdschrift.
Dit Block Letter Communicator is van dezelfde producent en leverancier als de Screen Braille Communicator maar heeft geen brailletoetsenbord en in plaats van één of meerdere braillecellen is een tactiel veld van vier bij vier pennetjes aanwezig. Op dit tactiel veld wordt de vorm van de letter of het cijfer nagebootst. De ziende tikt zijn boodschap op het toetsenbord tot het LCD-schermpje gevuld is. Ondertussen kan de doofblinde op eigen tempo de letters één voor één (hij beschikt daarvoor over een toets die het volgende teken oproept) voelen op het tactiel veld. De Block Letter Communicator is voor doofblinden die geen braille kennen en kunnen praten. Het toestel kost 1.314 euro (inclusief BTW). Dit hulpmiddel is in Nederland verkrijgbaar bij Worldwide Vision. Meer info in Vlibank (www.vlibank.be) en in de technische fiche, elders in dit tijdschrift.
Een draagbare computer wordt uitgerust met een schermuitleesprogramma en een 40-cellige brailleleesregel die onder het toestel bevestigd wordt. Zodra bijvoorbeeld de tekstverwerker WordPad opgestart is, kan de draagbare pc als communicatietoestel functioneren. De ziende tikt zijn boodschap op het toetsenbord en de doofblinde kan die op de brailleleesregel aflezen. Een bijkomend voordeel is dat de boodschappen kunnen bewaard worden op diskette of harde schijf. Dit hulpmiddel is bruikbaar door doofblinden die braille kennen en kunnen praten. Dergelijke configuratie kost tenminste 7.800 euro. Het is uiteraard niet te verantwoorden om dit soort apparatuur enkel aan te schaffen als communicatiehulpmiddel. Het eerste doel van dergelijke aankoop is te beschikken over mobiele tekstverwerkingsmogelijkheden, notitiefaciliteiten en gegevensbeheer (adressen, afspraken, ...). Meer info in Vlibank (www.vlibank.be) bij schermuitleesprogramma's en brailleleesregels.
Tabli, bestaande uit een gewoon toetsenbord en een LCD-schermpje, wordt aangesloten op het notitietoestel BrailleWave. Deze laatste is voorzien van een brailletoetsenbord en braillecellen. Functioneel ontstaat door het verbinden van deze twee een apparaat dat vergelijkbaar is met de Screen Braille Communicator. Wanneer de doofblinde tekst intikt op het brailletoetsenbord van de BrailleWave kan de ziende deze tekst lezen op het LCD-scherm van de Tabli. Als de ziende tekst intikt op het Tabli-toetsenbord kan de doofblinde deze tekst lezen op de braillecellen van de BrailleWave. Meer info in Vlibank (www.vlibank.be) en in de technische fiche, elders in dit tijdschrift.
Slechthorend- slechtziende doofblinden zullen, indien zij onvoldoende zelfstandig kunnen communiceren, in een groep vaak gebruik maken van een FM-apparaat. Een FM-apparaat bestaat uit een microfoon en zender enerzijds en een ontvanger gekoppeld aan het hoorapparaat anderzijds. In essentie dient een FM-apparaat om de afstand tussen de spreker en de luisteraar te overbruggen zodat de geluidssignalen optimaal ontvangen worden.
We zien doofblinde mensen FM-apparatuur op 2 manieren gebruiken; ofwel vraagt men om de microfoon door te geven tussen verschillende sprekers of men laat een orale tolk spreken in de microfoon van het FM-apparaat.
We zien ook geregeld doofslechtziende personen
gebruik maken van schrijftolken. Daarbij vragen ze de schrijftolk
uiteraard alles wat gezegd wordt neer te schrijven, maar dan in zeer
grote letters (soms puntgrootte 48 of zelfs 72), met een aangepast
contrast (velen verkiezen heldere letters op een donkere achtergrond
zoals witte of gele letters op zwart of blauw).
Kris Van Hees - kris@alchar.org
Voor de grootste deel van zijn bestaan was de
Personal Computer (pc) gebaseerd op een Microsoft besturingssysteem,
zoals MS-DOS of Microsoft Windows. Voornamelijk commerciële
schermuitleesprogramma's zoals JAWS en WindowEyes maakten de pc
toegankelijk voor blinde gebruikers. In de laatste 2 tot 3 jaren is er
een verandering gekomen in deze situatie. Het publiekdomein Linux
besturingssysteem begint meer populair te worden op de pc, zowel thuis
als op het werk. Deze verschuiving heeft ook invloed gehad op het
gebied van toegankelijkheid. Dit artikel geeft een kort historisch
overzicht van Unix screenreaders en bespreekt dan verder de huidige
toestand. Aan het einde worden een paar bedenkingen voor de toekomst
verwoord, gevolgd door een lijst met WWW verwijzingen voor alle
programma's die hier vermeld worden.
In het verleden was er minder interesse voor de toegankelijkheid van Unix omdat dit besturingssysteem voornamelijk op grote centrale computersystemen werd gebruikt. Enkel gespecialiseerd personeel had directe toegang tot het systeem, en de communicatie ermee was dan voornamelijk lijngeörienteerd [dit is het intypen van instructies] en liep via een netwerkconnectie. Eenvoudige schermuitleesprogrammatuur die beschikbaar was op het systeem van de gebruiker was dus voldoende omdat het de interactie met het Unix systeem lokaal kon interpreteren.
Rond 1992 werd toegankelijkheid voor Unix systemen belangrijker omdat nu de directe toegang in populariteit begon te stijgen. Deze verschuiving ging gepaard met de opkomst van vrijwel uitsluitend grafische omgevingen op Unix (bv.. SunOS/Solaris met X-Windows). Georgia Tech's College of Computing had een onderzoeksproject genaamd "Mercator" dat een goede poging deed om X-Windows toegankelijk te maken. Het onderzoek kreeg een nieuwe naam onder leiding van Sun Microsystems: Ultrasonix. Spijtig genoeg werd het nooit een echt succes.
Unix (en dan voornamelijk het populaire Linux) is nog steeds zeer bruikbaar in niet grafische vorm. Vandaar dat tekstgeoriënteerde schermuitleesprogrammatuur voor Unix nog steeds veel aandacht krijgt. In het vervolg van dit artikel zullen eerst de tekstgeoriënteerde schermuitleesprogramma's besproken worden, en daarna het enige programma dat op dit ogenblik een grafische Unix omgeving toegankelijk kan maken.
Net zoals vroeger Microsoft Windows vanuit DOS werd opgestart, bieden Unix systemen op een lager niveau een tekstgebaseerde gebruikersomgeving aan. Een grafische omgeving kan van op dit basissysteem manueel of automatisch opgestart worden. Doordat Unix een uitgebreid verleden heeft als tekstgebaseerd systeem is er heel veel programmatuur beschikbaar die geen grafische omgeving nodig heeft. Het is zelfs zo dat er heel wat gebruikers zijn die zelfs voorkeur geven aan die tekstomgeving.
Het is dan ook helemaal geen verrassing dat er verscheidene schermuitlees-programma's bestaan voor tekstgebaseerde Unix omgevingen. Het is makkelijker om deze programmatuur te ontwerpen, en vele gebruikers vinden dat deze omgevingen erg intuïtief werken.
De volgende schermuitleesprogramma's zijn momenteel beschikbaar:
Dit is eerder een uitbreiding van de Linux kernel dan een programma. Speakup is dan ook Linux-specifiek. Het belangrijkste voordeel is dat de schermuitleesfuncties deel uitmaken van het besturingssysteem, zodat geen programma's moeten opgestart worden omdat het systeem zelf toegankelijk is (tenzij een spraaksyntheseprogramma wordt gebruikt in plaats van een elektronische spraakmodule). Speakup is ook het enige systeem dat bijna de hele opstartprocedure van Linux toegankelijk maakt (de eerste stappen van de procedure zijn nog steeds niet toegankelijk omdat Speakup dan nog niet werkt).
Speakup gebruikt voornamelijk toetsencombinaties van het populaire DOS schermuitleesprogramma ASAP. Vermits het op het niveau van het besturingssysteem werkt, werken vrijwel alle tekstgebaseerde programma's zonder aanpassingen met Speakup.
Dit programma is technisch gezien niet echt een universeel schermuitleesprogramma, vermits het een gebruikersomgeving is bij het tekstverwerkingsysteem Emacs. Het is mogelijk om heel wat standaard Unix functies via Emacs uit te voeren, en via Emacspeak zijn deze functies ook toegankelijk via spraakuitvoer.
Het nadeel is dat Emacspeak beperkt is tot Emacs en de meeste uitbreidingen die er aan toegevoegd kunnen worden. Spraakoutput is pas beschikbaar nadat Emacs opgestart is.
Dit programma is een aanpassing van een populair Unix programma: screen. Het moet uitgevoerd worden nadat het Unix systeem opgestart is, en maakt een virtuele tekstomgeving aan die equivalent is met de standaard omgeving. De virtuele omgeving is verantwoordelijk voor alle interactie met de gebruiker. De schermuitleesfuncties zijn beperkt, en de toetsencombinaties zijn erg specifiek. Dit maakt het moeilijker om met dit programma te leren werken.
Dit programma gebruikt dezelfde methode als Screader: een virtuele tekstomgeving. De standaard toetsencombinaties zijn wederom erg specifiek, maar YASR maakt het mogelijk voor gebruiker om deze combinaties te herdefiniëren.
Vrijwel alle grafische omgevingen op een Unix systeem gebruiken X-Windows als basis. De omgeving zelf is een combinatie van functiebibliotheken en een programma dat de omgeving beschikbaar maakt voor de gebruiker. Dit is dikwijls een geïntegreerde omgeving zoals GNOME of KDE, hoewel sommige gebruikers bij voorkeur een schermbeheerder voor X-Windows gebruiken. Het verschil is voornamelijk dat met een schermbeheerder alle programma's onafhankelijk werken, en X-Windows gebruiken voor hun grafische voorstelling. In een geïntegreerde omgeving zijn de programma's onderdelen die opgenomen worden in de omgeving.
Voor schermuitleesprogrammatuur is dit verschil heel belangrijk omdat een geïntegreerde omgeving meer informatie heeft over de programma's die erin uitgevoerd worden, terwijl met een schermbeheerder enkel de voorstelling centraal behandeld wordt.
Het enige schermuitleesprogramma dat momenteel beschikbaar is voor Unix is Gnopernicus. Het werd ontwikkeld door Baum Engineering voor de GNOME geïntegreerde grafische omgeving voor Linux en Solaris op basis van de GNOME Accessibility Architecture, en werkt met zowel spraaksynthese als Braille leesregels. De reacties van gebruikers variëren nogal, voornamelijk ten gevolge van persoonlijke voorkeuren. Indien de gebruiker bijna uitsluitend GNOME toepassingen gebruikt, werkt Gnopernicus redelijk goed. Met niet-GNOME toepassingen is de situatie echter minder rooskleurig. Het schermuitleesprogramma verwacht dat toepassingen specifieke toegankelijkheidsinformatie beschikbaar maken, zodat toepassingen die dat niet doen, helemaal niet te gebruiken zijn via Gnopernicus.
In praktijk is het een kwestie van persoonlijke smaak. Gebruikers van Microsoft Windows met bvb. JAWS of WindowEyes weten al dat de meest gebruikte programmatuur goed werkt op de pc, hoewel er zeker een hele verzameling van toepassingen bestaat die niet goed ondersteund worden. Met Gnopernicus is de situatie gelijkaardig. De meest gebruikte toepassingen hebben een GNOME versie die goed toegankelijk is, terwijl andere programma's minder toegankelijk zijn (of helemaal niet).
De toekomst is niet helemaal duidelijk. Tekstgebaseerde omgevingen zullen heel waarschijnlijk beschikbaar blijven, en de toegankelijkheid ervan met bv. Speakup is al op een heel hoog niveau. De voornaamste vooruitgang die nog kan verwacht worden is spraaksyntheseprogrammatuur als een module voor het besturingssysteem.
Voor grafische omgevingen is de situatie moeilijker. De GNOME en KDE projecten hebben de duidelijke doelstelling om zo snel mogelijk competitie te kunnen aangaan met Microsoft Windows als standaard omgeving voor pc's. De nadruk ligt dan ook op een beperkt aantal toegankelijke toepassingen in plaats van meer algemene schermuitleesprogrammatuur. De verantwoordelijkheid om programmatuur toegankelijk te maken lijkt dan ook terug te verschuiven naar de ontwerpers van die toepassingen.
Huidig onderzoek zal hopelijk een alternatief kunnen bieden in de toekomst. Unix systemen geven gebruikers een uitgebreide keuze van toepassingen, dikwijls met meerdere programma's die dezelfde functie uitvoeren. Het is belangrijk dat deze uitgebreide keuze ook beschikbaar blijft voor blinde gebruikers. Een ander belangrijk onderdeel van huidig onderzoek is dat ontwerpers van toepassingen weinig of geen extra werk zouden moeten doen om de programma's toegankelijk te maken.
De toekomst zal duidelijk maken welke richting de toegankelijkheid van Unix systemen zal uitgaan.
Speakup: www.linux-speakup.org/
Emacspeak: http://emacspeak.sourceforge.net/
Screader: http://web.inter.nl.net/users/lemmensj/homepage/nl/screader.html
YASR: http://yasr.sourceforge.net/
Gnopernicus:
www.baum.ro/gnopernicus.html
Sarah Ferwerda, ergotherapeut
Dit artikel vat de voornaamste resultaten samen
van de afstudeerscriptie die ik in de periode van februari tot en met
juni 2005 maakte. Hierbij werd een antwoord gezocht op de vraag: "Hoe
zet ik voor de ergotherapeuten van Visio Zuidwest-Nederland een
bruikbaar preventieprogramma op, in de vorm van een voorlichting over
CANS bij gebruik van de brailleleesregel voor visueel beperkte mensen?".
(CANS is de meer recente benaming van RSI, repetitive strain injury)
Voor dit onderwerp heb ik gekozen omdat ik me
tijdens mijn stage bij een ergonomisch adviesbureau veelvuldig
bezighield met CANS bij beeldschermwerkers en er ook voorlichting gaf
hoe CANS bij de werknemers kon voorkomen worden.
Vlak voordat ik mijn stage afrondde, kwam ik in contact met een jongen die studeerde en blind was. Hij maakte voor zijn studie gebruik van een laptop, voorzien van een brailleleesregel. Vanwege klachten aan schouders, nek en armen was hij in behandeling bij een oefentherapeut. Dit wekte mijn aandacht.
Er bleek immers nog weinig onderzoek gebeurd te zijn naar klachten aan arm, nek en/of schouder (CANS) bij gebruik van de brailleleesregel. Ook de risicofactoren verbonden aan het werken met een brailleleesregel en de mogelijke oplossingen waren niet precies bekend.
In mijn scriptie werden de volgende onderwerpen
uitgewerkt: definities, omschrijving van de doelgroep, RSI of CANS,
risicofactoren bij brailleleesregelgebruik en preventieve maatregelen.
Dat heeft geleid tot de uitwerking van het schema voor een voorlichtingsbijeenkomst over CANS. Zoals bekend, ondersteunt de organisatie Visio mensen met visuele en/of meervoudige beperkingen bij het verwezenlijken van hun wens tot zelfstandig leven, leren, wonen en werken .
In dit artikel vindt u een korte beschrijving
van CANS, de voornaamste resultaten van mijn relatief beperkt
onderzoek, de voorlichting en de risicofactoren bij
brailleleesregelgebruik en de mogelijke preventieve maatregelen.
CANS is een andere benaming voor RSI, repetitive strain injury, een term die regelmatig gebruikt werd voor klachten na langdurig werken met toetsenborden.
Sinds september 2004 heeft een panel van 46 afgevaardigden van elf medische en paramedische beroepsorganisaties zich gebogen over een nieuwe naam, de definitie en de indeling van arm-, nek- en/of schouderklachten, die voor alle beroepsgroepen bruikbaar moest zijn en waarbij de naam CANS ontstond. De afkorting staat voor: Complaints of the Arm, Neck and/or Shoulder, in het Nederlands: klachten aan arm, nek en/of schouder. De aangenomen definitie van CANS is: klachten van het bewegingsapparaat in arm, nek en/of schouder waaraan geen acuut trauma of systematische ziekte ten grondslag ligt. De aandoening zit in pezen, zenuwen en/of spieren.
CANS-klachten kunnen op verschillende manieren
tot uiting komen, zoals pijn, gevoel van vermoeidheid, kramp,
stijfheid, krachtsverlies, coördinatieverlies, huidverkleuringen,
temperatuurverschillen en tintelingen. De klachten kunnen ook in
meerdere lichaamsgebieden tegelijk voorkomen.
CANS is geen diagnose op zich, er is een model voor CANS opgesteld dat de klachten indeelt in specifieke en aspecifieke aandoeningen.
Een aandoening is slechts een specifieke CANS als deze te diagnosticeren is. Dit betekent dat op basis van onderscheidende kenmerken de diagnose reproduceerbaar gesteld moet kunnen worden. Op deze wijze heeft het panel 23 aandoeningen als specifieke CANS benoemd. De aandoeningen worden als afzonderlijke aandoeningen benaderd en behandeld en worden dus niet als één grote groep van klachten gezien. Alle klachten die niet als specifieke CANS te diagnosticeren zijn, worden aspecifieke CANS genoemd.
Bij CANS is preventie van groot belang. Voorlichting kan daarbij een grote rol spelen.
Van voorlichting kunnen verschillende definities gegeven worden. Er zijn ook verschillende vormen en manieren van voorlichting. Kenmerken van voorlichting zijn:
Vanuit de voorlichtingskunde heb ik gekozen voor interpersoonlijke voorlichting omdat hieronder ook groepsvoorlichting valt. Het werken in groepen biedt bepaalde mogelijkheden, waaronder een vertrouwensbasis, een wederzijdse bron van kennis en ervaring en een veilige oefenplaats.
Bij preventie, in dit geval van CANS-klachten,
gaat het om een specifieke doelgroep. De personen in deze doelgroep
hebben nog geen gezondheidsklachten en daardoor kunnen zij het idee
hebben dat preventie voor hen niet belangrijk is. Zij zien vooral
resultaat op korte termijn. Ze zetten zich in, ze doen moeite maar het
heeft geen onmiddellijk resultaat. Terwijl het resultaat op lange
termijn is dat zij geen klachten hebben. Het is daarom moeilijker om
deze personen te bereiken, te motiveren en te veranderen.
Het doel van een groepsvoorlichting is het
voorkomen van CANS. Daarvoor is informatieve voorlichting het beste
middel. Binnen dit type voorlichting is de werkvorm 'lezing' in
combinatie met (groeps)discussie zeer geschikt.
Eén van mijn opdrachten was de inhoudelijke invulling van een voorlichtingsbijeenkomst uit te zoeken.
De doelgroep voor de voorlichtingsbijeenkomsten werd als volgt gedefinieerd: visueel beperkte mensen in de leeftijd tussen twaalf en zestig jaar die het brailleschrift kunnen lezen en schrijven, ook wel braillevaardige blinde mensen genoemd. Het gaat om een groep mensen die ook een scherm met tekstvergroting niet kunnen lezen. De doelgroep heeft geen andere beperking dan hun visuele beperking.
Bijna alle mensen uit deze doelgroep blijken
een computer thuis te hebben en te beschikken over een
brailleleesregel. De computer en brailleleesregel worden gebruikt voor
e-mail, internet en tekstverwerking. Van de vijf ondervraagde mensen,
die meer dan twee uur op een dag gebruik maken van de computer met
brailleleesregel zijn er drie die klachten hebben aan hand, pols, arm,
schouder of nek.
Ook de producenten van brailleleesregels werden ondervraagd. De eerste gelooft dat CANS niet voorkomt bij gebruik van de brailleleesregel. Een andere producent geeft aan dat het theoretisch mogelijk is, maar heeft het in de praktijk nog niet meegemaakt. De derde producent zegt dat CANS zeker kan voorkomen bij gebruik van de brailleregel.
De risico's voor CANS bij computerwerk gelden ook bij het gebruik van brailleleesregels. Verschil is natuurlijk wel dat bij onze doelgroep het beeldscherm en de muis geen rol spelen als risicofactor:
Naast deze risicofactoren is er nog een extra risicofactor bij de brailleleesregel. Die heeft te maken met de instelling van de tegendruk, ook wel drukgevoeligheid, van de puntjes van de braillecellen van de brailleleesregel. Als er met de vingers hard gedrukt wordt om de puntjes te voelen, geeft dit spanning in spieren en pezen in de handen, armen en schouders. Hierdoor wordt het risico op klachten aan arm, nek en schouder vergroot. Of iemand hard drukt om te lezen is erg persoonlijk en deze factor zal dan ook niet voor iedereen gelden.
De volgende preventieve maatregelen vloeien voort uit de hierboven opgestelde risicofactoren:
Voor meer informatie over CANS kan men een folder vinden op de website: www.kenniscentrumakb.nl/images/uploads/HetCANSmodelnov2004.pdf
Over voorlichting kan dit boek geraadpleegd worden: Wapenaar et al., Basisboek voorlichtingskunde. Meppel, Boom, 1989.
Mijn afstudeerscriptie is aanwezig in de mediatheek van de Hogeschool Rotterdam locatie Museumpark. Ze kan ook via Visio Zuidwest-Nederland in Rotterdam geraadpleegd worden (adres hieronder).
Meer informatie over leven, leren, wonen en werken met een visuele beperking is te vinden op de website van Visio: www.visioweb.nl of bij Visio Zuidwest-Nederland.
Visio Zuidwest-Nederland
Wijnhaven 99
3011 WN ROTTERDAM
telefoon: +31 10 411 16 03
telefax: +31 10 413 43 75
website: www.visioweb.nl
Marc Wouters - KOC
De 8ste Europese conferentie van de
"Association for the Advancement of Assistive Technology in Europe"
(AAATE) ging door in Lille (Rijsel) van 6 tot 9 september 2005. Het
thema van de conferentie was: "Assistive Technology: from virtuality to
reality". Dit thema duidt op de problemen die onderzoekslabo's en
bedrijven ondervinden bij het in productie brengen van hun
ontwikkelingen/uitvindingen in het domein van hulpmiddelen. Op de
conferentie werden in verschillende parallelle sessies de zeer diverse
ervaringen van onderzoekers voorgesteld.
Hieronder vindt u een korte beschrijving van de door ons gevolgde sessies. De volledige teksten zijn te lezen in de proceedings: "Assistive Technology: from virtuality to reality" AAATE 2005; A. Pruski (Ifrath, FR), H. Knops (IRV, NL); IOS Press.
Het KOC leverde op deze conferentie een korte
bijdrage over de doelstellingen van de Vlibank en de relatie tussen
Vlibank en andere Europese databanken, waarvan de meeste zich
gegroepeerd hebben in de "International Alliance of Assistive
Technology Information Providers".
Niet alle sessies waren relevant voor personen
met een visuele handicap. Toch willen wij onze lezers ditmaal een zo
volledig mogelijk verslag brengen van wat er leeft in de Europese
wereld van aangepaste technologie.
Met de term "Smart home" proberen de onderzoekers en de bedrijven een nieuwe aanpak van omgevingsbediening (environmental control) te omschrijven. Omgevingsbediening "beperkt" zich in de eerste plaats tot het van op afstand bedienen van toestellen (radio, TV), lichten, deuren en ramen. Een Smart home biedt die mogelijkheden ook, maar integreert ze met actieve en passieve bewakingssystemen en de mogelijkheden om verschillende functies aan elkaar te linken zodat de gebruiker met één druk op de knop of door gewoon een kamer binnen te komen de functies van het huis kan bedienen. Een Smart home reageert op de activiteiten van de gebruiker in het huis. Er wordt een parallel getrokken tussen Smart homes en robots.
Volgens een Noorse test zou de installatie van een Smart home (gebaseerd op het EIB-bussysteem) niet meer kosten dan de installatie van een omgevingsbedieningssysteem met vergelijkbare functionaliteit.
De Europese Commissie voorziet, na de eEurope plannen, in een actieplan voor de volgende jaren onder de noemer: i2010. De doelstelling van dit plan is Europa aantrekkelijk te maken voor onderzoek en investering in ICT (informatie- en communicatietechnologie) zonder de inclusie van minderheidsgroepen te vergeten. Het plan is gebaseerd op 3 i's: information space, innovation and investment, inclusion
Toegang tot ICT voor personen met een handicap blijft dikwijls een probleem. Om dit op te lossen zijn er standaarden en opleidingen nodig. De EC zet zich in om standaarden uit te werken. De standaarden die op dit ogenblik ontwikkeld worden, zijn vrijwillige standaarden. De producenten mogen, maar moeten ze niet toepassen. De EC moet daarom trachten de producenten te overtuigen om de standaarden toe te passen. Pas als dat niet lukt zullen wettelijke maatregelen overwogen worden.
Bedenking
e-Accessibility en e-Inclusion staan op dit ogenblik waar de alfabetisering 150 jaar geleden stond.
e-Inclusion (iedereen toegang tot ICT, jong, oud, persoon met een handicap, ...) zal een taak zijn voor scholen. De scholen moeten de mensen opleiden zodat ze met ICT leren omgaan, zodat bijvoorbeeld het invullen en verzenden van een formulier op het web even eenvoudig wordt als het invullen van een papieren formulier.
Ideeën voor communicatietoestellen uitwerken vraagt veel tijd, terugkoppeling van gebruikers en medewerking van het verzorgende personeel. Het op de markt brengen van een communicatietoestel is misschien nog moeilijker, daarom worden de door labo's ontwikkelde programma's vaak gratis als MS-Windowsprogramma aangeboden op het internet. Vb: EDITH, Communicador.
De kwaliteit van communicatie hangt af van de
snelheid waarmee de gebruiker van het communicatietoestel kan
antwoorden. Hoe korter de pauzes, hoe hoger de kwaliteit van de
communicatie wordt beoordeeld. Het spellen van woorden en zinnen is te
traag! Voor "sociale communicatie" (koetjes en kalfjes) weegt de
snelheid van antwoorden op tegen de nauwkeurigheid van de boodschappen.
Er wordt gepleit voor het gebruik van een communicatietoestel waarin de
gebruiker voorbereide zinnen kan gebruiken. Dit heeft als gevolg dat
een dynamisch communicatietoestel de beste keuze is voor een persoon
met adequaat taalbegrip. (testen uitgevoed met communicatiesoftware
Contact)
In deze sessie kwamen diverse ontwikkelingen aan bod om een rolstoel automatisch taken te laten uitvoeren. Voorbeelden:
Gevarieerde sessie over:
Voorstelling van de "International Alliance of Assistive Technology Information Providers". Tien jaar na het debacle van Handynet lijkt het erop dat er toch een Europees Informatiesysteem kan ontstaan. Door de vrijwillige samenwerking van verschillende Europese databanken en het Amerikaanse Abledata kan er werk gemaakt worden van een portaalsite waarmee de persoon met een handicap tegelijkertijd in meerdere databanken naar hulpmiddelen kan zoeken en de informatie op een consistente manier kan raadplegen.
Er moet nog nagegaan worden of nieuwe leden van de "International Alliance of Assistive Technology Information Providers" toegang kunnen krijgen tot het portaal dat ontwikkeld is in het EASTIN project.
Toegang tot de informatie op het World Wide Web is niet evident voor personen met een handicap. De WCAG richtlijnen (Web Content Accessibility Guidelines) geven de richting aan die moet gevolgd worden. Nochtans lossen de richtlijnen niet alle problemen op (o.a. voor toepassingen met een webinterface zoals SAP) en kunnen ze soms tot tegenstrijdige oplossingen leiden (een persoon met een visuele handicap heeft andere eisen dan een slechthorende of dove).
Voor een goede toegang is het belangrijk dat de pagina opgebouwd wordt uit standaard HTML, CSS en dat er rekening gehouden wordt met de navigatie via de tabtoets. Een pagina met 100 links (een typische portaalsite) is niet toegankelijk voor een blinde die door de pagina wandelt via de tabtoets (hij moet immers gemiddeld 50-keer tabben om de juiste link te vinden).
Vervolg op de vorige sessie (Web Accessibility) waarbij de nadruk gelegd werd op het automatiseren van controles op de toegankelijkheid van webpagina's.
Er werd in de sessie ook een project voorgesteld waarmee baliemedewerkers zonder kennis van gebarentaal vlot kunnen communiceren met doven. De medewerker zoekt in het systeem op wat hij wil zeggen en een computersimulatie (signing Guido) gebaart de tekst naar de dove. Er werd veel aandacht besteed aan het snel opzoeken van de juiste boodschappen (zie ook sessie: AAC- Hardware and Sofware)
Voorstelling van een op Google gebaseerde zoekmachine die de resultaten van toegankelijke websites voorrang geeft.
Voorstelling van Webbie, een webbrowser voor blinden die tracht om de inhoud van een webpagina te ontdoen van de grafische vormgeving.
Voorstelling van een studie betreffende de minimale grootte van een scherm voor telecommunicatie via gebarentaal (3" of 7,5 cm is een minimum [vergelijkbaar met scherm van een pda])
Voorstelling in Hollywoodstijl over de mogelijkheden van virtuele realiteit (VR) in evaluatie, therapie en revalidatie. Simulatie van de reële omgeving en spelen en oefenen van vaardigheden in een virtuele omgeving bieden nieuwe mogelijkheden. De ontwikkeling van computerspellen en enkele militaire toepassen hebben geleid tot goedkope 3D-simulatiesoftware. Deze software, aangevuld met een aangepaste interface zal in de toekomst bruikbaar zijn voor therapie en revalidatieoefeningen.
In enkele toepassingen wordt nu al VR gebruikt, o.a. het afleiden van kinderen bij pijnlijke wondverzorging, het aanleren van vluchtwegen op scholen, het afleren van vliegangst of hoogtevrees, ...
On-screen toetsenborden (die letters tonen en met de muis bediend worden) in AZERTY-layout geven niet de snelste communicatie. In deze sessie werden 2 alternatieven voorgesteld. SOKEYTO en Keyglasses.
SOKEYTO laat toe om op een eenvoudige manier een alternatief voor de AZERTY-layout te ontwerpen en om 2 ontwerpen te vergelijken in "afgelegde afstand met de muis".
Keyglasses is een poging om een alternatief te maken door in de buurt van de cursor na het intikken van een letter de meest voor de hand liggende volgende letters te tonen. De evaluatie van Keyglasses leerde dat je wel minder de muis moest bewegen, maar dat het veel langer duurde om een tekst in te tikken (klikken) dan met de AZERTY-layout.
Op het domein van de productontwikkeling werden er op de AAATE conferentie vooral verdere ontwikkelingen (toepassingen van robotica in rolstoelbesturing en omgevingsbediening/smart homes), toepassingen en herhalingen van bestaande ontwikkelingen (on-screen toetsenborden) voorgesteld.
Op dit ogenblik wordt zeer veel aandacht
besteed aan de toegankelijkheid van ICT. Web-accessibility is een heet
onderwerp nu er meer en meer gestreefd wordt om alle informatie (vooral
vanwege de overheid) aan te bieden via internet. De WCAG-richtlijnen
vormen de basisregels om websites toegankelijk te maken. Met ongeduld
wordt echter uitgekeken naar het verschijnen van versie 2 van deze
richtlijnen.
De Apple Macintosh is nog steeds in de minderheid tussen het alles overheersende Windows geweld. Als er dan inspanningen geleverd worden om de toegankelijkheid van het Mac OS te verbeteren vallen die echter des te meer op. De nieuwste ontwikkeling heet Proloquo. Het gaat over een spraakweergave-oplossing die niet alleen voor slechtzienden maar ook voor andere handicaps zinvol kan zijn.
Engelse site over een Europese groep die zich reeds jarenlang de toegankelijkheid van telecommunicatieapparatuur (ruim op te vatten) aantrekt en ijvert voor verbeteringen. Momenteel wordt de nadruk gelegd op draadloze technieken, diensten en apparaten.
De afkorting EASTIN staat voor 'European Assistive Technology Information Network' wat in het Nederlands vertaald wordt als 'Europees Hulpmiddelen Informatie Netwerk'. Binnen dit Europees project worden de krachten gebundeld wat betreft hulpmiddelendatabanken, zoals de Vlibank er ook eentje is. Er zijn 6 partners en EASTIN wil het knooppunt vormen op het vlak van hulpmiddelen.
Jan Weijers is een Nederlander die een site heeft opgebouwd waarin een massa info te vinden is over HTML, de basistaal voor de opmaak van webpagina's. Op de Engelse pagina's staan alle aspecten beknopt en met verklarende voorbeelden uitgelegd.
Site van de Vlaamse Radio- en Televisieomroep
met een massa praktische tips over taalgebruik. De tips zijn
onderverdeeld in taalkwesties, uitspraak, spellen & schrijven en
landen. Er zijn uiteraard ook links te vinden naar andere taalsites.
Tactile Graphics 2005
Conferentie en tentoonstelling over tactiele grafismen ('tactile graphics') voor blinde en slechtziende kinderen en volwassenen. Toepassingsgebieden zijn het onderwijs, werksituaties, ontspanning en technieken voor de aanmaak. Georganiseerd door het RNIB; de koninklijke blindenorganisatie van Engeland. Op 30 november wordt optioneel een pre-conference workshop georganiseerd. De conferentie richt zich tot professionelen.
Plaats: Jury's Inn Hotel, Birmingham, Groot-Brittannië
Info: RNIB National Centre for Tactile Diagrams
58 - 72 John Bright Street
Birmingham B1 1BN
Groot-Brittannië
Tel.: +44 121 665 4257
Fax: +44 121 665 4201
Email: info@nctd.org.uk
Website: www.nctd.org.uk/conference/Conf2005/index.asp
ZieZo 2006
ZieZo is een hulpmiddelenbeurs die voor de elfde keer georganiseerd wordt; sinds 2005 in samenwerking met de Stichting Oogfonds Nederland. De toegang is gratis en men richt zich tot het grote publiek. Vanaf dit jaar wordt de beurs georganiseerd op een nieuwe locatie.
Plaats: Euretco Expo Center, Doornkade industrieterrein, Houten, Nederland
Info: Zie Zo bedrijfsbureau
Nederland
Telefoon: +31 35 588 55 83
E-mail: info@ziezo.org
Website: www.ziezo.org
COST 219 workshop: Testing for Accessibility
Workshop met als onderwerp: het testen op toegankelijkheid. Het betreft hier dan de toegankelijkheid van telecommunicatieapparatuur voor personen met een handicap. Deze workshop richt zich in de eerste plaats tot professionelen.
Plaats: Sevilla, Spanje
Info: Anna-Liisa Salminen
STAKES
Finland
Email: anna-liisa.salminen@stakes.fi
Website: www.cost219.org
SightCity 2006
Jaarlijkse vakbeurs over geavanceerde hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden. Deze beurs wordt georganiseerd door een verbond van een achttal Duitse hulpmiddelenproducenten. De toegang is gratis. De beurs richt zich tot het grote publiek.
Plaats: Sheraton Airport Hotel, Frankfurt, Duitsland
Info: SightCity Frankfurt
c/o Metec AG
Ingenieur-Aktiengesellschaft
Customer Service
Gutenbergstrasse 65a
70176 Stuttgart
Duitsland
Tel.: +49 711 66 60 30
Email: info@sightcity.de
Website: www.sightcity.de
AUTONOMIC Parijs
Negende editie van dit internationaal salon over diensten en hulpmiddelen voor een onafhankelijk leven van personen met een handicap. Deze conferentie richt zich tot het grote publiek.
Plaats: Paris Expo, Hall 4, Porte de Versailles, Parijs, Frankrijk
Info: ADES Organisation
Centre d'affaires le Lugo
15, rue du Docteur Roux
94600 Choisy le Roi
Frankrijk
Telefoon : +33 1 46 81 75 00
Fax: +33 1 46 81 77 00
Email: info@autonomic-expo.com
Website: www.autonomic-expo.com
ICCHP 2006: International Conference on Computers Helping People with Special Needs
Tiende internationale conferentie over hoe computers behulpzaam kunnen zijn voor personen met een handicap en voor ouderen. Op 10 en 11 juli wordt een preconferentie gehouden met workshops en seminaries over specifieke onderwerpen. Deze conferentie richt zich hoofdzakelijk tot professionelen.
Plaats: Johannes Kepler University, Linz, Oostenrijk
Info: ICCHP Conference Office
Klaus Miesenberger / Natascha Recknagl
Johannes Kepler Universität Linz
Institute Integriert Studieren
Altenbergerstraße 69
4040 Linz
Oostenrijk
Telefoon: +43 732 2468 1291
Fax: +43 732 2468 28821
Email: icchp@aib.uni-linz.ac.at
Website: www.icchp.org
12th World Conference of ICEVI
Twaalfde internationale conferentie van de International Council for Education of People with Visual Impairment.
Plaats: Putra World Trade Centre, Kuala Lumpur, Maleisië
Info: Website: www.icevi.org
Sight Village 2006
Hulpmiddelenbeurs met een groot aandeel van Britse producenten van geavanceerde hulpmiddelen voor personen met een visuele handicap. Naast het beursgedeelte worden er ook lezingen gehouden over onderwerpen die verband houden met hulpmiddelen. Deze beurs richt zich tot het grote publiek en de toegang is gratis.
Plaats: Clarendon Suites, Hagley Road, Birmingham, Groot-Brittannië
Info: Stewart Morehead
Queen Alexandra College
Court Oak Road, Harborne
Birmingham B17 9TG
Groot-Brittannië
Telefoon: +44 121 428 5050
E-mail: enquiries@qac.ac.uk
Website: www.sightvillage.org
CVHI 2006: 4th Conference on Vision and Hearing Technologies: State of the Art and New Challenges. To support Technologies for Independent Living and Work.
Internationale conferentie over technologie voor personen met een visuele en auditieve handicap. Deze conferentie richt zich hoofdzakelijk tot professionelen en heeft specifieke aandacht voor het werk van jonge onderzoekers.
Plaats: Hotel Andreas Hofer, Kufstein, Tirol, Oostenrijk
Info: Prof. Marion Hersh
University of Glasgow
Telefoon: +44 141 330 4906/5978
Email: m.hersh@elec.gla.ac.uk
Website: http://cwst.icchp.org/tutorials.htm
(*): Activiteiten waar het KOC en/of Infovisie
vzw aan deelnemen.
Producent
C.LAGARDE
Schotenhof 4
4841 RN Prinsenbeek
Nederland
Telefoon & fax: +31 765 42 04 63
E-mail: clagarde@xs4all.nl
Leveranciers en prijzen
Producent
C.LAGARDE
Schotenhof 4
4841 RN Prinsenbeek
Nederland
Telefoon & fax: +31 765 42 04 63
E-mail: clagarde@xs4all.nl
Leveranciers en prijzen
Producent
HANDY TECH ELEKTRONIK
Brunnenstrasse 10
72160 Horb
Duitsland
Telefoon: +49 7451 5546-0
Fax: +49 7451 5546-67
E-mail: info@handytech.de
Website: www.handytech.de/de/normal/produkte/fuer-blinde/tabli/index.html
Leveranciers en prijzen
Producent
PERKINS
175 North Beacon Street
Watertown, Massachusetts 02472
Verenigde Staten
Telefoon: +1 614 926 2027
Fax: +1 614 924 3434
E-mail: info@perkins.org
Website: www.perkins.org
Leverancier en prijs
Basiskenmerken
Aanvullende informatie
Producent
SILVERCREATIONS SOFTWARE AG
Campus Allee 9928
55768 Hoppstädten-Weiersbach
Duitsland
Telefoon: +49 6782 17 2740
Fax: +49 6782 17 2799
E-mail: info@silvercreations.de
Web: www.audiocharta.de
Leveranciers en prijzen
Basiskenmerken
Aanvullende informatie
Producent
KOBA VISION
De Oude Hoeven 6
3971 Leopoldsburg
België
Telefoon: +32 11 34 45 13
Fax: +32 11 34 85 25
E-mail: info@kobavision.be
Web: www.kobavision.be/nl/easyreader.html
Leveranciers en prijzen
Basiskenmerken
Aanvullende informatie
Producent
REHA-TECHNIK
Klausner Ring 18
85551 Kirchheim b. München
Duitsland
Telefoon: +49 899 04 89 90
Fax: +49 899 04 61 83
E-mail: info@hedo.de
Web: www.hedo.de/Mit/Produkte/hedoScanK.html
Leveranciers en prijzen
Basiskenmerken
Aanvullende informatie
Producent
BAUM
Schloss Langenzell
69257 Wiesenbach
Duitsland
Telefoon: +49 180 5 522 900 1000
Fax: +49 180 5 522 900 999
E-mail: info@baum.de
Web: www.baum.de/de/produkte/poet_compact.php
Leveranciers en prijzen
Basiskenmerken
Aanvullende informatie
Producent
FREEDOM SCIENTIFIC
11800 31st Court North
St. Petersburg, FL 33716-1805
Verenigde Staten
Telefoon: +1 727 803 8000
Fax: +1 727 803 8001
E-mail: intsales@freedonscientific.com
Web: www.freedomscientific.com
Leveranciers en prijzen
Basiskenmerken
Aanvullende informatie
Producent
SENSOTEC
Gistelsteenweg 112
8490 Varsenare
België
Telefoon: +32 50 39 49 49
Fax: +32 50 39 49 46
E-mail: info@sensotec.be
Web: www.sensotec.be/ASP/Catalog.asp?ID=Sensotec%20REPORTER&LC=0
Leveranciers en prijzen
ADVANCED TECHNICS
Tweehuizenweg 81, bus 9
B - 1200 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 763 09 08
Fax: +32 (0)2 770 58 13
E-mail: info@advtechnics.com
Web: www.advtechnics.com
BESS / STELLER SYSTEEMTECHNIEK
Griendtsveenweg 22a
7901 EA Hoogeveen
Nederland
Telefoon: +31 528 23 59 42
E-mail: info@bess.nl
Web: www.bess.nl
Hulpmiddelendienst
Oudenburgweg 40
B - 8490 Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 40 60 52
Fax: +32 (0)50 38 64 83
E-mail: hulpmid@blindenzorglichtenliefde.be
Web: www.blindenzorglichtenliefde.be
BRAILLELIGA
Engelandstraat 57
B - 1060 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 533 32 11
Fax: +32 (0)2 537 64 26
Email: info@braille.be
Web: www.brailleliga.be
DATA BRAILLE SERVICE
Antwerpsesteenweg 96
B - 2940 Hoevenen-Stabroek
Telefoon: +32 (0)3 828 80 15
Fax: +32 (0)3 828 80 16
E-mail: info@databraille.be
Web: www.databraille.be
DE CEUNYNCK NV
Kontichsesteenweg 36
B - 2630 Aartselaar
Telefoon: +32 (0)3 870 37 51
Fax: +32 (0)3 887 19 20
E-mail: l.herremans@deceunynck.be
Web: www.deceunynck.be
ERGRA ENGELEN
Kerkstraat 23
B - 2845 Niel
Telefoon: +32 (0)3 888 11 40
Fax: +32 (0)3 888 14 36
E-mail: jos.engelen@ergra-engelen.beWeb: www.ergra-engelen.be
ERGRA LOW VISION
Carnegielaan 4 - 14
NL - 2517 KH Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 311 40 70
Fax: +31 (0)70 311 40 71
E-mail: info@ergra-low-vision.nl
EROCOS INTERNATIONAL
Dr. Van de Perrestraat 176-178
B - 2440 Geel
Telefoon: +32 (0)14 76 55 20
Fax: +32 (0)14 76 55 21
E-mail: info@erocos.be
Web: www.erocos.be
ESCHENBACH OPTIK BV
Osloweg 134
NL - 9723 BX Groningen
Telefoon: +31 (0)50 541 25 00
Fax: +31 (0)50 541 05 82
E-mail: mail@eschenbach-optik.nl
ESCHENBACH VISUEEL CENTRUM
Plezantstraat 42
B - 9100 Sint-Niklaas
Telefoon: +32 (0)3 766 64 99
Fax: +32 (0)3 778 01 98
E-mail: paumen@visueelcentrum.be
EUREVA
Saturnusstraat 95
NL - 2516 AG Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 38 55 209
E-mail: info@eureva.nl
EUROBRAILLE BELGIUM
Daillylaan 90-92
B - 1030 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 241 65 68
Fax: +32 (0)2 215 88 21
E-mail: boutique@eurobraille.fr
Web: www.eurobraille.fr
EVISION OPTICS
Postbus 18568
NL - 2502 EN Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 311 40 90
Fax: +31 (0)70 311 40 91
E-mail: info@evision.nl
Web: www.evision.nl
FOCI
Tijs van Zeventerstraat 29
NL - 3062 XP Rotterdam
Telefoon: +31 10 452 32 12
Fax: +31 10 452 32 12
E-mail: info@foci.nl
Web: www.foci.nl
FREEDOM ADL BV
Sprendlingenpark 21
NL - 5061 JT Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)13 521 33 73
Fax: +31 (0)13 521 33 71
E-mail: info@freedomadl.nl
Web: www.freedomadl.nl
FREEDOM SCIENTIFIC BENELUX BV
Weegschaalstraat 63
7324 BE Apeldoorn
Postbus 4334
NL - 7320 AH Apeldoorn
Telefoon: +31 (0)55 323 09 07
Fax: +31 (0) 55 323 09 08
E-mail: info@freedomscientific.nl
INTEGRA
Naamsesteenweg 386
B - 3001 Heverlee
Telefoon: +32 (0)16 35 31 30
Fax: +32 (0)16 35 31 44
E-mail: info@integra-belgium.com
KOBA VISION
De Oude Hoeven 6
B - 3971 Leopoldsburg
Telefoon: +32 (0)11 34 45 13
Fax: +32 (0)11 34 85 25
E-mail: info@kobavision.be
Web: www.kobavision.be
KOMFA
Postbus 3041
NL - 3760 DA Soest
Telefoon: +31 (0)35 588 55 83
Fax: +31 (0)35 588 55 84
E-mail: info@komfa.nl
Web: www.komfa.nl
LVI BELGIUM
Bouwelsesteenweg 18a
B - 2560 Nijlen
Telefoon: +32 (0)3 455 92 64
Fax: +32 (0)3 455 92 88
E-mail: info@lvi.be
Web: www.lvi.be
LVBC
James Wattstraat 13B
NL - 2809 PA Gouda
Telefoon: +31 (0)182 525 889
Fax: +31 (0)182 670 071
E-mail: info@lvbc.nl
Web: www.lvbc.nl
N. JONKER
Duifhuis 5
NL - 3862 JD Nijkerk
Telefoon: +31 (0)33 245 37 05
Fax: +31 (0)33 245 00 04
E-mail: n.jonker@hccnet.nl
OPTELEC BELGIE
Baron Ruzettelaan 29
B - 8310 Brugge
Telefoon: +32 (0)50 35 75 55
Fax: +32 (0)50 35 75 64
E-mail: info@optelec.be
Web: www.optelec.be
OPTELEC NEDERLAND
Koddeweg 39-41
NL - 3184 DH Hoogvliet
Telefoon: +31 (0)10 231 35 55
Fax: +31 (0)10 231 35 90
E-mail: info@optelec.nl
Web: www.optelec.nl
OPTICAL LOW VISION SERVICES
De Moucheronstraat 55
NL - 2593 PX Den Haag
Telefoon: +31 703 83 62 69
Fax: +31 703 81 46 13
E-mail: info@slechtzienden.nl
Web: www.slechtzienden.nl
RDG KOMPAGNE
Winthontlaan 200
NL - 3526 KV Utrecht
Telefoon: +31 (0)30 287 05 64
Fax: +31 (0)30 289 85 60
E-mail: info@rdgkompagne.nl
Web: www.kompagne.nl
REINECKER REHA TECHNIK NL
Oudenhof 2D
NL - 4191 NW Geldermalsen
Telefoon: +31 (0)345 585 160
Fax: +31 (0)345 585 169
E-mail: reinecker.nl@worldonline.nl
SENSOTEC
Gistelsesteenweg 112
B - 8490 Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 39 49 49
Fax: +32 (0)50 39 49 46
E-mail: info@sensotec.be
Web: www.sensotec.be
SLECHTZIEND.NL
Sint-Annastraat 93
NL - 6524 EJ Nijmegen
Telefoon: +31 (0)24 3600 457
Fax: +31 (0)24 3600 708
E-mail: info@slechtziend.nl
Web: www.slechtziend.nl
STICHTING SPITS
Blijdestijn 15
NL - 6714 DX Ede
Telefoon: +31 (0)318 63 16 82
E-mail: info@stichtingspits.nl
De Moucheronstraat 55
NL - 2593 PX Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 383 62 69
Fax: +31 (0)70 381 46 13
E-mail: info@slechtzienden.nl
Web: www.slechtzienden.nl
VAN HOPPLYNUS VISION CARE
Koningsstraat 101
B - 1000 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 214 09 50
Fax: +32 (0)2 214 09 57
VAN LENT SYSTEMS
Lithoyensedijk 25A
NL - 5396 NC Lithoyen
Telefoon: +31 (0)412 64 06 90
Fax: +31 (0)412 62 60 25
WORLDWIDE VISION
Oude Hondsbergselaan 9
NL - 5062 SM Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)13 528 56 66
Fax: +31 (0)13 528 56 88
E-mail: info@worldwidevision.nl
Driemaandelijks tijdschrift over technische hulpmiddelen voor blinde en slechtziende mensen. Verkrijgbaar in zwartdruk, in gesproken vorm op audio-cd en in elektronische vorm als HTML-bestand. De elektronische leesvorm is gratis en wordt verzonden via e-mail.
Tel.: +32 (0)2 225 86 91
E-mail: gerrit.vandenbreede@vlafo.be
Web: www.koc.be
Tel.: +32 (0)16 32 11 23
E-mail: jan.engelen@esat.kuleuven.ac.be
Web: www.infovisie.be
Jan Engelen
Christiaan Pinkster
Gerrit Van den Breede
Marie-Paule Van Damme
Jeroen Baldewijns (freelance)
Hervé Eeckman (freelance)
zwartdruk: drukkerij Peeters, Leuven
audio-versie: FNB, Nederland
HTML-versie: KOC
België: 25 euro
Andere landen: 30 euro
Wie zich wenst te abonneren dient zich
tot het
KOC te richten
KOC
Sterrenkundelaan 30
1210 Brussel
Telefoon: +32 (0)2-225 86 61
E-mail: koc@vlafo.be
HTML-versie: per e-mail aanvragen bij koc@vlafo.be
Zonder schriftelijk tegenbericht wordt uw
abonnement automatisch verlengd bij het begin van een nieuwe jaargang.
_______________________________________________________________________
Jan Engelen
Vloerstraat 67
B - 3020 Herent
De redactie is niet verantwoordelijk voor
ingezonden artikelen. Enkel teksten die ondertekend zijn, worden
opgenomen. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken
in te korten.
Het redactieteam kan niet aansprakelijk gesteld
worden voor onjuiste gegevens die door leveranciers of producenten
werden meegedeeld.
(c) Artikels uit deze publicatie kunnen
overgenomen worden na schriftelijke toestemming van de uitgever.